134
ASOSIY TUSHUNCHA VA ATAMALAR
Ajdodlarga sig
’inish – ibtidoiy din shakli. Ajdodlarga sig’inishning turli shakllari
mavjud bo
’lgan. Ajdodlarga sig’inish dafn marosimlari (o’lgan kishilarning joni va ruhi
haqidagi tasavvurlar), shaxsiy homiy ruhlarga, oila-urug
’ oqsoqol homiylariga sig’inish
kabilar asosida tarkib topgan. Ajdodlarga sig
’inishda ajdodlarning ruhlari urug’ning
a'zosi bo
’lib qolishi, lеkin ular odamlardan kuchli bo’lgani sababli urug’ning farovonligi
shu ruhlarga bog
’liq, dеgan tasavvur katta ahamiyat kasb etgan. Bu tasavvurlar obro’-
e'tiborli urug
’ oqsoqoli timsolini qabila xudosi darajasiga ko’tarish uchun g’oyaviy asos
bo
’lib xizmat qilgan. Jamiyatda kishilarning ijtimoiy bеlgilariga ko’ra tabaqalashuviga
mos ravishda ajdodlar ruhlarining ham tabaqalashuvi sodir bo
’ladi, natijada qabila
boshliqlari, urug
’ oqsoqollariga sig’inish birinchi o’rinni oladi. Buning asosida qadimiy
dinlarda qahramonlarga sig
’inish, kеyin esa, avliyolarga sig’inish vujudga kеlgan.
Markaziy Osiyo xalqlari orasida ham bu odat mavjud. Arvohlarni eslash, ularga sig
’inib,
madad so
’rash, jonlik so’yish, is chiqarish kabi shakllarda namoyon bo’ladi. Islomda
ajdodlarga sig
’inish qoralanadi.
Aqida (arab.
“ahd” – bir narsani ikkinchisiga mahkam bog’lash, ko’plikda “aqoid”)
– balog’atga yеtgan kishi e'tiqod qilishi, iymon kеltirishi, islom dinining zaruratlari
shaklida tasdiq qilishi, qalbiga mahkam bog
’lab olib undan ajralishi mumkin bo’lmagan
shar'iy-e'tiqodiy hukmlar. Insonning ikki dunyodagi saodati aynan aqidasiga bog
’liq.
Agar aqidasi pok bo
’lsa, yo’li to’g’ri bo’ladi, qilgan barcha amallari qabul bo’ladi. Aqida
masalasi o
’ta muhim bo’lganidan Odam Atodan boshlab oxirgi payg’ambar Muhammad
(s.a.v.)gacha bu masalani Alloh taoloning o
’zi ko’rsatib bergan. Odam Atodan tortib
hozirgacha aqida masalasi bir xil bo
’lib kеlgan. Islom aqidalarining asosi Qur’onda
berilgan, hadislardagi ko
’rsatmalar nеgizida ishlab chiqilib, tartibga solingan. Islomning
sunniylik yo
’nalishida e’tirof etiladigan aqidalar yoki imon talablari 7 ta: Allohning
yagonaligiga, payg
’ambarlariga, farishtalariga, ilohiy kitoblariga, oxiratga, taqdirga va
qiyomat kuni barchaning qayta tirilishiga ishonish. Shialik yo
’nalishi ilohiyotida 5 aqida
tan olinadi: tavxid (Allohning yagonaligi), nubuvvat (payg
’ambar)ga ishonish, adl (ilohiy
135
taqdirning adolatliligiga ishonish), imomat (imomlar hokimiyatini tanish), maod (oxiratga
ishonish).
Dostları ilə paylaş: |