Milli iqtisadiyyat və iqtisadiyyatın əsas sektorları üzrə strateji yol xəritələrinin təsdiq edilməsi haqqında

 
 
 

---

82 
Ədəbiyyat: 
Allahverdiyev H., Qafarov V., Əhmədova. - 
"Milli iqtisadiyyatın dövlət tərəfindən tənzimlənməsi 
Bakı-2007, 
Nuriyeva Ə." Regional siyasət və idarəetmə” 
Bakı-2004 Qafarov Ş. Müasir iqtisadi sistem və 
qloballaşma Bakı-2009 

---

83 
Qeyri-neft sahə müəssisəsinin maliyyə 
planlaşdırılması 
Müəssisənin təsərrüfat fəaliyyətinin planlaş-
dırılmasının məqsədləri maliyyə vəsaitləri ilə təmin 
olunmanın 
tənzimlənməsi 
proseslərinin 
həyata 
keçirilməsidir. Müəssisə üçün material ehtiyatlarının 
alınmasına dair qərarın qəbul edilməsi üçün əsasdır. 
Müəssisələrdə material ehtiyatlarının alınmasının təşkili 
zamanı plan dövründə yerinə yetirəcək istehsal, iş və 
xidmətlərin tərkibinə görə il ərzində tələb olunan mal-
material dəyərlərini kəmiyyətcə müəyyən etmək lazımdır. 
Qeyri-neft sahə müəssisələrində planlaşdırma 
prosesi mərhələləri əhatə edir: 
1)Zəruri xammal və materialların dəyərinin 
müəyyən edilməsi, 
2)İşçi heyyətinin təyin olunması, 
3)İstifadə olunan materialların kəmiyyətinin 
müəyyən edilməsi,
4)İstifadə olunan istehsal vasitələrinin seçilməsi,
5)Ayrı-ayrı istehsal sahələrində istifadə olunan 
maşın və avadanlığın güclərinə müvafiq iş həcminin 
müəyyənləşdirilməsi.
Materialların alınması planının tərtib edilməsi və 
tədarükü forması müəssisəsinin yerləşdiyi ərazi üzrə 
seçilir. Xammal və material bazarının öyrənilməsi 
konkret material növlərinin təklifinə, xammalın, 
materialın, yanacağın və yarımfabrikatların çeşidinə və 
onların qiymətinə dair məlumatların müntəzəm surətdə 

---

84 
müəssisə tərəfindən yığılmasını, tərkibinin təhlilini və 
qiymətləndirilməsini nəzərdə tutur. Müəssisə tərəfindən 
satış bazarın tədqiqi zamanı iş yerlərinə daha çox lazım 
olan material ehtiyyatlarının çeşidi və təklif olunan 
qiymət 
səviyyəsinin 
əlverişli 
olmasına 
diqqət 
yetirilməlidir. Xammal və material bazarının müəssisə 
fəaliyyəti 
üçün seçilmiş materialların daşınması 
xərclərinin 
maliyyə 
planlaşdırılmasında müəyyən-
ləşdirməklə 
xərcləri 
təyin 
etməyə 
kömək edir. 
Bazar 
münasibətləri 
şəraitində 
işləyən 
müəssisənin material ehtiyatlarına tələbatı üç əsas üsulla 
təyin etmək olar: 1) determinləşmiş (isteh planları və 
məsarif normativləri əsasında), 2) stoxastik (ötən illərin 
tələbatı nəzərə alınmaqla ehtimallı proqnoz əsasında),
3) qiymətləndirmə (təcrübi-statistik qiymətləndirmə 
əsasında). Hər bir təminetmə forması qeyri-neft sahə 
müəssisəsinin yerləşdiyi iqtisadi-coğrafi ərazidən asılı 
olaraq tətbiq olunan qiymətləndirrmə formalarından və 
material 
sərfli normaların 
tətbiqi zəruri şərtdir. 
Qeyri-neft sənaye müəssisəsinin planlaşdırılan 
dövrdə zəruri maddi-maliyyə ehtiyyatları ilə təmin 
olunmasında mövsümlik və istehsal imkanlarına istinad 
olunmalıdır. Tədarük formalarının hər hansı birinin 
seçilməsi material ehtiyyatlarının xüsusiyyətlərindən 
müəssisədə istehsal şəraitindən və qəbul edilmiş 
sifarişlərin yerinə yetirilmə müddəti və kəmiyyəti xüsusi 
yer tutur. Qeyri-neft sahə müəssisəsi bazar şəraitindən və 
müqavilə şərtlərindən asılı olaraq əksər hallarda material 

---

85 
ehtiyyatlarını istehsal proseslərinə başlamazdan bir qədər 
əvvəl armaq təcrübəsinə üstünlük verir. Planlaşdırılan 
istehsal təsərrüfat fəaliyyətinin material təminatı adətən 
sərfi normaya əsaslanır və məlumat üsulu adlanır. 
Məlumat və hissə üsulu buraxılan məhsulun tərkibinə 
daxil olan xammala, əsas və köməkçi materiallara 
tələbatı müəyyənləşdirmək üçün tətbiq olunur. Bazar 
münasibətləri şəraitində fəaliyyət göstərən qeyri-neft 
sahə müəssisələrinin olan ili üçün maliyyə vəsaitlərinə 
olan tələbatlar adətən həmin müəssisənin təsisçilərinin 
sərbəst maliyyə ehtiyyatları əsasında aparılır. Tədqiqat 
göstərir ki, özəl-fiziki şəxslər tərəfində qeyri-neft 
müəssisəsinin yaradılması və onların ilki fəaliyyəti 
dövründə tələb olunan bütün maddi-maliyyə ehtiyyatları 
həmin təsisçilərin sərbəst vəsaitləri hesabına həyata 
keçirilir. Digər təyinatlı qeyri-neft sahə müəssisələrinin 
maliyyə təminatı şirkət, nazirlik, birlik səviyyəsində 
razılaşma şərtlərinə uyğun olmaqla istənilən müddət və 
həcmə münasib formalarda həyata keçirilir. Qeyri-neft 
sahə müəssisəsinin aiddiyyatı baş idarəetmə təşkilatı 
tərəfindən yalnız onların məqbul saydıqları cəmiyyətdə 
və mümkün olan hədd daxilində yerinə yetirilir. Fiziki 
şəxslərə - sahibkarlara müxsus istehsal-təsərrüfat 
fəaliyyətini aparaq qeyri-neft sahə müəssisələrinin 
maliyyə planları, sahibkarlar tərəfindən təyin edilməklə, 
onlar üçün sosial-iqtisadi mahiyyət əsas götürməklə 
maliyyə təsərrüfat işlərini reallaşdırırlar.