Moliya fanidan ma’ruza matnlari 1-mavzu: Moliyaning mohiyati va funksiyalari Reja: Moliyaning ijtimoiy-iqtisodiy mohiyati

Sug’urta xavf-xatari

Sug’urta hodisasi

Sug’urta dalolatnomasi

Sug’urta zarari

Sug’urta ryentasi

Sug’urta qoplamasi



Sug’urta xavf-xatari. Xavf-xatar sо‘zidan bir qancha mazmun va ma’no kasb etadi. Bularning hammasi xavf-xatar va unga nisbatan javobgarlikni ifoda qiladi. Shu munosabat bilan uni xavf-xatarlarning tqplami, dyeb tuShuntirish maqsadga muvofiqdir. Bu tuShuncha sug’urtalangan mulk, sug’urta hodisasi, sug’urta xavfi va boshqa tuShunchalarni о‘zida mujassamlashtiradi.
Sug’urta hodisasi. Sug’urta xavf-xatarida kо‘zda tutilgan favqulotda tasodiflardan birortasi sodir bо‘lishi. Bunday hodisalarga mulk sug’urtasida tabiy ofatlar, yong’in, falokat, portlash va boshqalar. SHaxsiy sug’urtada ma’lum yoshga yetish, baxtsiz hodisalarning sodir bо‘lishi, vafot hodisalari kiradi. Baxtsiz hodisasi deganda sug’urtalanganning sog’ligiga va hayotiga zarar kyeltiruvchi favqulotda hodisalar kо‘zda tutiladi. Sug’urta hodisasi natijasida kо‘rilgan zarar belgilangan miqdorda sug’urta fondi hisobidan qoplanadi.
Sug’urta dalolatnomasi. Sug’urta hodisasining sodir bо‘lganligini va uning sabablarini tasdiqlab beruvchi rasmiy hujjat. Mulk sug’urtasida dalolatnoma asosida zarar miqdori va unga tqlanadigan qoplama miqdori aniqlanadi. Hujjat qoplama olishga asos bо‘ladi. SHaxsiy sug’urtada dalolatnoma baxtsiz hodisani tasdiqlash, uning sug’urtalanuvchining bu hodisa xizmat vazifalarini bajarishda yoki yqlda bо‘lganida sodir bо‘lganini aniqlashga, korxona hisobidan sug’urta qilinganda yoki yqlovchilar majburiy sug’urtasi shartnoma yqli bilan qoplama olishga asos bо‘ladi. Sug’urtaning boshqa xillari bo’yicha dalolatnoma talab qilinmaydi, tibbiyot muassasasining ma’lumotnomasi kifoya qiladi.
Sug’urtada zarar. Sug’urtada zarar deganda, sug’urta bahosida ishdan chiqqan yoki bir qismi zararlangan mulk bahosi tuShuniladi. YEtkazilgan zararning tqla yoki bir qismi sug’urtalanuvchiga tqlanishi sug’urta qoplamasi dyeb ataladi. SHaxsiy sug’urtada shikastlangan shaxsga tqlanadigan pul mablag’lari sug’urta miqdori (summasi) dyeb ataladi.
Sug’urta ryentasi. +qshimcha pyensiyani sug’urtalash asosida sug’urtalanuvchiga oy yoki yil davomida tqlanadigan muntazam daromad. +qshimcha pyensiya agar sug’urta badallarini о‘z vaqtida tqlab borilgan bо‘lsa, pyensiya yoshiga chiqqan oydan boshlab tqlanadi.
Sug’urta qoplamasi. Sug’urta hodisasi sodir bо‘lganligi tufayli yetkazilgan zarar miqdorini qoplash uchun ajratilgan mablag’.


Amaliyotda qqllaniladigan xorijiy atamalar.
Mamlakatimizda bozor iqtisodiyoti sharoitida sug’urta tadbirlarini kengaytirish, xorijiy mamlakatlar bilan sug’urta hamkorligini mustahkamlash va ularning tajribalaridan samarali foydalanishni taqazo qiladi. Bu tadbirni amalga oshirishning dastlabki shartlaridan biri- xalqaro sug’urta atamalarini о‘rganish va ularning mazmuni bilan yaqindan tanishishdir. Mamlakatiimizda qqllanilayotgan xalqaro atamalarning soni kun sayin ortib bormoqda. Lekin ularning kqplari о‘zbek tilida о‘z ekvivalyentlariga ega emaslar. Shu munosabat bilan xorijiy atama tanlashda birinchi navbatda hozirda amaliyotda qqllanilayotgan va qqllanishi kutilgan atamaga izoh berishga harakat qilamiz.
Abandon. Sug’urtalovchidan tqliq sug’urta summasini olish maqsadida sug’urtalanuvchining mulkiga nisbatan voz kyechish. Bu ibora kqp xolatlarda dyengizda suzib Yuruvchi kyemalarni yо‘qolib qolishida yohud ularni qaroqchilar tomonidan qqlga tushirishida ishlatiladi.
Andyerraytyer. Sug’urta kompaniyasining mas’ul bir vakolatiga ega va tyegishli riskni о‘z zimmasiga oladigan shaxs. Sug’urta kompaniyasini portfyeli uchun javob beradi. Sug’urta shartlarini va tarif stavkalarini, hamda risk darajalarini aniqlay olish qobiliyatiga ega bо‘lishi zarur.