Moliyaviy tahlil

Iqtisodiy tahlil ham aniq fan sifatida quyidagilar haqida maxsus bilim beradi:

• Iqtisodiy jarayon, hodisa va voqealarni rivojlanishini, o’zgarishini ob’ektiv (tashqi) va sub’ektiv (ichki) ta’sir etuvchi omillar bilan umumiy bog’liq holda o’rganish;

  
  

• O’rganilayotgan firma, tashkilot, muassasa va uyushmalarning faoliyatini to’liq va keng o’rgangan holda aniq va xolisona baho berish;

  
  

• Ijobiy va salbiy ta’sir etgan omillarni aniqlash, raqamlarda ko’rsatish va hisoblash;

  
  

• Bor bo’lgan imkoniyatlar, samaradorlikni oshirishni yo’l-yo’riqlarini ko’rsata olish;

  
  

• Ilg’or g’oya va tajribalarni o’rganilayotgan jarayonga qo’llash yo’nalishlarini belgilash.

  
  

Iqtisodiy tahlilda o’rganilayotgan hodisa yoki jarayon maydadan-yirikka, oddiydan murakkabga yoki aksincha o’rganiladi, hamda umumiy birligi va bir-biri bilan o’zviy bog’lanishi e’tiborga olinadi. Demak, xo’jalik faoliyatini tahlili firmalarning iqtisodiy faoliyatini ob’ektiv va sub’ektiv omillarni e’tiborga olib o’rganadi.

Turli mulkchilik tizimiga asoslangan iqtisod bozor mexanizmining muhim shartlaridan biri hisoblanadi. Uning sub’ektlari bo’lgan korxona va tashkilotlar, alohida tadbirkorlik faoliyati bilan Shug’ullanuvchi sub’ektlar mulkning egasi va tasarruf etuvchisi sifatida uni to’g’ri boshqarishdan manfaatdordirlar, bu esa, albatta, sodir bo’layotgan xo’jalik jarayonlari va hodisalarini davriy kuzatishni, faoliyat natijaviyligini batafsil o’rganishni iqtisodiy tahlil qilishni talab etadi. Shu jihatdan korxona (firma) faoliyatini boshqarishning muhim vositasi va quroli bo’lgan iqtisodiy tahlil o’ta ahamiyatli hisoblanadi.
Belgilangan rejalarning amalda qanday bajarilayotgani yoki ishlab chiqarishni borishi to’g’risida real ahvolni buxgalteriya hisobi yordamida o’rganiladi. Buxgalteriya hisobida shakllangan ma’lumotlar pirovard natijada boshqaruv ehtiyojlari uchun ishlatiladi. Boshqaruv qarorlari esa tahlil ma’lumotlariga asoslanadi. Demak, iqtisodiy tahlil reja, bozordagi ahvol va buxgalteriya hisobi ma’lumotlari asosida ob’ektdagi o’zgarishni miqdor va sifat jihatdan o’rganadi hamda baho beradi. Uning yordamida yo’l qo’yilgan kamchiliklar topiladi hamda tugatiladi, ob’ektni yanada rivojlantirish yo’llari belgilanadi yoki samarali ishlashni ta’minlaydigan yo’nalishga o’tkaziladi. Bu esa, boshqaruv qarorlarini nechog’lik real qabul qilinishiga asos bo’ladi.
Demak, buxgalteriya hisobi va hisoboti ma’lumotlar ham iqtisodiy-tahlil vositasida qayta ishlanar ekan. Bu bilan tahlilning boshqaruv faoliyatini to’g’ri ekanligi va uning mohiyati yanada yaqqolroq ko’rinadi.
Boshqaruv jarayonida tartibga solish funksiyasi – boshqaruvchi sub’ektning eng maqbul boshqaruv qarorlarini qabul qilishda o’ta muhim hisoblanadi. Bu bilan, o’rganilayotgan ob’ektga kompleks yondashilib, butun bir tuzilmani ijobiy va salbiy jihatlari nazarda tutilgan holda eng maqbul choralar yoki tadbirlar belgilinadi. Natijada, boshqaruv ob’ekti faoliyati yoki dasturidagi salbiy holatlar tugatiladi va boshqaruv dasturlariga aniqlik kiritiladi. Mazkur ishlar bevosita iqtisodiy tahlil yordamida amalga oshiriladi. Chunki, tartibga solinayotgan har bir ob’ekt har tomonlama chuqur o’rganiladi.
Boshqaruvda asosiy faoliyatni ishonchliligini ta’minlashda nazorat etishning ham roli kattadir. Uning yordamida faoliyatning borishi, ularning nechog’lik haqqoniyligi tekshiriladi. Tekshirish jarayonini sifati, ishonchliligi oshirish uchun tahlilning usullari, tamoyillaridan foydalaniladi va Shu asosda kerakli xulosalar yoziladi.
Misol uchun, korxonada audit tekshirishlarida moliyaviy holat; barqarorlik; natijalar va Shu kabilarni o’rganadi.
Aytib o’tilgan barcha boshqaruv funksiyalari korxonani iqtisodiy rivojlanishi uchun tayinlangan. Biroq, korxonani faqatgina iqtisodiy tuzilma deb qarash ham, unga bir tomonlama yondoshishni keltirib chiqaradi. Chunki, uning o’ziga hos ijtimoiy, ekologik va boshqa Shu kabi jihatlari ham mavjud.
Demak, korxona tuzilmasida ijtimoiy, ekologik jarayonlarni ham tahlil etish undagi mazkur yo’nalishdagi haqiqiy ahvol va uning takomillashtirish masalalarini o’rganadi va ularga ta’sir etadi.
Bularning natijasi esa, iqtisodiy jarayonlarga ko’rsatgan ta’siri bilan aniqlanadi.
Fikrimizni umumlashtirib, Shu narsalarni aytish mumkinki iqtisodiy tahlil korxonani boshqarishning muhim funksiyalaridan biridir.
Uning yordamida:
a) boshqaruv qarorlarini ilmiy asoslanishi ta’minlanadi;
b) mulk va mablag’lardan foydalanishning muqobillik shartlarini belgilaydi va boshqaruvchi ular qatoridan o’zi uchun maqbul bo’lgan optimal variantlarni tanlaydi;
v) istiqbolli boshqarish uchun zamin tayyorlaydi.