Milli iqtisadiyyat və iqtisadiyyatın əsas sektorları üzrə strateji yol xəritələrinin təsdiq edilməsi haqqında
Yüklə 0,62 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
11 İqtisadi fəaliyyət modelləşdirilməsində proqramlaşma Proqram təminatı (PT) – informasiya texnologiya- larının vacib tərkib hissəsi olub maşın daşıyıcılarından saxlanılaraq EHM-in onun hər bir istifadəçinin maraq- larına uyğun istifadəsini təmin edən və kompüterlər vasitəsilə emal olunan bütün proqramları, verilənləri, məlumatları və s. sənədləşdirməni əhatə edir. Testləş- dirmənin nəticələri daha çox testlər dəstinin düzgün- lüyündən və tamlığından asılı olmaq hər bir mətnin seçilmiş proqlamlaşdırma dilinin standartlarına uyğun- luğu təmin edilir. Daha sonra proqramın tətbiq sahəsinin və diaqnostik aparatın keyfiyyəti müəyyənləşdirməli və onun müxtəlif xassələrinin aşkarlanması eyni məzmunlu məsələnin həlli üçün nəzərdə tutulmuş digər proqramlarla müqayisə olunmalıdır. Müxtəlif EHM tiplərinə və əməl- iyyat qurumlarında istifadə olunma imkanlarını təmin edən üsullar və vasitələrin yaradılması vacib olmaqla EHM işin təşkili, proqramın bir hesablama mühitindən digərinə köçürülməsini avtomatlaşdırmağa imkan verən texnoloji vasitələrin hazırlanması lazımdır. İşçi proqram- larına giriş müəyyən proqramlaşdırma dilinin ştat vasitələrinin tətbiq olunması adətən tətbiq ediləcək proqramlar əsasında həyata keçirilir. Bununla yanaşı kitabxanaya müxtəlif vaxtlarda digər müəllif tərəfindən hazırlanmış proqramlar daxil edilir. Kitabxana fəaliyyətinə aid xüsusi sistem təminatının olmaması bir çox hallarda onun qurulmasında digər sistem proqramçılarının köməyi 12 olmadan da fəaliyyət göstərməyə imkan verir. Beləliklə, proqram kitabxanalarının xarakterik xüsusiyyəti problrm yönümlü çıxış dilinin olmaması və kifayət qədər təkmilləşdirilmiş sistem təminatıdır. Bir qayda olaraq onlar mahiyyətinə aid olan tipik məsələlərinə istiqamət- lənirlər və spesifik tətbiqi məsələlərinin həlli vasitələrinə malik olmurlar. Paketləşdirmə prosesində vahid ter- minologiyanın mövcud olmaması həmin elmi istiqamətin yeniliyi ilə izah olunur. Bundan başqa TPP-nin müxtəlif formalarda müəyyənləşdirilməsində məlumatarın aidiy- yatı üzrə funksional və struktur xüsusiyyətlərini nəzərə alaraq müxtəlif istiqamətlərdə şərh oluna bilər. TPP həm sadə təsvirlərin köməyilə müraciət edilən müəyyən qrup məsələlərin həlli üçün proqramların məcmusu, həm də konkret sahə istifadəçiləri tərəfindən hər hansı bir məsələlər dəstinin həlli vasitələrinin köməyi ilə funksional təyinatlarına uyğun vahid idarəetmə üsulları prqonozlaşdırılır. Bununla yanaşı məsələlər qrupu altında tərbiq olunan ümumi alqoritmlər və məlumatlanndırma massivlərində mövcud olan problemlərin çoxluğu, paketin proqramının məhsuldarlığının artırılmasının təmin edən proqramlar kompleksi müəyyənləş- dirilməlidir. Proqram paketlərinə müəyyən məsələlər qrupunun həllinə yönəlmiş istənilən kompleks kimi yanaşmada formal olaraq belə yanaşma paketlər sırasında kitabxana proqramlarını da kənar etmir. Ancaq bugünkü gündə TPP haqqında proqram təminatının sərbəst forması kimi formalaşmış fikirlər paketlərin bir sıra fərqləndirici 13 xarakterik xüsusiyyət-lərini göstərməyə imkan verir: O TPP-nin əsas xüsusi-yyətlərindən biri onların ayrıca məsələyə deyil, mövzü sahəsinə aid olan məxsusi məsələləri əhatə edən proqram təminatının aparılmasına istiqamətlənməlidir. Bu prinsipin əsas məğzi istifadə olunan alqoritmlərin ümumi hissələrinin müstəqil modullar şəklində formalaşdırılmasına nail olmaq lazımdır. Proqram istifadəçiləri tərəfindən əvvəlcədən formalaşdırılmış məsələlərin həlli həmin modulların seçilmiş texniki ardıcıllıqla həyata keçirilir. Bir qayda olaraq genişləndirilmiş paket müxtəlif vəzifələrin yerinə yetirilməsində və ayrı-ayrı istifadə-çilərə xidmət edə bilən bir neçə giriş dilinə malik olurlar. Dilin təyini ilkin məsələnin formalaşdırılması, başıalnğıc verilənlərin həlli alqoritmlərinin təsviri, VB-nin və ya TPP-nin infor- masiya bazasının dəstəklən-məsinə istinad edir. Digər tərəfdən giriş dilinin seçilməsi və proqram modullarının yaradılması mövzu sahələrinə uyğun modelin təsviri, müqavilənin gedişinin idarə edilməsi üçün təyin edilə bilər, burada TPP-nin digər bir xüsusiyyəti spesifik sistem vasitələrinə malik olmaqla ixtisaslaşmış verilənlər bankı, paketin əməliyyat qurumları ilə qarşılıqlı fəaliyyət vasitələri daxildir. Müxtəlif paketlər və proqram toplantıları daxil olan proqramlar kompleksləri inteqra- siyalaşdırılmış proqram qurumları olmaqla onların tərkibində bir neçə təyinatlı TPP-nə malik olan layihələndirmənin avtomatik qurum-ları fəaliyyət göstərir. Adətən bu tip qurumlarda müxtəlif qruplar və 14 bəzən də müxtəlif məhsul sahələrinə aid olan məsələləri həll edilir. Digər mühüm xüsusiyyət tətbiqi proqram təminatının göstərilən formaları arasında dəqiq və birmənalı məhdudiyyət amilləri mövcud deyil. Müəsis- sənin istehsal təsərrüfat sahəsində məhsuldarlığın və mənfəətin, işçilər əməyinin səmərəliyinin artırılması, optimal idarəetmə qurumunun yaradılması məsələləri iqtisadiyyatın istənilən sahəsində fəaliyyət göstərən şirkətlər üçün əsas məsələlərdən biridir. Bu zaman maliyyə təsərrüfat fəaliyyətinin istənilən amillərini nəzarətdə saxlanması zərurəti meydana çıxır, bu isə özlüyündə çox saylı və müxtəlif mənşəli məlumatlarda əks olunur, onların optimallaşdırılması və vahid qurum çərçivəsində müəssisə fəaliyyətinin səmərəli idarə edilməsində mühüm əhəmiyyət daşıyır. Müəsissə fəaliyyətinə bilavsitə aid olan idarəetmə qərarlarının verilməsinə əsas fəaliyyət sahəsinin düzgün olmayan tərəfə istiqamətlənməsinə vu bunun nəticəsində ciddi itkilərə gətirib çıxara bilər. Müəssisə üçün vacib sayılan və həll olunan məsələlərin əhatə dairəsinin genişlənməsi, yaxın perspektivdə təhlil olunacaq məlumatların həcminin artırılması, istifadəçilər üçün nəzərdə tutulmuş proqram xassəli paketlərin yaradılmasına daha çox diqqət yetirilməsini tələb edir. Bununla yanaşı yaradılacaq proqram paketləri konkret istifadəçinin ehtiyaclarına uyğunlaşdırmaq üçün əlavə səylər tələb etmədən istifadə olunma dairəsi geniş və sadə olmalıdır. Müasir şərtlər çərçivəsində müxtəlif sahələrdə çalışan yüksük ixtisaslı 15 mütəxəssisslərin seçdikləri təhlil formaları müəssisə fəaliyyətində proqnozlaşdırılan vəziyyəti düzgün qiymət- ləndirmək imkanlarına malik olmalı strateji inkişafı təmin edən səmərəli irəli sürülməlidir. Təklif olunan strateji inkişaf istiqamətləri müəssisə fəaliyyətinə aid olan müxtəlif mühasibat, maliyyə, menecment, bank, statistika və digər proqram paketlərinə əks olunan iqtisadi məlumatlara istinad etməklə həyata keçirilməlidir. Müəssisənin istehsal təsərrüfat və bu professional biliklərin avtomatlaşdırılması hesablamalarının iş sahə- ləri üzrə aparılması real vaxt rejimində iqtisadi məlumatların emalı nəticələrinin interaktiv təhlili, verilənlərin aqreqatlaşdırılması yolu ilə həyata keçirilir. Mühasibat proqram paketlərinin tətbiqi təkcə mühasibat uçotunu avtomatlaşdırılmağa deyil, həm də anbar uçotunda, məhsulların təhcizat və reallaşdırılmasında, müqavilələrin izlənilməsində, əmək haqqının hesab- lanmasında məlumatların emalı işlərinin qaydaya salmağa imkan verməklə müəssisənin fəaliyyətinin idarə edilməsi prosesinə təsir göstərir. Müəsissənin maliyyə işlərinin avtomatlaşdırılmasında proqram paketlərinin maliyyə işləri üçün nəzərdə tutulmuş proqramlarda idarəetmə uçotu və onun ayrı-ayrı hissələrinin vəzifə- lərinin maliyyə hesabatlarının tərtib olunmasında geniş imkanlar yaradır. Satış fəaliyyətinin əsas proqram təminatı kommersiya fəaliyyətinə dair məlumatların emalı zamanı alqı-satış əməliyyatlarının idarə eilməsi, satışının həyata keçirilməsinin təşkili, xərclərin nəzarətdə 16 saxlanması, satış kanallarının və üsullarının seçilməsi, onun proqramlaşdırılması və istehlakçılara xidmətin təşkil edilməsi və s. işlər üzrə əsas məsələləri həll etməyə imkan ardıcıllığı proqram xassəli paketlərdə göstəril- məlidir. Tətbiq olunan proqram paketləri son dövrlərdə sürətlə inkişaf edən elektron ticarət fəaliyyətinin ayrılmaz tərkib hissəsidir. Sadəcə web-vitrinlər təşkil edərək məhsul və xidmətlər haqqında internet vasitəsilə məlumat yayıb sövdələşmə və digər işləri ənənəvi qaydada, oflayn rejimdə həyata keçirilən şirkətlər bütün fəaliyyət lərini tamamilə internet vaitəsilə yerinə yetirən şirkətlərlə bu sahə ciddi təşkilati məlumatlanma bazasının yaradılma- sında iştirak edə bilərlər. Dotasiyanın azaldılması üçün istehsal sektorunun inkişafı lazımdır. Çünki şəhər və rayonların iqtisadi səmərəliliyinin artırılması son nəticədə onların büdcədən asılılığının azaldılmasına gətirib çıxarır, yerli gəlirlərin çoxalması dotasiyanın verilməsinin qarşısını alır. Gələn il üçün büdcədən dotasiya alan rayonlarının sayının xeyli azalması göstərir ki, bütün bölgələrin özünü maliyyə- ləşdirmə prinsipləri əsasında yaşaması mümkündür. Bunun üçün sadəcə hər bir şəhər və rayon özünün potensial imkanlarından düzgün yararlanmalıdır. Aqrar neçə ildir ki, İmişli və Abşeron rayonları dotasiyadan imtina etməyə nail olubsa, digər rayonların da öz hesabına yaşaması tamamilə mümkündür. Neftin qiymətinin aşağı düşdüyü və xərclərin optimallaş- dırılmasının vacib olduğu indiki şərait isə rayonlar buna 17 daha tez nail ola bilərlər. Azərbaycan bütün şəhər və rayonlarının özünə- məxsus iqtisadi potensialı, təbii imkanları, ən əsası, ölkədə əlverişli mühiti var. Təbii ki, bütün regionların dövlət büdcəsi dotasiyasından imtina etməsi üçün zaman lazımdır. Bu çənada mövcud iqtisadi siyasət imkan verir ki, bütün şəhər və rayonlarımız tam olaraq özünü maliyyələşdirmə sisteminə keçsin. Vaxtilə yalnız Bakının dotasiya almadığını, gələn il isə öz yerli xərcləri hesabına maliyyələşən şəhər və rayonların sayının 34-ə çatacağını nəzərə alsaq görərik ki, bu sahədə qarşıya qoyulan məqsədlər reallaşır. Dotasiya almayacaq şəhər və rayonların sırasına daha 27-nin əlavə olunması ondan xəbər verir ki, regionlarda inkişaf davamlıdır. Məhz regional inkişaf strategiyasının uğurlu nəticələr verməsi büdcə dotasiyalarının həcmini azaldılması digər istiqamətlərdə əlavə vəsaitin ayrılmasına şərait yaradır. Yüklə 0,62 Mb. Dostları ilə paylaş:
|