Modernization of the Curricula in sphere of smart building engineering Green Building (greb)

 
Ishlab chiqarish binolarini yoritish 
Yorug’lik 
inson 
mavjudligining 
muhim 
shartlaridan biri sanaladi. U inson organizmi holatiga 
ta’sir etadi, to‘g‘ri yo‘lga qo‘yilgan Yorug’lik oliy 
asab faoliyati jarayonlarining amalga oshishini 
rag‘batlantirib, ishga layoqatlilikni oshiradi. Etarli 
bo‘lmagan Yorug’likda inson besamar ishlaydi, tez 
charchaydi, 
oqibati 
shikastlanishga 
ham 
etib 
boradigan xato, yanglish harakatlar qilish ehtimoli 
ortadi. Shikastlanishlarning 5 foizi kasbiy kasallik – 

---

ishdagi uzoqni ko‘ra olmaslik (blizorukost) sabab 
bo‘ladi. To‘lqin uzunligiga qarab, Yorug’lik 
qo‘zg‘atuvchi (olovrang-qizil) yoki tinchlantiruvchi 
(sariq-yashil) ta’sir ko‘rsatadi. Yorug’likning spektral 
tarkibi mehnat samaradorligiga ta’sir ko‘rsatadi. Agar 
tabiiy yoritilishda 100 foizni qabul qilinsa, qizil va 
shafaq rang yoritilishda u 76 foizni tashkil etadi. 
To‘liq yoki qisman tabiiy Yorug’likdan mahrum 
etilganda- Yorug’likdan ochiqish (ochlik) mumkin. 
Ishchi binolarini yoritish qo‘yidagi shartlarga 
javob berishi kerak: 
1. Ish bajariladigan yuzalarning yoritilish 
darajasi, shu ish turi uchun gigienik me’yorlariga 
javob berishi lozim. 
2. Binoda yoritilishning tengo‘lchamliligi va 
shartlarining barqarorligi, keskin zidma-zidlikning 
bo‘lmasligi kerak. 
3. Ko‘rish maydonida Yorug’lik manbalari 
tovlanish hosil qilmasligi lozim. 

---

4. Sun’iy Yorug’lik spektral tarkibi bo‘yicha 
tabiiy Yorug’likka yaqinlashishi kerak. 
Tabiiy yoritilish 
Ishlab 
chiqarish 
sharoitlarida 
3 
turdagi 
Yorug’likdan foydalaniladi: tabiiy, ya’ni quyosh, 
sun’iy (elektr yoki lyuminessent lampalar) va 
uyg‘unlashgan. 
Tabiiy yoritilish qo‘yidagilarga bo‘linadi: 

Ustki (shiftlar, tomlar, shuningdek, baland 
perepadlar, aralash bino oralari orqali teshiklardagi 
Yorug’lik beradigan fonarlar orqali); 

Yonboshlama (derazalar orqali); 

Uyg‘unlashtirilgan. 
Tabiiy yoritilish yil fasllari, kuni, joyning 
jug‘rofiy kengligi, bino va derazalarning ichki 
tuzilishi, derazalar oldi yuzalarning aks etuvchi 
xususiyatlari, ko‘chalar kengligi va boshqa shartlarga 
bog‘liq. Kun davomida tabiiy yoritilish sezilarli 
darajada o‘zgarishi mumkin. Muayyan iqlim 
sharoitlarida yoritilganlik 1 necha daqiqa davomida 

---

ko‘payishi yoki 1 necha barobarga kamayishi 
mumkin. Yorug’likning o‘zgarishi, kun davomida 
ishlab chiqarish binolarida alohida ish joylarini etarli 
va teng miqdorda yoritib berishni kafolatlamaydi. 
Tabiiy yoritilishni loyihalashtirish va hisoblashda 
Yorug’likning manbai sifatida osmonning tarqalma 
Yorug’ligi olinadi, bunda to‘g‘ridan to‘g‘ri quyosh 
Yorug’ligi inobatga olinmaydi. 
Aloqa korxonalarida yaxshi sanitarial – gigiena 
sharoitlarini yaratish va saqlash uchun barcha ishlab 
chiqarish, ma’muriy, idora va maishiy binolar 
kunning Yorug’ paytida bevosita tabiiy Yorug’likka 
ega bo‘lishlari lozim bo‘ladi. Tabiiy Yorug’likni 
sun’iy bilan almashtirish faqat istisno holatlarda yo‘l 
qo‘yiladi (ishlab chiqarish jarayoni kuzatilmayotgan 
binolarda va ishchilar uzluksiz bo‘lmaydigan joylar, 
xojatxona, yuvinish xonalari, dush, 3 kishidan ortiq 
bo‘lmaydigan 
xonalar, 
shuningdek 
fonarsiz 
binolarda). 

---

Tabiiy yoritilishning etarliligi 2 omil bilan 
belgilanadi: 
tabiiy 
yoritilish 
koeffitsienti 
va 
derazaning Yorug’lik tavsifi (Yorug’lik maydoni va 
Yorug’lik chuqurligi) bilan. 
Aloqa korxonalarida tabiiy yoritilishni hisob-
kitob qilinayotganda quyidagi zarur, (shart bo‘lgan) 
sanitariya me’yorlari, deraza maydonlari – F
0
ning F
n
maydoniga nisbatiga rioya qilish zarur.

Ma’muriy-idora va maishiy binolarda; 

Ishlab chiqarish binolarida: 
10
1
8
1
Fп
Fо


Tabiiy yoritilish tabiiy yoritilish koeffitsienti 
(t.yo.k.) bilan tavsiflanadi, u foizlarda ifodalanadi. 
e = 
%
100
Е
Е
T
I

, 

e bunda – M nuqtasida tabiiy yoritilish 
koeffitsienti; 

---


E
I
ning M nuqtasida Yorug’ligi tarqalgan 
gorizontal maydonning bir vaqtning o‘zida tashqi 
yoritilganligi, 
lk
. 
Eng kam hisobli yoritilganlikni 5000 
lk
tashqi 
yoritilganlikda aniqlaydilar. 
Yonlama 
Yorug’lik bilan binolar uchun 
sanitariya me’yorlari tabiiy yoritilganlikning nominal 
koeffitsienti (e
min
) belgilangan bo‘lsa, ustki va uyg‘un 
Yorug’lik bilan binolar uchun o‘rtacha ahamiyatli 
tabiiy yoritilish koeffitsienti (t.yo.k.) (E
o‘rtacha
) ish 
hududi ko‘lamida belgilangan. E
o‘rtacha
mazkur 
formula bo‘yicha belgilanadi: 
E
o‘r 
= 
1
2
...
2
3
2
1





n
е
е
е
е
n
; 
Bunda e
1
, e
2
, ... e
n
– biri ikkinchisidan teng 
masofada 
joylashgan 
turli 
tabiiy 
yoritilish 
koeffitsientining ahamiyati. 
n – tabiiy yoritilish koeffitsienti belgilanadigan 
nuqtalar soni (5ta dan kam emas). 

---