Missionerlik va prozelitizm: tarix va bugun, targ’ibot usullari Reja

Ahmadiya (Qodiyoniya). Mazkur oqim XIX asrning oxirlarida Mirzo G’ulom Ahmad Qodiyoniy tomonidan tuzilgan. Dastlab u asoschisining nomi bilan - "Mirzoiya", keyinchalik esa vujudga kelgan joyga nisbatan - "Qodiyoniya" deb nomlangan. Mirzo G’ulomning 1900 yil 4 noyabrdagi bayonotiga binoan oxir-oqibat "Ahmadiya" nomini olgan.
Mirzo G’ulom Ahmad 1840 yilda hozirgi Pokiston hududidagi Panjob viloyatining Qodiyon qishlog’ida tug’ilgan. Otasining xohishiga binoan 1864 yilda Sialkot shahriga borgan va o’sha yerda bir muddat ishlagan. SHu paytda, u kundalik ishidan tashqari islom ilmlari hamda boshqa dinlar haqida va o’zi bilan yaqindan munosabatda bo’lgan missionerlardan xristianlik haqida ko’pgina ma’lumotlar olgan, hinduiylar bilan munozaralarga kirishgan.
1876 yilda G’ulom Ahmad Allohning huzuriga chiqqani va vahiy ola boshlaganini da’vo qilib chiqadi. 1880 yilda u o’z ta’limoti asoslariga bag’ishlangan "Barohini Ahmadiya" (Ahmad dalillari) nomli kitobining ilk ikki jildini nashrdan chiqarishga erishadi. Unda u islomni boshqa dinlardan himoya qilgan. Shu tufayli musulmonlar kitobdagi "ilohiy ilhomlar", karomatlar, o’z-o’zini maqtashlarga, dastlab, uncha e’tibor bermaganlar. Uchinchi va to’rtinchi jildlarda esa G’ulom Ahmad o’ziga vahiy tushayotgani va payg’ambar ekanini da’vo qilgan. SHuningdek, ingliz hukumatini maqtab, hozirgi paytga kelib "jihod" tushinchasining o’rinsiz, hukmsiz holga kelib qolganini aytgan. Boshlanishda 50 jild bo’lishi rejalashtirilgan "Barohini Ahmadiya"ning 5 jildigina nashr qilingan.
1885 yili Mirzo G’ulom Ahmad o’zini o’zi yashab turgan davr (hijriy XIV asr) "mujaddidi" ekanini, 1888 yilga kelib esa insonlardan "bay’at" olib, alohida "jamoat" tashkil qilish haqida buyruq olganini e’lon qiladi. 1891 yilda u Iso ibn Maryamning tabiiy yo’l bilan o’lganini aytib va shundan kelib chiqib o’zini musulmonlar kutayotgan "Masih" va "Mahdiy" deb da’vo qilgan. 1904 yilning noyabr oyidan boshlab esa ochiqdan-ochiq o’zini musulmonlar uchun "mahdiy", xristianlar uchun "masih" va hindular uchun "krishna" deb e’lon qilgan.
Mirzo G’ulom Ahmad 1908 yil 26 mayda Lahorda vafot etgan. Qabri Qodiyonga olib ketilgan va tarafdorlari uchun ziyoratgohga aylangan.
Mirzo G’ulom Ahmadning o’limidan keyin shogirdlari uning fikrlarini yig’ishda davom etdilar va natijada "Sinkretik Qodiyoniya-Ahmadiya harakati" yuzaga kelgan. Keyinchalik oqim "Qodiyon ahmadiylari" va "Lahor ahmadiylari" nomli ikki jamoaga bo’linib ketdi.
Dastlab, payg’ambarlikning Muhammad (s.a.v) bilan tugagani va qiyomatgacha undan boshqa payg’ambar kelmasligini tan olishini ta’kidlagan Mirzo G’ulom, 1901 yildagi "Juma xutbasi"da uning izdoshi bo’lgan Mavlaviy Abdulkarim Mirzo G’ulom Ahmadga nisbatan "nabiy" va "rasul" sifatlarining ishlatish mumkin deb e’lon qilgan.
Avvalroq, "Muhaddas" (xitob qilinib, gaplashilgan) deb nomlangan Mirzo G’ulom keyinchalik muhaddaslikni bir ma’noda juz’iy nabiylik sifatida baholagan; payg’ambarlikning butunlay tugaganini, lekin juz’iy nabiylikning qolganligini ochiq va oshkora aytgan.