Modernizatsiyalash jarayonlari

Ta’limda portal texnologiyalari 
Ta’lim 
tizimini 
isloh 
qilishning 
muhim 
yo‘nalishlaridan 
biri 
axborotkommunikasiya texnologiyalari bilan o‘quv jarayonini tizimli 
integrasiyalash hisoblanadi. Bunda o‘quv jarayonini tashkil etish va uning 
mazmunini tubdan yangilash, axborot-kommunikasiya texnologiyalari 
muhitida o‘qituvchining pedagogik faoliyati va talabaning ta’lim olish 
jarayonini tashkil etish strategik masala sifatida namoyon bo‘ladi.
Ilmiy-texnik taraqqiyotning rivojlanayotgan bosqichida axborotlarning 
keskin ko‘payib borayotganligi va ulardan o‘qitish jarayonida foydalanish 
uchun vaqtning chegaralanganligi ta’lim tizimiga yangi texnologiyalarni joriy 
etishni 
taqozo 
etmoqda. 
Ta’lim 
mazmunini 
takomillashtirishning 
yo‘nalishlaridan biri ta’lim oluvchilar uchun mustaqil ta’lim olish 
imkoniyatlari, ta’limning axborot manbalarini shakllantirish va rivojlantirish 
uchun zarur sharoitlarni yaratishdan iboratdir. Ta’lim-tarbiya jarayonlarining 
asosini yuqori sifatli va yuqori texnologiyali muhit tashkil etadi. Uning 
yaratilishi va rivojlanishi texnik jihatdan murakkab sanalsada, ammo bunday 
muhit ta’lim tizimini takomillashtirishga, ta’limda axborot texnologiyalarini 
tub ma’noda joriy etishga xizmat qiladi.
Zamonaviy axborot texnologiyalari talabalar uchun ma’lumotlarni yetkazish, 
saqlash, qidirish kabi jarayonlarda katta imkoniyatga ega. Hozirda ta’lim 
muassasalarida elektron shaklda ko‘plab axborot-ta’lim resurslari yaratilgan.
Ta’lim-tarbiya jarayonlarini axborotlashtirishni rivojlantirish yo‘nalishi turli 
ta’lim axborot resurslarining birlashtirilishi orqali axborot-ta’lim muhitlarini 
yaratish bilan bevosita bog‘liq. Bunday muhitni tashkil etishda, avvalom bor, 
ta’lim muassasalarida axborotlashtirishni tashkil etish, ya’ni barcha o‘quv, 

---

442 
ma’muriy va xo‘jalik xizmatlarni, kutubxona va boshqaruv (rektorat, dekanat, 
o‘quv bo‘limi va boshq.) bo‘limlarini yagona tarmoqqa birlashtirish, ularni 
INTERNET tizimiga chiqish imkoniyatlarini yaratish, ta’lim muassasida 
o‘quv jarayonini nazorat qilish, hujjatlar elektron almanishuvini tashkil etish, 
axborot texnologiyalari negizida maxsus o‘quv-metodik majmualarni yaratish 
orqali talabalarning mustaqil ta’lim faoliyatini tashkil etish kabi vazifalarni 
amalga oshirish zarur bo‘ladi. Hozirda bunday vazifalarni bajarishda portal 
texnologiyalarini yaratish orqali axborot-ta’lim resurslaridan foydalanishni 
tashkil etish mumkin. Ta’lim muassasining yagona axborot-ta’lim muhitini 
rivojlantirishning muhim yo‘nalishi sifatida o‘quv jarayonida axborot va 
telekommunikasiya texnologiyalaridan foydalanish hisoblanadi. Axborotlarni 
tizimlashtirish axborot-ta’lim resurslaridan foydalanishni yengillashtiradi. 
Axborot-ta’lim portallarining yaratilishi axborotlarni mantiqiy tartiblash va 
tizimlashtirishga yordam beradi.
Axborot-ta’lim portallarini yaratish va uni rivojlantirishda tizimli yondashuv 
zarur hisoblanadi. Chunki portal texnologiyalari asosida ta’lim muhitini 
yaratishda tahliliy tayyorgarlikning yaxshi darajada bo‘lishi, mazmunning 
maqsadga muvofiqligi, axborotlarning tizimlashtirilishini ta’minlash muhim 
sanaladi.
Portal – bu foydalanuvchiga axborotlarni oddiy navigasiya va keng ko‘lamli 
qulay interfeys orqali yetkazish uchun turli axborot resurslarini birlashtiruvchi 
tarmoq telekommunikasiya tuguni hisoblanadi. Bundan kelib chiqib 
portallarga quyidagi talablarni qo‘yish mumkin:
-
ko‘p sonli foydalanuvchilarga xizmat ko‘rsatishi;
-
axborotlar ko‘lamining kengligi;
-
asosiy tarmoq formatlarni qo‘llashi;
-
oson va samarali qidirish tizimini joriy etishi;
-
axborot resurslarining integrasiyasi;
-
axborot xavfsizligini ta’minlashi;
-
axborotlarni tabaqalashtirishi;
-
bilimlarni boshqarish-tahlil etishi.
Portallarning ko‘rsatkichi unda mujassamlashgan axborotlarning ko‘lami, 
ya’ni axborot resurslari hajmi bilan aniqlanadi.
Har qanday portalning maqsadi – foydalanuvchiga unga zarur axborotlarni 
qisqa vaqtda va turli interfeyslar orasidagi o‘tishlarni ortiqcha 
hattiharakatlarsiz taqdim etishdan iborat bo‘ladi.
Portalning foydalanuvchi interfeysi unda joylashtirilgan resurslarning 
tarkibini ko‘rgazmali namoyish etishi, bir bo‘limdan boshqa sahifalarga 
mantiqiy va tezkor o‘tishni ta’minlashi lozim.

---

443 
Taqdim etilayotgan axborot-ta’lim resurslari mustaqil ta’lim uchun 
topshiriklarni, o‘zlashtirilgan bilimlarni tekshirish uchun test sinovlarini, 
ijodiy tafakkurni rivojlantirishga qaratilgan topshiriqlarni, bilimlarni 
mustahkamlashga qaratilgan mashqlarni o‘zida mujassamlashtirgan bo‘ladi.
Portal uchun multimedia materiallarini tanlashda ularning axborotmazmuni, 
tuzilma tarkibi, uzviyligi va axborotlarni taqdim etish shakllariga e’tibor 
qaratish kerak. Multimedia materiallari axborotlarni oson o‘zlashtirish uchun 
xizmat qilishi: ularning mazmunini ochib berishi, ya’ni axborotlarning 
mustaqil manbai sifatida foydalanish imkonini berishi lozim.
Texnologik jihatdan axborot-ta’lim portallariga quyidagi talablar qo‘yiladi:
-
ilovalarni bajarish;
-
hamkorlikdagi faoliyatni ta’minlash;
-
o‘zida mavjud resurslarni boshqarish;
-
foydalanuvchilarni boshqarish;
-
nazorat olib borish;
-
bilimlarni boshqarish;
-
kommunikasiyani ta’minlash;
-
qidiruvni ta’minlash;
-
barcha resurslarni ruxsat etilmagan kirishlardan himoyalashi, ya’ni
-
axborot xavfsizligini ta’minlash;
-
tizimga ruxsat berish, ya’ni qayddan o‘tishni tashkil etishi zarur.
Bilim sohalari yoki fanlar bo‘yicha axborot-ta’lim portali faqat ta’lim 
muassasalari bilan chegaralanib qolmaydi. An’anaviy va elektron shakldagi 
o‘quv materiallari yagona ta’lim muhitining tarkibiy qismi sifatida bir-birlarini 
to‘ldirishi muhimdir. Yangi axborot texnologiyalarining imkoniyatlaridan 
foydalanish ayrim pedagogik muammolarni yechishdagi qiyinchiliklarni 
bartaraf etishga xizmat qiladi.
Axborot-ta’lim 
portallarini fan-ta’lim-ishlab chiqarishning samarali 
integrasiyasini 
ta’minlovchi, 
uning 
rivojlanishini, 
ilmiy-pedagogik 
salohiyatdan samarali foydalanishni tashkil etish sharoitini yaratuvchi sifatida 
qarash mumkin. U ta’lim muassasalarning bitiruvchilariga ehtiyojlari bo‘lgan 
buyurtmachilar uchun ham foydalidir. Portal bitiruvchilar bo‘yicha axborot 
manbai bo‘lib xizmat qiladi. Qolaversa, ta’lim xizmatlarini taqdim etuvchilar 
va uning iste’molchilari bilan yangi shakldagi o‘zaro aloqani yo‘lga qo‘yadi.
Bunday portalni yaratish, uni rivojlantirish uchun, avvalo, ta’lim 
muassasalarini kompyuterlashtirishni takomillashtirish, telekommunikasiya 
tarmoqlarini yanada rivojlantirish, axborotlarni tizimlashtirish va ularni 
portalda joylashtirish talab etiladi. Shu bilan bir qatorda, pedagogik kadrlarni 
yangi axborot texnologiyalaridan ta’lim tizimida foydalanish bo‘yicha 
malakalarini shakllantirish, ularni muntazam tarzda oshirib borishni 

---

444 
rivojlantirish muhimdir. Yagona axborot-ta’lim muhitini rivojlantirishning 
muhim sharti portalning o‘quv-metodik ta’minotini rivojlantirish, elektron 
o‘quv nashrlarni yaratishni takomillashtirish sanaladi.