Ómir qáwipsizligi páni haqqinda tu`sinik. (2 saat)

15-Tema: Jábirlengenlerge birinshi meditsinalıq járdem kórsetıw jolları.
Jaraqatlanǵanlardı izlew usillari:

1. 
   Jaraqatlanǵanlardı mexanizatsiyalanǵan úskeneler (vertoiet, samolet, arnawli mashinalar) menen izlew.
   
2. 
   Gúzetıw joli menen izlew.
   
3. 
   izlew topari menen izlew.
   
4. 
   Sanitariya patrullan menen izlew.
   
5. 
   Sanitariya tirmalaw joli menen izlew.
   
6. 
   Jaqtilandırıwshi úskeneleri menen túnde izlew.
   

1.1 - usilda vertolet járdeminde taw, shól, toǵay, batpaqlıq, suw, qáddinen joqari orınlarda ziyanlanǵanlar izlenedı. Qisfa vertoletlar 400 - 600 metr, jazda 150 - 200 metr joqarıda ushadı.

2. 
   Sanitariya transporiti: bronetransporter (BTR), piyadalar xam awıl mashinasi (BMP). Olardıń arasinda aralıq 300 - 350 metrdi quraydı, mashina ishinde birinshi meditsinalıq járdem kórsetiledı.
   

Jaraqatlanǵanlar shofer - sanitar, sanitar, sanitar - instruktor tárepinen gúzetıw joh menen izlenedi. Hár bir sanitarǵa 200 - 250 metr aralıqtı gúzetıw tapsiriladı. Meditsina xizmetkerleri saw ásker hám jaradar ásker jiǵılıwi qásiyetlerin, ózine tán belgilerin biliwı lazim. Saw ásker beti menen aldma jiǵıladi, quraldi taslamaydı, ózin shetke aladi. Jaradar ásker ásten jiǵıladi, qolmen qurali túsedı, jiǵılǵan jerinde qaladı.

2. 
   Jaraqatlanǵanlardı izlew topari menen izlew. Bul topar 4-6 adamnan ibarat bolp ekige bólinedi. Hár bir topar 2-3 adamnan ibarat, olarǵa sanitar yamasa sa­nitar - instruktor basshilıq etedi.
   
3. 
   Sanitar patrullar járdeminde izlew áskerler hújim qilip atırǵanda, dáryadan ótıw zárúr bolǵanda ámelge asiriladi, sanitar patrullar áskerlerdı gúzetip baradı. Jaradarlar suwdan qayıq, sanitar transporter hám júzıw úskeneleri járdeminde alip shiǵıladi.
   
4. 
   Jaradarlardi túnde izlew. Bul usil túnde kórıw ásbaplari járdeminde ámelge asiriladi. izlewshilerge fonarlar beriledi. Transportqa projektor ornatiladi. Jaraqatlanǵanlar kúndiz jáne bir márte izlep shiǵıladi.
   
5. 
   Jaradarlardı arnawli tayarlanǵan iytler járdeminde izlew. Bul usil túnde taw, toǵay, batpaqlıqta, awıl ishinde uris alip barilip atırǵanda qollaniladi.
   
6. 
   Sanitar patrullar járdeminde izlew. Bul usıl toǵay, batpaqlıqta, duman, boran sharayatlarında qar jawıp turǵanda qollanıladı. Bunday usilda izlewshiler arasında aralıq jaqın bolıp, olar bir - birin kórip turiwı kerek. Bunda okop, transheya, snaryad, jarik, twman keyin payda bolǵan shuqirlıqlar kózden ótkerilip, jaradarlar alip shiǵıladi. Eger jaradar tabilsa, transport batalom meditsinalıq punkt jolına jaqın jerge jasirın belgilep qoyilip, sońiraq izlew dawam ettiriledi. Jaradarlardi izlew anıq boliwı ushın maydan eki márte kórip shiǵıladi. Dáslep arqadan aldıǵa, soń aldinan arqaǵa. Bul usılda kóp adamniń qatnasıwı talap etiledı, tiykarinan urıs háreketleri toqtaǵannan soń qollaniladı.
   

Sanitar - nosilkadan, tiykarinda, awır jaradarlardı tasıw maqsetinde paydalanıladi. Jaraqatlanǵanlardi jatqızǵan halda samolet, vertolet, avtomobil hám sanitariya poezdına jetkiziledi. Nosilka uzinliǵı321 sm, awirlıǵı 9,5 - 10 kg, eni 55 sm, bálentligi 16 sm boladı. Bul nosilkalar standart, hár qanday transportqa jaylastirıwǵa qolay, jiyilma yamasa jaziq halda boladi. Jaradarlardi nosilkaǵa ótkizıw 3 jol menen ámelge asiriladı.

1. 
   Jaradarlarda qolda koterip jaylastirıw.
   
2. 
   Kiyimmen koterip jaylastırıw (ayaq-qoli sınǵan bolsa).
   
3. 
   Sanitarlar jatqan halda jaradarlardı ústine artip jaylastırıw.
   

Jaradarlarǵa jaqinlasıw usilları:

1. 
   Qisqa jerdı juwirip ótıw (4 — 5 sekundtan aspawı kerek).
   
2. 
   Janbaslap jiljıw.
   
3. 
   Embeklew.
   
4. 
   Jerde qarni menen súyretilip jiljıw.
   
5. 
   Sanitariya transportlari járdeminde.
   

Jaradarlardı urıs maydaninan alip shiǵıw:

1., Jaradarlardı bir sanitar arqasına aitip jatqan halda janbaslap, embeklep, shinel, jabılǵısh (plash) - palatka, jelkesinde, qolinda, tasıwshi ilmek járdeminde alip shiǵadı. Jaraqatlanǵan adamlar qolda, arqalap, koterip, iz - izinen koterip, eki qoldi qulip etip koterip, lentalar járdeminde, bir nosilka menen, eki nosilka menen koterip alip shiǵıladi.

Meditsinalık ayirip jaraqatlanǵanlar hám jaradarlardı emlew, profilaktikalıq hám evakuatsiyalıq ilajlar uyimlastmliwına qarap toparlarǵa ajiratiladi. N.I. Pirogov bunnan 100 jıl aldin aytqaninday, jaqsi ayirip bolistirilgen jaradarlar oz waqtında kerekli járdemdı aliwı múmkin hám olarǵa durit’. Meditsinalıq járdem kórsetiledi.

Meditsinalıq ayirıw punkt ishinde bólimler ara hám evakuatsiyalıq transporta ámelge asiriladı. Tekserıw nátiyjesinde jaradarlar 3 toparǵa bólinedı.

1. 
   Átiraptaǵı saw hám nawqas adamlarǵa qáwıpli bolǵanlar: juqpalı kesellikler (JK) menen awırǵan nawqaslar, radioaktiv zatlar (RZ), záhárli zatlar (ZZ) hám bakteriologiyalıq zatlar (BZ) menen ziyanlanǵańlar.
   
2. 
   Meditsinalıq járdem sol jerde kórsetilıwı zárur bolǵanlar.
   
3. 
   Meditsinalıq járdem evakuatsiyanin basqa basqı'shlarında kórsstiliwı zárúr bolǵanlar.
   

Meditsinalıq ayirıwdi meditsinalıq ayirıw brigadaları ótkizedı.

Olar vrach, feldsher, medsestra, 2 registrator hám sanitardan ibarat. Meditsinalıq sortlawdı basqasha etip aytqanda 3 ke bólemız.

1. 
   Sanitar tazalawdan ótiwı zárúr bolǵanlar (RZ, ZZ, BZ, J).
   
2. 
   Meditsinalıq járdem tezlik penen kórsetiliwı hám kórsetıw ornina qarap.
   
3. 
   Evakuatsiyalıq belgisine qarap.
   

Transportirovka etkende nawqaslardıń ayaǵı aldında, esten tanǵan jaǵdayda, kóp qan joǵaltqanida: basi aldinda., basqishtan túskende ayaǵı aldinda, tómenge alıp túsıwdı basi aldinda boladı. Basi jaralanǵan, bas súyekleri hám bas miyi jaraqatlanǵan nawqaslar nosilkaǵa shalqasına jatqizıladı. Murin hám jaq súyekleri jaraqatlanǵanda bas tárepi joqarı koterilgen boladı, basi aldinǵa sál iyiltirip otirǵızıp qoyilǵan jaǵdayda tasiladı.