Moliyaviy hisobotlarda koeffitsentlardan foydalanish
Yüklə 112 Kb.
|
Subyektning moliyaviy holati va barqarorligini tahlil qilishda ko‘pgina moliyaviy koeffitsiyetlarni hisoblash va ularning o‘zgarish tendensiyalarini aniqlash muhim ahamiyatga egadir. Subyektning qarz mablag‘larini baholash va uning to‘lov qobiliyatini potensial aniqlab beruvchi koeffitsiyentlardan biri likvidlilik koeffitsiyenti hisoblanadi. Subyektlarda debitorlik va kreditorlik qarzlari to‘lovlarining muddatlari haqida axborot bulmasa, u holda likvidlilik ko‘rsatkichlari ishlatiladi. Likvidlilik koeffitsiyenti subyektning yil mobaynida qisqa muddatli maburiyatlarini qaytara olish imkoniyatini aniqlaydi. Likvidlilik koeffitsiyenti: joriy likvidlilik, muddatli likvidlilik, absolyut likvidlilik, sof aylanma mablag‘lari kabi elementlardan iborat. Joriy likvidlilik koeffitsiyenti subyektning kichik davr mobaynida majburiyatlarini qaytara olish uchun zaruriy mablag‘lar mavjudligini aniqlaydi. Umumiy qabul qilingan standartlar bo‘yicha mazkur koeffitsiyentning me’yoriy miqdori 1 dan 2 gacha bo‘lishi lozim. Koeffitsentning past chegarasi korxonaning qisqa muddatli majburiyatlarini qaytarish uchun eng kam mablag‘larning miqdorini belgilaydi., aks holda kapitallarning noratsional strukturasi mavjudligini tasdiqlaydi. Koeffitsiyentni aniqlashda uning dinamikasiga alohida etibor berish lozim. Joriy likvidlilik koeffitsiyentini hisoblashda hisobotlarning ko‘rsatkichlaridan foydalaniladi. Chunonchi, pul mablag‘lari, qisqa muddatli moliyaviy quyilmalar, sof debitorlik qarzlari, moddiy ishlab chiqarish zahiralarining yig‘indisini subyektning qisqa mudadatli qarzlariga nisbati ko‘rinishida aniqlanadi. Joriy likvidlilik koeffitsiyentining tarkibiy qismi sifatida muddatli likvidlilik koeffitsiyentni hisoblanadi. Muddatli likvidlilik koeffitsiyenti aylanma aktivlarning nisbatan yuqoriroq likvidlilikka ega qismini qisqa muddatli majburiyatlarga nisbatini aks ettiradi. Muddatli likvidlilikni aniqlashda korxonaning pul mablag‘lari, qisqa muddatli moliyaviy quyilmalar, sof debitorlik qarzlarining qisqa muddatli qarzlarga nisbatini kursatib beradi. Subyektda muddatli likvidlilikning yo‘qligi ishbilarmonlik imkoniyatlarini qo‘llashga qobiliyatsiz ekanligidan dalolat beradi. Mazkur ko‘rsatkichning past darajasi ma’muriyatng harakatlarida erkinlik yo‘qligini bildiradi. Subyekt joriy qarzlarini va majburiyatlarini tulay olmasligi uta jiddiy salbiy natijalar mavjudligidan dalolat beradi. Bu esa, uzoq muddatli moliyaviy quyilmalar va aktivlarni majburan sotishga, ayrim hollarda inqirozga uchrashga olib keladi. Absolyut likvidlilik koeffitsiyenti korxonaning real pul mablag‘larini qisqa muddatli majburiyatlargi nisbatini anilab beradi. Sof aylanma kapitallar aylanma aktivlardan qisqa muddatli aktivlarni chegirib tashlagandan so‘ng qolgan qismi hisoblanadi. Yuqoridagi ko‘rsatkichlar tizimi vositasida biz subyektlarning turli xil xatarlardan himoyalanganlik darajasini aniqlash imkoniyatiga egaligini aniqlab olishimiz mumkin. Ammo bu ko‘rsatkichlar har doim ham subyektlarning faoliyatini tuligicha baholab bera olmaydi. Chunonchi, likvidlilik koeffitsiyentining me’yordan ortishi bevosita subyektlarda ishchan kapitallar me’yorining pasayishiga olib keladi. Masalan, absolyut likvidlilik koeffitsiyenti pul mablag‘larini qisqa muddatli qarz majburiyatlarga nisbati orqali aniqlanadi. Ammo, naqd pul mablag‘larini ko‘payishi korxonada ishchanlik faoliyatining pasayishiga olib keladi. Shuning uchun ham moliyaviy ko‘rsatkichlar tizimidagi ayrim ko‘rsatkichlarning miqdor koeffitsiyentlari bir biriga teskari nisbatda hisoblanadi. Subyekt mulkdolari uchun likvidlilikning yo‘qligi yoki uning past darajasi daromadning pasayishi, nazoratning yo‘qolishi, kapital quyilmalarning qisman yoki butunlay yo‘qolishini bildiradi. Agar mulkdorning javobgarligi cheklanmagan bo‘lsa, u holda zararlar mol mulkning miqdoriga ham ta’sir etishi mumkin. Kreditorlar uchun bunday ahvol foiz to‘lovlarining va ular qarzlarining asosiy miqdorining kechiktirilishini hamda ularga tegishli miqdorning qisman yoki butunlay yo‘qolishini bildiradi. Joriy to‘lovga qodirlilik tor tushuncha, negaki, u kelajakka karatilgan. Likvidlilikning ko‘rsatkichlari esa kelajakda to‘lovga qodirlilikni aniqlashga yordam berishi mumkin. Iqtisodiyotning nobarqarorligi va inflyatsiya jarayonlarining kuchayishi har bir korxonada yetarlicha likvidlilik koeffitsiyentini bashorat qilishga undaydi. Likvidlilik koeffitsiyenti darajasi bashorat qilingan hisobot yoki ekstrapolyatsiya usuli yordamida xal qilinadi. Hisob va balans ma’lumotlari asosida amalga oshiriladi. Kapitallarning tarkibining ko‘rsatkichi yoki aksariyat hollarda to‘lov qobiliyati ko‘rsatkichi subyektlarga uzoq muddatli moliyaviy quyilmalar qilgan kreditorlar va investorlar manfaatlarining himoyalanganlik darajasini aniqlab beradi. Ular subyektlarning uzoq muddatli qarzlarni qaytara olish qobiliyatini kursatadi. Korxonaning to‘lovga qobilligi deyilganda, uning muddatli majburiyatlari bo‘yicha to‘lovlarni o‘z vaqtida amalga oshirish tushuniladi. Moliyaviy tahlil jarayonida joriy va kelguvsi to‘lovga qodirligi o‘rganib chiqiladi. Hisobot davri uchun joriy to‘lovga qodirlik balalari asosida uning to‘lov vositalarining muddatli majburiyatlar yig‘indisi bilan solishtirilishi orqali aniqlanadi. To‘lov vositalarining yig‘indisini aniqlash bo‘yicha turli karashlar mavjud. To‘lov vositalariga ayirboshlanadigan va pulga aylanadigan qisqa muddatli qimmatli qog‘ozlarni, debitorlik qarzlarining bir qismini kiritishimiz mumkin. Muddatli majburiyatlarga joriy passivlar, ya’ni to‘lov muddati tugagan majburiyatlar va qarzlar(qisqa muddatli bank kreditlari, mahsulotlar, ishlar va xizmatlar, budjet va boshqa yuridik hamda jismoniy shaxslarga bo‘lgan kreditorlik qarzlari) kiritiladi. To‘lov vositalarining muddatli majburiyatlari ustidan qo‘yiladigan ustamasi subyektning to‘lovga qodirligidan dalolat beradi. Xususiylik koeffitsiyenti subyektning xususiy kapitallari tarkibidagi ulushini ko‘rsatadi. Rivojlangan mamlakatlarda bu ko‘rsatkich imkoniyat darajasida yuqori bo‘lishi lozimligining mAqsadga muvofiqligi ta’kidlanadi. Umuman olganda, mazkur koeffitsiyentning nisbatan yuqori bo‘lishi kreditorlar va investorlarning manfaatlari uchun yuqori hisoblanadi. Ammo, foyda meyori bank kreditlari va boshqa qarz mablag‘lari % me’yorlaridan yuqori bo‘lgan sharoitda bunday ko‘rsatkich okilona qarz olish konsepsiyasiga unchalik to‘g‘ri kelmaydi. Chunki, kredit mablag‘larining bozor iqtisodiyoti sharoitidagi konseptual asoslari «nochor» subyektlar uchungina beriladigan moliyaviy yordam emas, balki kredit mablag‘lari kredit resurslaridan samarli foydalanish imkoniyatiga ega bo‘lgan subyektlar tomonidan olinishi bilan bog‘liq tadbirkorlik faoliyatiga asoslanadi. Moliyaviy bog‘liqlik koeffitsiyenti subyektlarning tashqi qarzdorlarga bog‘liqlik darajasini kursatadi. Bu ko‘rsatkichning miqdori qanchalik yuqori bo‘lsa subyektlarni bankrotlikka olib keluvchi xatarli vaziyat va pul mablag‘laring potensial defitsitlari shunchalik darajada mavjud bo‘ladi. Umuman, bu koeffitsiyentning miqdori bozor sharoitida 1 ko‘rsatkichidan oshib ketmasligi zarur. Tashqi qarzlarga yuqori darajadagi bog‘liqlik subyektnig sotish sur’atining pasayish sharoitida moliyaviy holatining pasayishiga olib keladi. Modomiki, qarz kapitallari bo‘yicha foizlar tulash xarajatlari doimiy xarajatlar hisoblanadiki bunday sharoitda subyekt sotish hajmini mutanosib ravishda kamaytira olmaydi. Bundan tashkari, moliyaviy bog‘liqlikning yuqori darajasida subyekt o‘rtacha bozor stavkalarida yangi kreditlar olishda bir qancha kiyinchiliklarga duch keladi. Moliyaviy bog‘liqlik koeffitsiyenti subyekt tomonidan moliyalashtirish manbalarini tanlashda muhim rol uynaydi. Ishbilarmon faollik va rentabellik ko‘rsatkichlarini shakllantirishda axborotlarning manbalari sifatida balans va moliyaviy natijalar tug‘risidagi hisobot ma’lumotlaridan foydalaniladi. Ishbilarmon faollik ko‘rsatkichi subyekt o‘zining mablag‘laridan qanday samardorlikda foydalanishini kursatib beradi Aylanuvchanlik ko‘rsatkichlari subyektlarning moliyaviy holatini baholashda katta ahamiyatga ega. Modomiki, mablag‘larning aylanish tezligi ya’ni qiymatning pul shaklini olish tezligi subyektlarning to‘lov qobiliyatiga bevosita ta’sir qiladi. Bundan tashkari aylanma mablag‘larni aylanish tezligining oshishi ma’lum sharoitlarda subyektlarning texnik- ishlab chiqarish potensialining oshishiga tasir etadi. Birinchi guruh ko‘rsatkichlari- bu subyektning xo‘jalik faolligi xaqidagi umumiy tasavvurga aniqrok ega bulinuvchi kapitallarning umumiy aylanuvchanlik koeffitsiyenti hisoblanadi. Ishbilarmon faollik ko‘rsatkichi tizimining eyelementlari sifatida aktivlarning aylanuvchanligi, debitorlik qarzlarining aylanuvchanligi, kreditorlik qarzlarining aylanuvchanligi, moddiy ishlab chiqarish zahiralarining aylanuvchanligi, muomalaviy jarayonlarning aylanuvchanligi kabi ko‘rsatkichlardan foydalaniladi(5-chizmaga karang). Ishbilarmon faollik ko‘rsatkichlari tizimining har bir elementi subyektlarning aktivlari, debitorlik, kreditorlik qarzlarining aylanish tezligini batafsil ravishda baholaydi. Subyektlarda moliyaviy menedjment tizimini shakllantirishdagi bosh vazifa sifatida shakllantirilgan asosiy va aylanma kapitallarni boshqarish, qarz mablag‘larining okilona manbalarini ta’minlash, ishlab chiqarishning samaradorligini oshirishga moliyaviy dastaklar va usullar bilan ta’sir mexanizmlarni shakllantirish hisoblanadi. Ma’lumki, qarz mablag‘larini shakllantirish va ulardan foydalanish subyektlar uchun yuqori darajadagi mas’uliyatni talab qiladi. Chunonchi, takror ishlab chiqarish natijasida olingan kushimcha qiymat avvalo davlatning markazlashtirilgan pul fondlari, kreditorlarning manfaatlari hamda korxona uchun foydani shakllantirishi zarur. Shuningdek olingan qarz mablag‘larining ishlab chiqarish jarayoni davriyligi bilan to‘g‘ri kelmasligi natijasida subyektlarda to‘lov qobiliyatining yo‘qolishi mumkin. Shuning uchun ham subyektlarda qisqa muddatli qarz mablag‘larini qaytara olish imkoniyatini baholashda likvidlilik koeffitsiyenti ko‘rsatkichlari tizimidan foydalaniladi. Yuqoridagilardan kelib chiqqan holda biz, «Orzu» aksiyadorlik jamiyatining moliyaviy holatini tahlil qilib chiqamiz. 5-жадвал «Орзу» О.Т.А.Жнинг кредитга лаёқатлилиги1
«Orzu« aksiyadorlik jamiyatining o‘z mablag‘larining jami mulk ulushida o‘tgan yilga nisbatan 0,1 koeffitsiyentga kamaygan; O‘tgan yilga nisbatan qarzlar summasi 0,19 koeffitsiyentga kamaygan. daromadlari 0,14 koeffitsiyentga o‘zgargan; xarajatlarni qoplash aktivlari 0,77 koeffitsiyentga oshgan; Zahira va xarajatlarni qoplash manbalari 0,26 koeffitsiyetga ijobiy tomonga o‘zgargan. O‘zbekiston Respublikasi Markaziy bankining maxsus №33 sonli yo‘riqnomasiga ko‘ra, kredit surovchi barcha Subyektlarning buxgalteriya balansi ma’lumotlariga qarab +uyidagi ko‘rsatkichlar hisoblanishi lozimligi tavsiya etilgan: -qoplanish koeffitsiyenti; -likvidlilik koeffitsiyenti; -mustaqillik koeffitsiyenti. Yuqoridagi ko‘rsatkichlar quyidagi xulosalarni chiqarish imkonini beradi: -qoplanish koeffitsiyenti keyingi yillarda pul mablag‘larining ulushi qisqa muddatli majburiyatlardan 0,24 koeffitsiyentga oshganligini ko‘rsatmoqda; -likvidlilik koeffitsiyenti hisobot yili oxirida qisqa muddatli majburiyatlarning ulushi yo‘qligidan kelib chiqmoqda; -mustaqillik koeffitsiyenti yil oxirida o‘z mablag‘lari manbasining 0,1 koeffitsiyentga oshganligini ko‘rsatmoqda. Moliyaviy natijalar to‘g‘risidagi hisobotda sotilgan mahsulot va xizmatlarning ishlab chiqarish tannarxi alohida, aniq ko‘rsatilgan bo‘lishi kerak ya’ni, biz ishlab chiqarish xarajatlarini moliyaviy hisobotning o‘zidan ukiy bilishimiz hamda zarur axborotlarni olishimiz mumkin bulsin. Buning uchun moliyaviy hisobot tuzilganda sotilgan mahsulot, ish va xizmatlarning ishlab chiqarish tannarxi haqida ma’lumotnoma topshirilsa, maqsadga muvofiq bo‘lardi. Yüklə 112 Kb. Dostları ilə paylaş:
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||