Mintaqaviy bozor birliklari Sanoat birlamchi va tijorat boshlang'ich birliklari Metropoliten hududiy birliklari

40. Mintaqaviy bozorlarni boshqarish.

Mintaqaviy bozorlarni boshqarish dasturiy-maqsadli usulni amalga oshirish doirasida hududiy hokimiyat organlari o'z oldiga qo'ygan oldindan rejalashtirilgan maqsadlarga erishish uchun boshqaruv sub'ektlarining ob'ektga ta'sirini o'z ichiga oladi. Hududiy bozorlarni boshqarishning asosiy maqsadlari hududdagi bozorlar muvozanatini ta’minlash, aholi ehtiyojlarini qondirish, hududni rivojlantirishning iqtisodiy samaradorligini ta’minlashdan iborat. Hududning aholisi, korxonalari, tashkilotlari, qishloq xo'jaligi korxonalari, bozor ijtimoiy infratuzilmasi ob'ektlari boshqaruv ob'ektlari hisoblanadi. Mintaqaviy bozorlarni boshqarish funktsiyalari quyidagilardan iborat. 1. Analitik. Bozor rivojlanishining iqtisodiy diagnostikasi, mintaqaviy bozor kon'yunkturasini o'rganish, raqobat muhitini o'rganish, mintaqaviy bozorlar institutlarini tahlil qilish, butun bozor infratuzilmasini o'rganish. 2. Tashkil etish va nazorat qilish. Nazoratni ta’minlash maqsadida hududiy bozorlarning boshqaruv organlarini qurish, ularning o‘zaro munosabatlarini, axborot oqimini tartibga solish jarayoni. 3. Rejalashtirish. Hududiy bozorlar tizimini rivojlantirishning strategik va taktik rejalarini ishlab chiqish. 4. Muvofiqlashtirish. Qonunlar, me'yoriy hujjatlar, dasturlarni ishlab chiqish. 5. Motivatsiya. Korxonalar uchun imtiyozlar, aholining xarid qobiliyatini oshirish uchun kreditlar. Mintaqaviy bozorlar faoliyati bilan bog'liq holda, mintaqaviy bozorning ishlashini tahlil qilishga bag'ishlangan asosiy nazariyalar mavjud. I. Ishlab chiqarish va muomala vositalarini taqsimlash nazariyasi. Bu nazariyada asosiy e'tibor korxonalarni, transport tarmoqlarini joylashtirishning fazoviy muammolarini tahlil qilishga qaratilgan. II. Bozor salohiyati va fazoviy o'zaro ta'sir nazariyasi. Bu nazariya mintaqaviy va mintaqalararo aloqalarga, tovarlar, xizmatlar va kapital harakatiga qaratilgan. III. Markaziy joylar nazariyasi. Ushbu nazariyaga ko'ra, mintaqadagi shaharlar qo'shni shaharlarni ta'minlash uchun bozor markazi sifatida qaraladi Qishloq joy tovarlar va xizmatlar. IV. Geomarketing nazariyasi. Bu nazariya mintaqaviy bozorlarning fazoviy xususiyatlarini, xaridorlarning joylashishini o'rganishga qaratilgan. Nazariya doirasida har bir hududda tovarlarni ilgari surish strategiyasini shakllantirish uchun mintaqaviy bozorning geografik segmentatsiyasi amalga oshiriladi. V. Tovarlarni fazoviy taqsimlash nazariyasi. Bu nazariyada mintaqaviy bozor tovarlarni hududlar aylanmasi sohasida taqsimlash kanallari tizimi sifatida qaraladi, ya'ni bozor nafaqat moliyaviy-iqtisodiy, balki uning harakatining moddiy tomonlari sifatida ham ko'rib chiqiladi. tovar ishlab chiqaruvchilardan iste'molchilarga qadar ham ko'rib chiqiladi. VI. institutsional nazariya. Mintaqaviy bozor - bu turli tashkiliy shakllarda harakat qiladigan va ishlab chiqaruvchilar va iste'molchilar o'rtasidagi savdo-iqtisodiy va moliyaviy aloqalarni ta'minlaydigan mintaqaning muomalasi sohasidagi o'zaro ta'sir qiluvchi sub'ektlar tizimi. Barcha nazariyalarda mintaqaviy bozorlarning iqtisodiy diagnostikasi muammosi ko‘rib chiqiladi, ya’ni ijtimoiy-iqtisodiy jarayonlarga ta’sir etuvchi va mintaqaviy bozorlarning shakllanishiga ta’sir etuvchi asosiy omillar to‘g‘risidagi ma’lumotlarni to‘plash, tahlil qilish va izohlash. Iqtisodiy diagnostikaning asosini bozorni o'rganish, bozor holati va uning dinamikasini joriy kuzatishlar, sabablarni tahlil qilish, bozor holatini prognozlash tashkil etadi. Shu bilan birga, ikkita asosiy tushuncha ko'rib chiqiladi: umumiy mintaqaviy bozor kon'yunkturasi va tovar mintaqaviy bozorlari kon'yunkturasi. Umumiy mintaqaviy kon'yunktura butun mintaqaviy bozorlar tizimining hozirgi holatini, ularning barcha turlarini belgilaydi. Tovar bozori kon'yunkturasi - bu hududda ma'lum bir mahsulotni (tovar guruhini) ishlab chiqarish va sotishdagi joriy o'zgarishlarni o'rganish. Mintaqaviy bozorlarning sharoitlari va xususiyatlariga qarab, bozor muhitiga ta'sir qiluvchi omillar soni juda katta farq qilishi mumkin. Barcha omillar boshqariladigan va boshqarilmaydiganlarga bo'linadi. Nazorat qilish viloyat rahbariyati vakolatiga kiradi. Bular, masalan, mahsulot assortimentini aniqlash, ishlab chiqarish hajmini tartibga solish, narx siyosati (ayniqsa, energiya tashuvchilar uchun), marketing siyosati, mintaqaviy rivojlanish strategiyasini tanlash va axborot siyosati. Boshqarib bo'lmaydigan omillar hokimiyat tomonidan belgilanmaydi, lekin ular qabul qilingan qarorlar va mintaqaning rivojlanishiga ta'sir qiladi. Bular makro va mezodarajadagi omillardir. Makro darajadagi omillar (jahon tendentsiyalari, davlat siyosati).

• 
  O'zining iqtisodiy mohiyatiga ko'ra, mintaqaviy bozor - bu har bir hududiy-ma'muriy birlikning talab va taklif xususiyatlari ta'siri ostida shakllangan va ayirboshlash (aylanma) sohasidagi yuqori darajada mahalliylashtirilgan ijtimoiy-iqtisodiy jarayonlar va munosabatlar majmuidir. bozor sharoitlari va tijorat qarorlarini qabul qilish jarayonlarining adekvat usullari.
  
• 
  Mintaqaviy bozorlar chegaraviy taqsimlash tizimida ham, bozor iqtisodiyoti sharoitida ham mavjud bo'lishi mumkin. Birinchi holda, bozorlar ma'muriy-direktiv boshqaruv mantig'iga muvofiq rivojlanadi va ishlaydi. Shunday qilib, har bir hududiy-ma'muriy tuzilma uchun tovar ayirboshlash hajmi va tegishli tovar taklifi direktiv rejalar bilan belgilanadi.
  
• 
  Bozor iqtisodiy munosabatlariga o‘tish munosabati bilan hududiy takror ishlab chiqarish jarayonida bozorning o‘rni va ahamiyati o‘zgarib bormoqda. Mintaqaviy takror ishlab chiqarish jarayonining nisbati bozorni tartibga solish vositalarining ta'sirida shakllanadi: narxlar, soliqlar, kreditlar bo'yicha foizlar va boshqalar.
  
• 
  Rivojlangan mintaqaviy bozor talabni, tendentsiyalarni va uning rivojlanish qonuniyatlarini o'rganishning ilmiy asoslangan tizimi bilan samarali ishlashi mumkin:
  
• 
  Talabning umumiy hajmi va tovarlarning ayrim guruhlari va turlariga bo'lgan talab hajmi;
  
• 
  Turli korxonalarning o'xshash tovarlariga bo'lgan talab tuzilmalari;
  
• 
  Alohida mahsulotlarga talabning mavsumiy tebranishlari;
  
• 
  Mijozlarning tovarlar sifatiga qo'yadigan talablari.
  
• 
  Talabni o'rganish bozor hajmi va tuzilishini, shuningdek, tovarlar va xizmatlar ishlab chiqarish va iste'mol geografiyasini takomillashtirishda kutilayotgan o'zgarishlarni bashorat qilish imkonini beruvchi ma'lumotlarni taqdim etadi.
  
• 
  Mintaqaviy bozorlar turlicha. Demak, muomala sohasining hududiy tashkil etilishiga ko‘ra qishloq joylaridagi hisob-kitob bozorlari, shahar, viloyat, respublika, viloyatlararo, respublikalararo va mintaqalararo bozorlarni ajratish mumkin.
  
• 
  Bozorning har bir turi joylashuv, rivojlanish va faoliyat ko'rsatish xususiyatlari, bozor sig'imi, tovarni shakllantirish kanallari va sxemalariga ega bo'lgan o'ziga xos infratuzilmaga ega.
  
• 
  Tovar va xizmatlarga bo‘lgan ehtiyoj to‘g‘ridan-to‘g‘ri samarali talab va mintaqadagi noishlab chiqarish sektorining rivojlanishiga bog‘liq. Aholining samarali talabi tovarlarni sotib olish va pullik xizmatlarni iste'mol qilish uchun ajrata oladigan pul resurslari miqdori bilan tavsiflanadi. Mamlakatning turli mintaqalari va aholining turli ijtimoiy-iqtisodiy guruhlari uchun samarali talabning tarkibi ma'lum bir iqtisodiy rayonda ishlab chiqaruvchi kuchlarning rivojlanish xususiyati bilan belgilanadi. Mintaqaviy tovar va xizmatlar bozori rivojlanishining o‘ziga xos xususiyati uning sig‘imi va sifat parametrlarining doimiy ravishda kengayib borishidir. Bozor sig'imi - bu ma'lum bir narx darajasida iste'molchilarning samarali talabi hajmi bilan belgilanadigan ichki bozorda tovarlarni sotishning mumkin bo'lgan hajmi. Bozorda aholidan tashqari, viloyatning noishlab chiqarish sohasi tashkilot va muassasalari hamda korxonalari ham tovar va xizmatlar iste’molchilari hisoblanadi.
  
• 
  Mintaqaviy bozorlar turli xil bozor shakllanishlari majmui bo'lgan tizimga birlashtirilishi mumkin, uning maqsadi mintaqaviy takror ishlab chiqarish jarayonining samarali rivojlanishi va ishlashini, mehnat qurollari, ob'ektlari va mehnat resurslarini takror ishlab chiqarishni ta'minlashdir. Mintaqaviy bozorlar tizimiga quyidagilar kiradi:
  
• 
  Iste'mol bozori (tovar bozori);
  
• 
  Er va ko'chmas mulk bozori;
  
• 
  Mehnat bozori;
  
• 
  Kapital bozori (kredit bozori va qimmatli qog'ozlar bozori);
  
• 
  axborot bozori;
  
• 
  Tabiiy resurslar bozori;
  
• 
  Madaniy boyliklar bozori;
  
• 
  Ta'lim xizmatlari bozori va boshqalar.
  
• 
  Barcha bozorlar bir-biri bilan o'zaro bog'langan, ularga bozor infratuzilmasining tegishli tarkibiy qismlari xizmat ko'rsatadi.