Moliyaviy tahlilning metodi va unga qo’llaniladigan usullar Reja: Kiish

2. Iqtisodiy tahlilida qo’llaniladigan usullarni guruhlarga ajratish

Iqtisodiy tahlil qilishda, ma’lumotlarni qayta ishlashda turli-tuman uslublar qo’llaniladi. Bu uslublarni qo’llash jarayonida tahlil metodining asosiy hususiyatlari kompleks va sistemalashganligi yaqqol ko’rinadi. Xo’jalik jarayonlarining umumiy birligi, ketma-ketligi va ayrim elementlardan iboratligi tahlil qilishda asosiy e’tiborda turadi.

Tahlil usullarini qo’llash o’rganilayotgan jarayonlarni bir-biriga bog’liqligi, o’zgarish sababi, ta’sir ko’rsatgan omillar va qo’shimcha sabablarni aniqlashga yordam beradi.
Hozirgi Iqtisodiyotni erkinlashtirish sharoitida aksariyat yetuk iqtisodchi olimlarimiz tahlilning usullarini iqtisodiy adabiyotlarida shartli ravishda ikki guruhga ajratib ko’rsatishmoqda. Xo’jalik faoliyati tahlili ining usullarini quyidagi ikki guruhga ajratish mumkin:

3. 
   Oddiy-an’anaviy (odatdagi) usullar guruhi;
   
4. 
   Iqtisodiy-matematik usullar guruhi.
   

Oddiy-an’anaviy (odatdagi) usullar guruhiga xo’jalik faoliyati tahlili paydo bo’lgandan buyon qo’llanilib, an’anaga aylanib, amaliy tajribada keng qo’llanilib kelayotgan usullar kiritiladi. Ular tarkibiga mutloq va nisbiy farqlarni aniqlash usuli, taqqoslash usuli, guruhlashtirish usuli, balansli bog’lanish usuli, zanjirli bog’lanish usuli, indeks usuli, foizlar farq usuli va hakozo usullarni kiritishimiz mumkin bo’ladi.
Iqtisodiy-matematik usullari iqtisodiy axborotlarni elektron hisoblash mashinalarda hisoblash va qayta ishlash, bu ma’lumotlarni tez muddatda boshqaruv hodimlariga uzatish ishlari boshlanganda qo’llaniladi. Iqtisodiy-matematik usullar guruhiga odatda, korrelyatsion va regratsion tahlil usuli, nazariy o’yin (nazariy xizmat ko’rsatish) usuli, iqtisodiy tashhis qo’yish usuli, integral usuli, funksional qiymatli tahlil usuli, chiziqli programmalashtirish usuli, grafikli usul, evrestik tahlil usuli va hakozo usullarni kiritishimiz mumkin bo’ladi. Iqtisodiy matematik usullarni bugungi kundagi ayrim iqtisodiy adabiyotlarda omilli tahlil usullari ham deb nomlanmoqda. Chunki, Mazkur usullar orqali ma’lum bir iqtisodiy hodisa va jarayonga ta’sir etuvchi bir nechta omillarning ta’sirini aniq miqdorlarda aniqlash imkoniyati mavjudligidadir.
Iqtisodiy-matematik usullarni qo’llash asosida:

• 
  Tahlilni bajarish muddati tezlashadi;
  
• 
  o’zgarishlar va ularning ta’sirini aniq hisoblash mumkin bo’ladi;
  
• 
  oddiy-an’anaviy usullar bilan hisoblab bo’lmaydigan murakkab omillar va ko’p omilli ko’rsatkichlarni to’liq o’rganish imkoni tug’iladi;
  
• 
  har bir ta’sir etuvchi omilning miqdor va sifat jihatlarini aniq ko’rsatib berish imkoniyati tug’iladi;
  
• 
  hisoblash texnikalaridan foydalanish osonlashadi va hakozolar.