Moliyaboz p65

n
C
n
P
C
Hozirgi vaqtda ushbu termin barcha bir xil muntazam to‘lovlarga
nisbatan ularning davriyligidan qat’i nazar, ko‘p qo‘llaniladi.
Aksiyalar.
Aksiyaning muomala muddati cheklanmagan
bo‘lganligi uchun yillik dividendlarni 
D 
mutlaq miqdorda o‘zgarmas
va bir-biriga teng deb olib, aksiyalarning bahosini aniqlashda doimiy
renta modelini qo‘llash mumkin. Bu modelda renta hadi 
R
=
D
,
unda aksiyaning bahosi:
.
D
S =
i
Aksiya bahosini aniqlashda aksiyalar kursi tushunchasi ish-
latiladi. Aksiya kursi aksiya bahosini uning nominaliga nisbati
ko‘rinishida topiladi:
=
D
S
N
K =
N
i
yoki ulushlar birligida, yoki foizlarda (bu holda tenglikning ikkala
tomonini 100 foizga ko‘paytirish lozim) hisoblanadi. Ba’zi tegishli

---

219
adabiyotlarda «aksiya kursi» tushunchasida dividendlarni ikki xil
ifodalash (mutlaq miqdorda va foizlarda) bilan bog‘liq birmuncha
chalkashliklar mavjud. Bilish kerakki, dividend har doim mutlaq
(pul birligida) miqdorda ifodalanadi, foizlardagi ifodasi esa
dividendning mutlaq miqdorini nominal narxi bilan solishtirishdan
kelib chiqariladi.
«Aksiya bahosi» tushunchasini ko‘rishda hisoblab topiladigan
bahosi nazarda tutilgan. Hisoblab topiladigan bahodan tashqari,
aksiya yana quyidagi baholarga ega:
• 
nominal bahoga (nominalga);
• 
kurs bahoga (aksiyaning bozor bahosi yoki birja narxi sifatida
xizmat qiladi);
• 
buxgalterlik (hisob kitobidagi) balans bahosi.
Nominal – bu aksiyaning birlamchi emissiyasida ko‘rsatilgan
bahosi.
Aksiyalarning kurs yoki bozor bahosi (narxi) turlicha va har
xil formulalar yordamida hisoblab topiladi. Aksiyaning bu bahosini
hisoblashda qo‘llaniladigan usullardan birida ikki turdagi inves-
torlarning mavjudligidan kelib chiqiladi. Investorlarning bir turi
yuqori dividendlarga yo‘nalgan bo‘lsa, ikkinchi turi esa aksiyalar-
ning bozor bahosining ortishiga intiladi. Shunga mos ravishda,
aksiyalarning bozor narxi (bahosi) o‘rtacha vaznlashtirilgan summa
ko‘rinishida aniqlanadi:
,
1,
+
+ =
y
x
y
p
3
D
S = x
S
i
bu yerda, 
x
– baland dividendlarni orzu qiluvchi investorlar ulushi;
y
– aksiyalar kurs narxining oshishini xohlovchi investorlar ulushi;
S
3
– bo‘lib o‘tgan savdolarda (savdolarning yopilishi kunida)
aksiyalarning ushbu turiga belgilangan bozor bahosi (narxi).
Aksiyalarning bozor narxini hisoblashda
x
va 
y 
qiymatlariga
bog‘liq holda kurs (u
≈
1) yoki dividend (x
≈
1) yondashuv ishlatilishi
mumkin. Lekin na kurs va na dividend yondashuv aksiyalarning
real bahosini aniqlashda qoniqarli natija bera olmaydi.
Aksiyalarning kelajakdagi davrlardagi bozor bahosi (narxi)ni
texnik tahlil metodlari yordamida hisoblab topiladi. Bu metodlarga

---

220
asosan, avvalgi davrlar bo‘yicha ma’lum bo‘lgan aksiyalarning
kurs narxlari statistikasi asosida ushbu aksiyalar kursining ke-
lajakdagi o‘zgarishi prognoz qilinadi.
Aksiyalarning balans narxi – bu aksiyadorlik jamiyatining sof
aktivlari hajmini (so‘mlardagi) uning joylashtirilgan (to‘langan)
aksiyalari soniga nisbati. Aksiyadorlik jamiyatning sof aktivlari
quyidagicha hisoblanadi: aktivlar (asosiy vositalar, nomaterial
aktivlar, oborot mablag‘lar) summasi minus jamiyatning qarzlari
(kreditorlar bilan hisob-kitoblar, qarz mablag‘lari, kelajak davrlar
daromadlari). Aksiyalarning balans bahosi har yili bir marotaba
yillik balansning yopilishidan keyin hisoblanadi. Ko‘pincha aksiya-
ning bozor narxini hisoblashda, uning balans bahosi ishlatiladi.
Aksiyalar daromadliligi obligatsiyalarnikiga o‘xshash hisoblab
topiladi. Daromadlilikning uch ko‘rsatkichini ajratib ko‘rsatish mumkin:
1) daromadlilikning dividend normasi (foizlarda ifodalangan
dividendning aksiya nominaliga nisbati);
2) daromadlilikning joriy normasi (dividendning aksiyani sotib
olish narxiga nisbati):
;
=
=
=