Molekula tuzilishi va kimyoviy bog‘lanish. Kimyoviy bog‘lanish tushunchasi. Atomlardagi elektronlar joylanishi orqali kimyoviy bog‘lanishni xarakterlash. Kimyoviy bog‘lanish turlari, kovalent bog‘lanish va uning hosil bo‘lish nazariyalari

Molekulaning qutbliligi bilan geometrik tuzilishi orasidagi bog’lanish

Tip	Fazoviy konfiguratsiya	Qutbliligi	Misollar
A2 AB AB2 AB2 ABC AB3 AB3 AB3 AB4 AB4 AB4 AB5 AB5 AB6 AB7	Gantelsimon Chiziqli Chiziqli Burchakli Chiziqli Tekis uchburchak Trigonal-piramidal T-simon Tetraedrik Tekis kvadrat Buzilgan tetraedr Trigonal-bipiramidal Kvadrat –piramidal Oktaedr Pentogonal-bipiramidal	Qutbsiz Qutbli Qutbsiz Qutbli Qutbli Qutbsiz Qutbli Qutbli Qutbsiz Qutbsiz Qutbli Qutbsiz Qutbli Qutbsiz Qutbsiz	H2,Cℓ2, N2 HCℓ, CℓF, KCℓ, HF CO2, CS2, BeCℓ2(g), C2H2 H2O, SO2, NO2, CℓO2 COS, HCN NO , BCℓ3, SO3,BF3,C2H4, CO NH3, PCℓ3, NF3, PF3, H3O^+ CℓF3, BrF3 CH4, CCℓ4, SiF4, CF4, SiC4 XeF4 SF4, TeCℓ4, H2S, H2O PF5, PCℓ5, IF5 SF6, WF6, [PF6]^- IF7, ReF7, OsF7

Xulosa qilib aytganda, • chiziqli tuzilishga ega bo’lgan ya’ni markaziy atomi sp gibridlangan molekulalarda markaziy atom atrofida joylashgan atomlar bir xil tabiatli ( BeCℓ₂, BeH₂, CO₂ va boshqalar) bo’lsa, molekula qutbsiz bo’ladi.
• Xuddi shunday sp² –gibridlangan va unga birikkan uchala atomlari ham bir xil bo’lgan molekulalar (BH₃, BCℓ₃, SO₃, BF₃ va h.z.) ham qutbsiz bo’ladi.
Molekulaning dipol momentiga bog’lanishda ishtirok etmagan elektron juftlar (umumlashmagan) kuchli ta’sir ko’rsatadi. Masalan; NH₃ va NF₃ molekulalari bir xil geometrik (trigonal-piramidal) shaklga ega.

N-H va N-F bog’larining qutbliligi ham deyarli bir xil. Ammo NH₃ ning dipol momenti 0,49·10^-29 Kl·m, NF₃ niki esa 0,07·10^-29 Kl·m.
Buni quyidagicha tushuntirish mumkin: NH₃ da kimyoviy bog’lanish hosil bo’lishida ishtirok etgan N-H elektronlarining dipol momenti bilan umumlashmagan elektron jufti dipol momentining yo’nalishi mos tushadi va vektorlari qo’shilishi natijasida dipol momenti katta bo’ladi, NF₃ da esa N-F bog’ining dipol momenti va umumlashmagan elektron juftlarining yo’nalishi qarama-qarshi tomonga yo’nalgan, (rasmda strelkalarga qarang) shuning uchun ular bir-birini ma’lum darajada kompensatsiyalaydi.
BF₃ va NF₃ molekulalarining geometrik konfiguratsiyalari har xil, chunki BF₃ qutbsiz , NF₃ esa qutbli molekuladir.
NH₃ (ammiakning) dipol momenti BF₃ nikidan katta, chunki BF₃ molekulasi yassi (tekis ), NH₃ esa piramidal tuzilishga ega .
Masalalar
1. Kovalent birikmalarda valentlik nima bilan aniqlanadi ?
2. Elementlarning o’zgarmas yoki o’zgaruvchan valentli bo’lishiga sabab nima?
3. Atom orbitallarning gibridlanishi deganda nimani tushunasiz ?
4. sp-, sp²-, sp³-gibridlanish natijasida nechta gibrid orbital hosil bo’ladi ?
5. sp- gibridlangan atomga ega bo’lgan molekula qanday geometrik tuzilishga ega bo’ladi ?