Министрество высшего и среднего образования республики узбекистана

 
 
INVYESTISION LOYIHALAR TAHLILI fani bo‘yicha: 
Investitsiyalar: mohiyati, turlari, tarkibiy tuzilishi. Tavakkal xavfi darajasiga 
ko‘ra real aktivlarga qilingan investitsiyalarning tasniflanishi. Makroiqtisodiy 
nazariyada investitsiyalarning talqini. Jamg‘armalar va investitsiyalar. Foiz 
stavkasi. Kutilayotgan sof foyda normasi. Inflyatsiya. To‘lov balansi va 
almashinuv kursi. O‘zbekiston Respublikasida investitsiya siyosatining asosiy 
yo‘nalishlari. 
Investitsiyaga talab va taklif tahlili. Bozor muvozanati. 
Iste’molchining xatti-harakati. Talab funksiyasi. Daromadlar yaratish va korxona 
xarajatlari. Foydani maksimallashtirish. Xarajatlar egri chizig‘i. Noaniqlik 
sharoitidagi investitsiyalar. Loyiha tahlilida valyuta tushumlari va chiqimlari 
hamda ularni xisobga olish. Boshqaruv hisoboti, loyihalarni moliyalashtirish, 
mikroiqtisodiyot va makroiqtisodiyot fanlari bilan bog‘liqligi.
 
Loyiha konsepsiyasi, uning kuch-g‘ayratini yo‘naltiruvchi tizimni yaratishda 
hamda tanlangan maqsadga erishish uchun zarur bo‘lgan resurslarni 
moliyalashtirishdagi roli; loyiha muhiti (institutsional (tashkiliy), ichki va tashqi, 
siyosiy va iqtisodiy muhit), loyihani portfelli boshqarishning asosiy konsepsiyalari 
va davlat investitsiya dasturlari. Loyihaning hayot sikli. Loyihani taqdim etishda 
asosiy e’tibor qaratilishi lozim bo‘lgan sohalar: uzoq muddatlilik, ishsizlikni 
tugatish, aholi daromadlarini oshirishga yo‘naltirilganlik, tenglikni ta’minlash, 
atrof muhit muhofazasi, jinsiy diskriminatsiyaga yo‘l qo‘ymaslik, mahalliy aholi 
mentaliteti, loyihaning iqtisodiy, moliyaviy, texnik, ijtimoiy va institutsional nuqtai 
nazardan yashovchanligi. 
Tayyorlov bosqichi vazifalari. Loyiha g‘oyasi, konsepsiyasi, texnik iqtisodiy 
asosnomasi. Tayyorlov bosqichidagi faoliyatning asosiy vazifalari va turlari; ishlab 
chiqish va tahlil. Loyihani ishlab chiqishning asosiy prinsiplari (samaralilik, 
intensivlik, ishonchlilik, yashovchanlik, soddalik, boshqaruvchanlik); loyihani 
ishlab chiqish va loyihasiz vaziyat bilan taqqoslash. 
Loyihani ishlab chiqish bosqichidagi vazifalar: loyiha maqsadini aniqlash, 
loyiha maqsadi va vazifalariga nisbatan qo‘llaniladigan miqdoriy ko‘rsatkichlarni 
aniqlash, loyiha sohasini, maydonini yoki joylashish o‘rnini aniqlash, loyihadan 
manfaat ko‘ruvchi potensial shaxslarni, shuningdek loyihani amalga oshirish 
natijasi ta’sir etadigan aholi guruhini, loyihada ishtirok etuvchi korxonalarni 
aniqlash, loyiha komponentlarini aniqlash va ishlab chiqish, texnologiyalarni 
tanlash; loyihaning natijalarini aniqlash, loyiha bo‘yicha faoliyat grafigini tuzish; 

---

15 
loyihaning tashkiliy strukturasini va boshqaruv mexanizmi bo‘yicha takliflarni 
ishlab chiqish; loyiha monitoring tizimini yaratish; bilvosita va bevosita 
xarajatlarni aniqlash va monitiring qilish. 
Loyihani moliyaviy-iqtisodiy baholashdan kutilgan maqsad. Pulning vaqt 
o‘tishi bilan qiymati o‘zgarishi konsepsiyasining loyiha tahlili uchun ahamiyati, 
pul qiymatiga ta’sir etuvchi omillar: inflyatsiya, foiz stavkasi va tavakkal xavfi, 
diskontlash konsepsiyasi va hisoblash usuli.
Loyihani amalga oshirish uchun zarur bo‘ladigan resurslarga talabni hamda 
amalga oshirish natijalarini baholash. Tovarlarga va xizmatlarga bo‘lgan talab 
hamda taklifni shuningdek raqobatni baholashda qo‘llaniladigan konsepsiyalar, 
uslublar va atamalar, loyihaning talabga ta’siri va loyihaning bahoga ta’siri. 
Loyiha bahosini aniqlash; investitsiyalarni baholash uslublari; loyihalarni 
baholashning diskontlashga asoslangan uslublari; sof keltirilgan qiymat; 
investitsiyalar rentabelligi; ichki foyda normasi.
Loyihalarni moliyaviy-iqtisodiy baholashning mohiyati va usullari. 
Investitsiya moliyaviy-iqtisodiy baholashning pul tushumlarining diskontlashga 
asoslangan uslublari. Investitsion loyihalar va biznes rejalari. Loyihalarni baholash 
va samarali loyihalar. Loyihalarni moliyalashtirish manbalari. Loyiha tahlilining 
marketing, buxgalteriya hisobi. Moliya menejmenti, strategik menejment, 
moliyaviy hisobotlar. Korxonani kredit olishdan oldingi holatini baholash. 
Investitsion loyihalarni baholash usullari va ularni amaliyotda qo‘llanishi. 
Biznes rejaning tadbirkorlikdagi roli va ahamiyati. Biznes rejaning 
maqsadlari, turlari, ishlab chiqaruvchilari(yaratuvchilari). Biznes rejaning tarkibi. 
Maketing tadqiqoti, marketing plani. Biznesning boshqaruv tuzilmasi va 
kadrlar.Iqtisodiy rag‘batlantirish tizimi. Biznes rejaning ishlab chiqarish 
texnologiyasi, ishlab chiqarish xarajatlari, ishlab chiqarish rejasi va ularni 
xisoblash usullari. Biznes rejaning moliyaviy plani va moliyaviy ko‘rsatkichlarni 
xisoblash. Investitsiya plani va kreditni qaytarish. Investitsiya va ishlab chiqarishni 
prognozlash. Investitsiya samaradorligini aniqlash. Biznes planning rezumesi. 
Raqobatlashuvchi investitsiyalar haqida tushuncha. Bir-birini inkor etuvchi 
Investitsion 
loyihalarni 
baholash. 
Muqobil 
investitsiyalar. 
Investitsion 
loyihalarning amal qilish muddatlaridagi farqlar. Xarajatlarga ko‘ra samaradorlikni 
baholash usuli. Uskunalarni ta’mirlash yoki almashtirish haqidagi qarorlarni 
asoslash. Xarajatlarni kamaytirish bo‘yicha loyihalarni baholash.
Texnik tahlilning maqsad va vazifalari, loyihani, uning resurslarini va 
qo‘llanilayotgan texnologiyalarni tasarruf qilish, loyiha ko‘lami. Texnik tahlil 
strukturasi. Texnologik jarayon sxemasi va texnik iqtisodiy tahlil.Ko‘p 
komponentli loyihalar, mustaqil, bir-birini to‘ldiruvchi, bir-birining o‘rnini 
bosuvchi komponentlar, loyihaning joylashish o‘rni tahlili, loyihaning texnologik 
paketi, moliyaviy xarajatlar mezonlari va cheklovchilari, xarajatlardagi 
o‘zgarishlar, loyihalarni amalga oshirish bo‘yicha ishlar grafigi. 
Ekologik tahlilning maqsadi, vazifalari va xususiyati. Iqtisodiyotni barqaror 
rivojlantirish.Umumiy masalalar: potensial, bevosita va bilvosita oqibatlar, mavjud 
ekologik vaziyat, atrof muhitni muhofaza qilishning minimal standartlari, atrof 
muhitni muhofaza qilish tizimlari, oldini oluvchi, yumshatuvchi va kompensatsion 
choralar.Loyihaning ekologik xavfi (qaltisligi)ni tahlil etish va loyiha 

---

16 
komponentlarini qayta ko‘rib chiqishda loyihalardan manfaat ko‘ruvchilar 
ishtiroki; loyihadan manfaat ko‘rishi mumkin bo‘lgan kishilar orasida atrof muhit 
holati to‘g‘risida ma’lumot berish. Atrof muxitni himoya qilishni moliyalashtirish. 
Ekologik zararlarni qoplab berish. Ekologiya uchun subsidiyalar.
 
Ijtimoiy tahlilning maqsad va vazifalari. Loyihalarning maqsadli guruhi va 
mahalliy jamoa tavsifi; ijtimoiy - madaniy va demografik tavsiflar; ishlab chiqarish 
va ijtimoiy tashkilot; madaniy nuqtai nazardan loyihaning mos kelishi va aholining 
loyihani amalga oshirishda ishtirok etishga tayyorligi. Ijtimoiy strategiyani 
aniqlash. Investitsion loyihalarda ishtirok etish masalasi: tenglik, ishonchlilik. 
Maxsus dasturlar; ijtimoiy sug‘urtalash tizimi, majburiy ko‘chirish, loyiha 
doirasida o‘tkazilayotgan tadbirlarda ayollarning roli. 
Investitsion loyihani ishlab chiqish jarayonida institutsional tahlilning 
maqsadi va vazifalari. Tahlil qilinishi zarur bo‘lgan asosiy muammolar: mavjud 
institutlarga baho berish; ularning kuchli va zaif tomonlarini aniqlash (inson, fizik, 
texnik, ma’muriy va boshqaruv jihatlari); qonunlar, qonuniy aktlar va siyosatni 
o‘rganish; ularning loyihani amalga oshirishga ko‘rsatishi mumkin bo‘lgan 
ta’siriga baho berish. Mavjud institutlarning ish yuritish tartibi, ularning tashkiliy 
strukturasiga o‘zgarishlar kiritish, resurslar bilan ta’minlash borasida takliflar 
kiritish; loyihalarni tayyorlash va amalga oshirishda ijtimoiy va xususiy sektorning 
nisbiy roli; tegishli agentliklar ichida shuningdek, bu agentliklar bilan markaziy va 
mahalliy hukumat o‘rtasidagi muvofiqlashtirish va nazorat qilish mexanizmi.Jahon 
banki loyihalarida institutsional tahlil tartibi va tajribasi.
 
Moliyaviy tahlilning maqsadi va vazifalari. Moliyaviy tahlil turlari. Moliyaviy 
tahlilda qo‘llaniladigan narxlar; narxlarning tebranishi; narxlar to‘g‘risidagi 
axborot manbalari; narxlarni prognoz qilish; ichki va jahon narxlari. Inflyatsiya, 
moliyaviy tahlilda inflyatsiya tushunchasi. Korxonani moliyaviy tahlili: firma yoki 
loyiha bazaviy tashkilotining «loyiha bilan» va «loyihasiz» vaziyatlardagi 
moliyaviy ahvoli; foyda va zararlar, mablag‘lar harakati to‘g‘risida va balans 
hisobotlar tayyorlash; samaradorlik normasi va moliyaviy ko‘rsatkichlarni 
hisoblash; inflyatsiyani firmaning moliyaviy ahvoliga ta’siri. Moliyaviy tahlil va 
uning uslublari foyda va zarar hisoboti. Pul tushumlari va xarajatlari prognozi. 
Moliyaviy tahlil; loyihaga sarf etiladigan xarajatlar va undan olinadigan 
daromadlarni aniqlash; xarajatlar va daromadlar oqimini prognoz qilish; xarajatlar 
va daromadlar tahlili, minimal xarajatlar tahlili, xarajatlar samaradorligi, boshqa 
tahlillar vositasida olingan natijalarni izohlash.
Iqtisodiy tahlil maqsad va vazifalari. Milliy iqtisod manfaatlarining 
ustivorligi. Iqtisodiy tahlilda daromad va xarajatlar. Iqtisodiy va moliyaviy 
baholar. Bozor narxlari va muqobil qiymatlar; yashirin narxlar va almashinuv 
kursi. Shartli tashqi savdo tovarlari, chegaraviy narxlar. Shartli notashqi savdo 
tovarlari; tashqi savdoga haqiqatda jalb qilinmagan shartli tashqi savdo tovarlari; 
shartli tashqi savdo tovarlari uchun aylantirish (o‘tkazish) koeffitsiyentlari. 
Transport to‘lovlari; soliqlar va subsidiyalar; kredit bitimlari. 
Tavakkal xavfi konsepsiyasi. Tavakkal xavfi klassifikatsiyasi. Loyihani ishlab 
chiqish jarayonida tavakkal xavfini kamaytirish strategiyasi. Tavakkalchilik 
xavfiga baho berish.Tavakalchilik xavfini baholash usullari: ta’sirchanlik tahlili; 
kritik miqdorlar tahlili; «Yechimlar daraxti» uslubi. Monte Karlo imitatsiyasi. 

---

17 
Tavakkalchilik xavfini bosqichma-bosqich baholash usuli. Umumiy tavakkalchilik 
xavfi darajasi.