M.İSMİxanov, H. Bayramov, S. VƏLİyeva

4. Tələbə kollektivinin şəxsiyyətə təsiri 
Kollektiv anlayışı, onun funksiyaları, təşkili. Şəxsiy-
yətinin formalaşmasına təsir göstərən amillər içərisində kollektiv 
mühüm yer tutur. O, insan həyatını təşkil etməyin səmərəli for-

---

204 
malarından biridir. Kollektiv sosial qrupun yüksək təşəkkül 
tapmış formasıdır. Kollektivə belə tərif vermək olar: kollektiv 
ictimai-faydalı məqsədlər naminə birgə fəaliyyət göstərən, 
qarşılıqlı asılılıq münasibətlərinə daxil olan, özünüidarə orqan-
larına (müvəkkillərə) və ictimai rəyə malik olan insanların 
mütəşəkkil birliyi, yüksək təşəkkül tapmış sosial qrupdur.
Kollektivin funksiyaları aşağıdakılardan ibarətdir: a) tər-
biyə funksiyası; b) stimullaşdırma və tənzimləmə funksiyası; c) 
təşkilatçılıq funksiyası. Kollektivin öz funksiyalarını yerinə ye-
tirməsi üçün onu düzgün təşkil etmək, tərbiyə və inkişafı qey-
dinə qalmaq lazımdır. Kollektiv düzgün təşkil edildikdə tərbiyə 
işində təsirli vasitə ola bilər.
Kollektivin təşkili üçün səlahiyyətlərin, ictimai vəzifələrin 
düzgün bölünməsi mühüm şərtdir. Vəzifələrin təyin etməklə 
yox, seçki yolu ilə tutulması daha səmərəlidir. Kollektivin təş-
kilinin digər şərti mümkün qədər daha çox tələbəni ictimai vəzi-
fələrə cəlb etməkdən ibarətdir. Bu halda kollektivdə bərabərlik, 
qarşılıqlı asılılıq şəraiti yaranır ki, bu da sağlam kollektivin vacib 
şərtidir.
Kollektivin təşkili müəyyən prinsiplərə əsaslanır. Bu 
prinsiplərə demokratiya (kollektivin həyatında və idarə olun-
masında hamının seçkili orqanlar vasitəsilə iştirakının təmin 
olunması), aşkarlıq (işlərin gizli, qapalı yox, aşkarlıq şəraitində 
icrası), plüralizm (fikir müxtəlifliyinə, azadfikirliliyə şərait ya-
radılması), çoxluğun rəyinin əsas götürülməsi və azlığın rəyinə 
hörmət edilməsi və s. prinsiplər daxildir. Həmin prinsiplər əsa-
sında sağlam, demokratik kollektiv yaratmaq və onu tərbiyənin 
təsirli subyektinə çevirmək olar. Bunun üçün müəyyən mər-
hələlərlə iş aparmaq lazımdır. 
Kollektivin inkişaf mərhələləri. Kollektivin təşkili uzun 
sürən prosesdir; buna qısa müddətdə nail olmaq çətindir. 
Kollektivin inkişafının göstəricisi kimi onun üzvlərinin fəallıq 
dərəcəsinin artması, xarici tələblərin daxili tələblərə keçməsi 
prosesi əsas götürülür. Bu baxımdan kollektivin inkişafında 

---

205 
dörd mərhələ ayırd edilir. Birinci mərhələ kollektivin təşəkkülü 
mərhələsi adlanır. Burada əsas təşkilatçı kimi müəllimlər, ku-
rator, dekanlıq, qrup nümayəndəsi çıxış edir. Onlar qrupda bir-
gə maraqlı işlər təşkil edir, tələbələrə ardıcıl tələblər verir, eyni 
zamanda tələbələr içərisindən fəallar seçir, onları təşkilatçılıq 
işinə cəlb edirlər. 
 kinci mərhələ kollektiv özəyin təşkili mərhələsi adlanır. 
Fəallar müəllimin-tərbiyəçinin, kurator və qrup nümayəndələri-
nin dayağı kimi çıxış edir, onların tələblərini müdafiə edir, 
kollektivin həyatında fəallıq göstərirlər. 
Üçüncü mərhələ özünüidarəyə keçid mərhələsi adlanır. 
Bu mərhələdə kollektivin əksər üzvləri onun həyatında fəal 
iştirak edir, yoldaşlarına tələblər verirlər. Kollektivin seçkili 
orqanları əsas təşkilatçı kimi çıxış edir. Bu mərhələdə kollek-
tivin ictimai rəyi formalaşır və əsas tərbiyəedici, tənzimedici 
amilə çevrilir. Məhz bu pillədə ayrı-ayrı tələbələrin xoşagəlməz 
hərəkətlərini kollektivin müzakirəsinə çıxarmaq və onlara 
səmərəli kollektiv təsiri təşkil etmək mümkündür. 
Dördüncü mərhələ kollektivin yetkinlik mərhələsi adla-
nır. Bu mərhələdə kollektivin bütün üzvləri onun həyatında fəal 
iştirak edir, hərə özünə tələb verir. Beləliklə, tərbiyə özünütər-
biyə ilə qovuşur. 
Kollektivin təşəkkülü və formalaşmasının göstərilən mər-
hələləri onun inkişaf dinamikasını ifadə edir: kollektiv pedaqoji 
rəhbərlikdən tədricən özünüidarə və özünütənzimləmə sistemi-
nə çevrilir və mühüm tərbiyə vasitəsi kimi çıxış edir.