Монография toshkent «malik print co»

KFMT karbamid-formaldegid qatronining xususiyatlariga modifikatorlarning tabiati va tarkibiy qismlarining ta’siri.

Modifikator tarkibi %	Qotib qolish vaqti, sek	Yong‘in darajasi (yonish tezligi), sek	30 ^0S haroratda 8 soat ichida chiziqli siqilishning issiqlik koeffitsienti	Kimyoviy bardoshlik (benzol) %
Modifikatorsiz
	743	58	3,0	2,8
Polimer antipireni
1%	735/712	82/89	2,8/2,1	2,6/2,2
3%	610/605	100/102	1,74/1,87	1,7/1,9
5%	490/484	144/148	0,64/1,9	0,25/0,42
7%	442/488	146/145	0,42/0,63	0,04/0,03
Quyi molekular antipiren
1%	712	12	2,2	2,0
3%	670	86	1,6	1,4
5%	490	99	1,2	0,8
7%	365	104	0,7	0,4

Izoh: Maxrajda FSP-1 (EXG + chiqindilariga asoslangan polimer antipireni), suratda FSP-2 (EXG + chiqindilariga asoslangan polimer antipireni).

Qipiqlar massasi g‘o‘zapoyaning yog‘och qismi (60 %), po‘stloq- ning tolali qismi (30 %) va ingichka fraksiyadan (10 %) iborat edi. Ushbu tadqiqotlar “Famous invest group” XK, “INTERMEBEL” MCHJ QKning tajriba laboratoriyalarida o‘tkazildi, tajriba-sanoat

sinovlarining tegishli dalolatnomalari olindi. Plitalar namunalari GOST 18110-72 bo‘yicha texnologiya bo‘yicha olingan va GOST 10633-78 talablariga muvofiqligi tekshirilgan. Olovdan himoya qi- luvchi tarkiblarning tarkibi, aralashtirish, preslash, bosish harorati va davomiyligi, presslash bosimining rejimlari va boshqa turli xil omillarning olingan plita materiallarining fizik-mexanik va boshqa xossalariga ta’siri o‘rganildi.

4.1-rasm. KFMT qatroni bilan ishlov berish tezligining antipiren tarkibiga bog‘liqligi: 1-polimer antipireni, 2-quyi molekular antipiren.

4.2-rasm. KFMT qatronining olov tezligining antipiren tarkibiga bog‘liqligi: 1-polimer antipireni, 2-quyi molekular antipiren.

4.3-rasm. Kimyoviy bardoshlikning antipiren tarkibiga bog‘liqligi: 1-polimer antipireni, 2-quyi molekular antipiren.

4.4-rasm. KFMT qatronining ishlov berilgan va ishlov berilmagan namunalarining vazn yo‘qotishining haroratga bog‘liqligi: 1-modifikatorsiz, 2-quyi molekular antipiren,

3-polimer antipiren.

Antipirenning maqbul tarkibi aniqlangandan so‘ng, harorat va bosish davomiyligining ta’siri o‘rganildi (4.5-4.7-rasmlar). Sinov natijalari shuni ko‘rsatdiki, polimer olovdan himoya qiluvchi tarkib- larning va quyi molekular og‘irlikdagi sanoat antipirenini birlashti- ruvchi qismga kiritish plitalarning fizik-mexanik xususiyatlarini sezilarli darajada oshiradi. Yog‘och zarralarining yog‘och-qipiqli plitalarini issiq bosish paytida o‘zaro ta’siri to‘g‘ridan-to‘g‘ri (bevo- sita) aloqa zonasida sodir bo‘lishi aniqlandi [185; 74-79 b]. Quyi molekular modifikatorli antipiren bilan modifikatsiya qilinganida,

bug‘li gaz bosimi va paketning elastik kuchlari tufayli tashqi bosim va ichki kuchlanishlar o‘rtasidagi nomutanosiblik tufayli bog‘langan zarralar orasidagi aloqa buziladi, bu esa yopishtirilgan plitalar ku- chining lokal (mahalliy) pasayishiga olib keladi.

4.5-rasm. Antipirenni yog‘och-qipiqli plitalarning suvni shimishiga ta’siri. 1-polimer antipireni (FK-EXG), 2-quyi molekular antipiren.

4.6-rasm. Antipirenni yog‘och-qipiqli plitlarning shishishiga ta’siri. 1-polimer antipireni (FK-EXG), 2-quyi molekular antipiren.

4.7-rasm. Antipirenni yog‘och-qipiqli plitaning zichligiga ta’siri. 1-polimer antipireni (FK-EXG), 2-quyi molekular antipiren.

4.8-rasm. Antipirenni yog‘och-qipiqli plitaning mustahkamligiga ta’siri. 1-polimer antipireni (FK-EXG), 2-quyi molekular antipiren.

Presslash jarayonida, boshqa shartlarning tengligi sharoitida, qipiqli paketining zarralarining bog‘lanish kuchi (mustahkamligi) bog‘lovchi polikondensatsiyasining chuqurligi bilan belgilanadi, vaqt o‘tishi bilan birlashtiruvchining harorati va tarkibiga bog‘liq- lik kuchayadi.

Yog‘och-qipiqli plitalarini olgandan so‘ng, bosish harorati kami- da 60 ^oS bo‘lishi kerakligi aniqlandi. Bosish jarayonining yanada to‘liq dinamikasini aniqlash uchun 60-70 ^oS harorat oralig‘ida bir-
lashtirgichni qotib qolishlari o‘rganildi. Barcha harorat oralig‘ida o‘tkazilgan tajribalar natijalaridan ko‘rinib turibdiki, tavsiya etilgan tarkib bir yarim baravar tezroq qotib qolardi. Agar 70 ^oS haroratda tavsiya etilgan va boshqarish (nazorat) 60 va 100 soniya bo‘lsa, unda 60 ^oS da - 19 va 45 soniya, 70 ^oS da esa - 15 va 25 soniya. Olingan ma’lumotlar polimer antipirenning kiritilishi bog‘lovchi- ning qotib qolish vaqtini qisqartirishini tasdiqladi.
Keyingi tadqiqotlar polimer olovdan himoya qiluvchi tarkibla- rining karbamid-formaldegid polimer birlashtiruvchisining yopish- qoqlik qobiliyatiga ta’sirini o‘rganishga bag‘ishlangan [179; 90-94 b]. Tajribalar uchun turli xil modifikatorli bog‘lovchilar tayyorlan- di. Tajribalar natijalari shuni ko‘rsatdiki, past molekular og‘irlik- dagi modifikatsiyaning 15 % dan ko‘prog‘ini kiritish bog‘lovchin- ing yopishqoq qobiliyatini pasayishiga olib keladi, bu asosan sa- noat modifikatori past molekular og‘irlikdagi mahsulot ekanligi va tarkibida 15 % dan ko‘prog‘ining ko‘payishi maqsadli mahsulotning mo‘rtligini ortishiga olib keladi. Shunday qilib, karbamid-formal- degid qatroni tarkibiga kiritilgan polimer olovdan himoya qiluvchi tarkiblar qatronlar bilan o‘zaro ta’sirlanib, uning molekular og‘irlig- ini, qotib qolish chuqurligini va shunga mos ravishda tarkibiy xusu- siyatlarini oshiradi.
Shunday qilib, karbamid-formaldegid qatroni va polimer modi- fikatorini o‘z ichiga olgan bog‘lovchi moddalarning xususiyatla- rini o‘rganish, ular yog‘och-qipiqli plitalarni ishlab chiqarishda bog‘lovchi materiallarga bo‘lgan talablarga javob berishini ko‘rsat- di. Bog‘lovchining eng qisqa qotish muddati 95 % qatron va 5 % modifikatorning nisbati bilan erishiladi.
Tajribalar natijalaridan ko‘rinib turibdiki (4.5-4.8-rasmlar), po- limer olovdan himoya qiluvchi tarkiblarning kiritilishi g‘o‘zapoya- laridan yasalgan plitalarning fizik-mexanik xususiyatlarini yax- shilaydi. Bundan tashqari, modifikatorga qatronning mutloq quruq qoldig‘i 5 % dan 30 % gacha qo‘shildi va uning maqbul tarkibi aniqlandi.
Olingan fosforli polimer olovdan himoya qiluvchi tarkiblar og‘irligi bo‘yicha 0,5-7,0 qism miqdorida, shu jumladan qatronning quruq qoldig‘idan olish va maqbul tarkibni aniqlan uchun kiritildi. 4.7-rasmdan ko‘rinib turibdiki, bog‘lovchi tarkibidagi modifikator
miqdorining statik egilish sharoitida valentlik kuchiga (chidamlilik chegarasiga) ta’sirini o‘rganish shuni ko‘rsatdiki, quyi molekular og‘irlikdagi modifikatorli modifikatsiyalangan tarkib bilan taqqos- laganda, polimerli namunalarda egilish kuchi 5 % modifikatorni kiritgan holda 13,3 MPa dan 26,2 MPa gacha ko‘paygan. Polimer tarkibidagi keyingi o‘sish o‘rganilayotgan ko‘rsatkichning biroz o‘zgarishiga olib keladi. Ma’lumki, egilish kuchi asosan qipiqli zarralarining bog‘lanish kuchiga bog‘liq.
Xuddi shunga o‘xshash holat perpendikulyar yuzaning tanaffusi- da namunalarni sinashda kuzatiladi. Polimer bilan o‘zgartirilgan bog‘lovchi asosidagi plitalar kam molekular og‘irlikdagi modifika- tor bilan taqqoslaganda sinish qattiqligidan ancha yuqori va 0,59 MP ning eng yaxshi natijasi tarkibidagi polimer modifikatorining 5 foiz miqdoriga to‘g‘ri keladi. Polimer modifikatsiyalangan bog‘lovchi asosida namunalardagi valentlik kuchayishi bog‘lovchining qotib qolishi, plomba zarralari bilan o‘zaro ta’siri va yopishqoq-substrat interfeysidagi bo‘g‘inlarning bog‘lovchi kuchi bilan izohlanadi. 10- 12 % fosfor molekulasini o‘z ichiga olgan polimer modifikatorining kiritilishi yopishqoqlikni ko‘payishiga olib keladi va karbonil gu- ruhlari qatronni qotish jarayonini chuqurlashtiradi.
4.5 va 4.8-rasmlarda polimer antipiren tarkibidagi suvning singi- shi va plitalarning shishishiga ta’siri ko‘rsatilgan. 4.5-rasmdan ko‘rinib turibdiki, bog‘lovchi va past molekular og‘irlikdagi modi- fikator bilan ishlov berilgan plitalarining suvga singishi 74 %ni tashkil etdi va polimer yelimlovchiga (bog‘lovchiga) qo‘shilganda u sezilarli darajada pasaydi va modifikatorning miqdori 5-7 % (59- 51 %) bo‘lganida eng past suv singishi kuzatildi.
Plitalarning shishishini o‘rganish quyidagi natijalarni ko‘rsatdi (4.6-rasm), agar 24 soat ichida nazorat plitalarining shishishi 72
% bo‘lsa, unda past molekular og‘irlikdagi modifikatorning 10 % miqdorida qo‘shilganda, bu shishish ko‘rsatkichi 58 % ni tashkil qiladi va 5-7 % polimer modifikatori kiritilganda 56-52 % gacha bo‘kish paydo bo‘ladi.

2.