Монография toshkent «malik print co»

2.4-rasm. PMR-spektrlari: 1-fosfor kislotasi, 2-epixlorgidrin.

2.5-rasm. UB-spektrlari: 1-fosfor kislotasi, 2-epixlorgidrin, 3-oligomer.

2.6-rasm. IQ-spektrlari: 1-fosfor kislotasi, 2-epixlorgidrin, 3-oligomer.

2.2-jadval.

Epiklorohidrinni fosfor kislotasi bilan polikondensatsiyalash reaksiyasining aktivatsiya (faollashuv) va termodinamik parametrlari.

Muhit	Reaksiya tezligin- ing o‘rtacha da- rajasi, Ko‘rt..10- 3.l/mol s	Yeakt. kDj/mol	D	-D
monomer	0,258	110,32	102,4	48,4
etanol	0,254	88,45	89,6	86,4

Tadqiq qilingan reaksiya ikkinchi darajali kinetik tenglamaga muvofiq o‘tishi aniqlandi, shuning uchun reaksiya tezligi birinchi darajadagi epixlorgidrin va fosfor kislotasi konsentratsiyasiga muta- nosibdir. Tenglamalarning parametrlarini hisoblash uchun eng kam kvadratlar usuli qo‘llaniladi, ularning asosida polikondensatsiya

reaksiyasining faollanish energiyasi va termodinamik parametrlari aniqlanadi. Ushbu tadqiqot natijalari 2.2-jadvalda keltirilgan.
2.3-jadval.

Elementlar, %.	S	N	CI	O	R
Hisoblangan,	22,90	5,63	2,10	40,37	29,02
Topildi,%	22,04	5,02	2,94	39,69	30,37

Shunday qilib, eksperimental (tajriba) tadqiqotlar asosida birin- chi bo‘lib «Maksam-Ammofos» OAJning fosfor-azot molekulalarini o‘z ichiga olgan chiqindilari asosida olingan fosfor kislotasi bilan EXGning polikondensatsiya reaksiyasi, faollashuv energiya qiymat- lari va o‘z-o‘zidan boradigan polikondensatsiya jarayonining ba’zi termodinamik parametrlarini hisoblab chiqdik [115; 60-62 b].

Polimer eritmalarining ichki qovushqoqligi Ubellode viskozi- metridan foydalanib aniqlandi, bu dastlabki eritmalarning ko‘p mar- ta suyultirilishini ta’minladi.
Polimerlarning zichligi [70; 242-263 b] da tasvirlangan usul bi- lan piknometriya usuli bilan aniqlandi.
Polimerlarning termik destruksiyasi yuqori molekular og‘irlikda- gi aralashmalarni isitish paytida issiqlik ta’sirini o‘lchashga asoslan- gan differensial termogravimetrik tahlil asosida Paulik-Paulik-Erdey derivatografida o‘rganildi [58; 1958-1962 b] (20-500 ^oS harorat ora- lig‘ida, 1 °/daqiqaga teng harorat ko‘tarilishida).
Elektron paramagnit rezonans (EPR) spektrlari Ye-4 rusumli ra- dio spektrometrda (“Varian” firmasi) qayd etildi. Ushbu moslama tomonidan o‘rnatilishi mumkin bo‘lgan aylanishlarning minimal konsentratsiyasi 10”ni tashkil etdi. Qurilmaning to‘g‘ri chiziq shak-
li va yuqori aniqligi N_mod>0,2 DN_rr ga erishildi, bu yerda N_mod - modulyatsiya amplitudasi, DN_rr - EPR signalining birinchi hosilasi- ning kengligidir [62; 244 b].
UB-spektrlari SF-26 spektrofotometrida va kvars kuvetlardagi “SPEKORD” spektrofotometrida qayd etildi. D o‘lchovlari mono- merlarning turli konsentratsiyasiga ega bo‘lgan bir qator eritma- lardan va har xil haroratda doimiy qo‘zg‘atuvchisi bo‘lgan boshqa tajribalarda o‘tkazildi [62; 244 b].
Namunalarning IK-yutish spektrlari “KARL sEYS” firmasining UR-20 spektrofotometrida polimerlar va kopolimerlar uchun KVg
bo‘lgan kukunlarni bosish usulida va suyuq holatda bo‘lgan reagent- lar uchun KVg yoki KC1 bo‘lgan ko‘zoynaklar orasidagi nozik bir qatlamda qayd etildi [62; 244 b].
Namunalarning PMR-spektrlari 293K haroratda ishlaydigan chastotasi 200 MGs bo‘lgan Bruker IC-200 spektrometrida ajratil- gan dimetilformamid va metanolda o‘rganildi. N ning kimyoviy sil- jishlari tetrametilsilanga nisbatan berilgan.
Chiqarilgan polimerlarning xromotografiyasi “Atlas” firmasining gazli xromotografida o‘rganildi. Xromotografdagi harakatchan faza inert gaz (azot, geliy) hisoblanadi. Namuna (sinov) bug‘ shaklida beriladi, statsionar faza o‘laroq qattiq modda xizmat qiladi. Diatomit tashuvchisi sifatida ishlatilgan. Quvur diametri 2 mm va uzunligi 2 m bo‘lgan spiral ustunlarga joylashtirilgan.Har bir ajratish uchun em- pirik ravishda tanlangan diatomit yerga statsionar faza qo‘llaniladi. Namuna kran yordamida kiritiladi. Namuna hajmi kichik: 0,01 - 50 mkl. Keyin, inert tashuvchisi gaz tozalanadi [62; 244 b].
Yog‘och-qipiqli plitalarni ishlab chiqarish. Tajribalarda labora- toriya sharoitida paxta g‘o‘zapoyalari ishlatilgan. Qipiqlar massasi g‘o‘za-poyaning yog‘och qismidan iborat edi – 60 %, tolali qismi
– 30 % va ingichka fraksiya – 10 %. Plitalar namunalari GOST 18110-72 [188; 1-8 b] bo‘yicha texnologiyaga muvofiq olingan.
500 g maydalangan paxta g‘o‘zapoyalariga KFMT modifikatsi- yalangan va o‘zgartirilmagan qatron miqdori kiritildi va 5-6 daqiqa davomida mikserda (aralashtirgichda) yaxshilab aralashtirildi. Shun- dan so‘ng, aralashma namuna olish uchun qolipga joylashtirildi va harorat, vaqt va bosimning turli qiymatlarida isitish bilan gidravlik pressga bosildi.
Olingan o‘zgartirilgan va o‘zgartirilmagan yog‘och-qipiqli plita- lar GOST 10633-78 talablariga muvofiq sinovdan o‘tkazildi.
Polimer eritmalarining zichligi va ichki qovushqoqligi [72; 360 b] da ko‘rsatilgan tartibda aniqlandi.
Yog‘och-qipiqli plitalari namunalari, polimerlari va sopoli- merlarning termik degradatsiyasi yuqori molekular og‘irlikdagi aralashmalarni isitish paytida termik effektlarning o‘zgarishiga asos- lanib, Paulik-Paulik-Erdey derivatografida differensial- termogravi- metrik tahlil orqali o‘rganildi [58; 1958-1962 b], (20-500 ^oS harorat oralig‘ida, haroratning ko‘tarilishi 5 °/daqiqa tezlikda).
Formaldegid tarkibini aniqlash uchun perforator usuli. Ushbu usul yog‘och plitalaridan qaynatilgan toluolli namunalardan perfo- ratorda formaldegidni ajratib olishga, uni distillangan suvga cho‘kti- rishga va yodometrik titrlashga (yodometrik usul) asoslangan [87; 345-348 b].
Formaldegid tarkibini baholashning fotokalorimetrik usuli formaldegidning sirka kislotasi muhitida asetilaseton bilan miqdoriy o‘zaro ta’siriga asoslangan va yog‘och materialidagi formaldegid tarkibini 1 dan 20 mg / 100 g gacha absolyut quruq plitada aniqlash uchun tavsiya etiladi. Ushbu usulda formaldegidning yukori daraja- da aniqlanishiga (yodometrik usul bilan taqqoslaganda) plitalarning tarkibida mavjud bo‘lgan metil, etil va boshqa alkogolli spirtlar, vodorod sulfidi, aseton, ammiak, fenol, karbamid va boshqa birik- malar to‘sqinlik qilmaydi [87; 345-348 b].

3.