Morfema morfemika birlik sifatida

Morfemalarda shakl va ma'no munosabatlari
O'zgarmas qism tish, oldingi misoldan, deyiladi radikal va barcha so'zlarni bitta oilaga tegishli qiladi. Hammasi bir xil ma'no bilan bog'liq, shuning uchun ular deyiladi qarindoshlar.
"Tish shifokori" so'zida morfema hey u bilan ishlaydigan mutaxassisning g'oyasini (tish) ma'nosiga qo'shadi; "denting" da, morfema havo harakat g'oyasini qo'shadi (tishlarini qazish). Ushbu morfemalarni o'zakka qo'shish asl nusxadan yangi so'zlarni hosil qiladi.
Unga qo'shiladigan o'zakdagi semantik o'zgarishlarni boshqarishga qodir morfema deyiladi affiks. Agar radikaldan oldin qo'yilsa, u deyiladi prefiks; agar, keyin, qo'shimchasi. Quyidagi holatlarga qarang: Qo'shimcha va prefiks qo'shilishi natijasida hosil bo'lgan har bir yangi so'zga yangi ma'no beriladi. Ba'zi hollarda sinf so'zi hatto o'zgartirilgan: tosh va tosh ismdan yasalgan fe'llardir tosh. Qo'shimchalardan tashqari, ildizning o'zgarishini keltirib chiqaradigan morfemalar ham mavjud, ammo ular yangi so'z yaratmaydi, faqat asl nusxasini ta'sir qiladi, ya'ni bizda yangi so'z bo'lmasdan o'zgarishlarni keltirib chiqaradi.

• 
  Agar morfemani qo'shsak -s tosh so'ziga bizda bu ismning (toshlarning) sonli egilishi bo'ladi; agar morfemani qo'shsak -oz, bizda egiluvchanlik darajasi bor (tosh - toshning kichraytirishi).
  
• 
  Agar fe'lni birlashtirsak toshr, biz so'z oxirida modifikatsiyaga ega bo'lamiz: apedrejHey, tosheshkaklar, toshO, toshshudgor. Ular fe'lni zamon (hozirgi, o'tmish, kelajak), shaxsan (1-chi, 2-chi) ta'sir qiladigan morfemalar.va 3ª), sonda (birlik va ko'plikda).
  

Shu bilan, biz bir xil so'zga turlicha beradigan, lekin aslida yangisini yaratmaydigan, faqat egiluvchan morfemalar mavjudligini ko'rishimiz mumkin. Bunday morfemalar deyiladi oxirlar. Ikkala ism ham jins, raqam va darajaga kiritilishi mumkin (nominal uchlari), fe'llar son, shaxs, zamon va kayfiyat jihatidan qancha farq qilishi mumkin (og'zaki tugatish).
Qo'shimchalar va qo'shimchalardan tashqari morfemaning yana bir turi mavjud, u ot va fe'lda ham uchraydi: bu tematik unli. Uning vazifasi - oxirlar bilan bog'lanish uchun dastani birlashtirish. Tosh otish fe'lida bizda tematik unli mavjud - The va infinitiv tugatish -r. Fe'lni burish paytida biz boshqa qo'shimchalarni - The, qanday qilib toshbo'ron qilish kerakkulmoq (tematik unli o'tgan zamon kelajagi oxirlari bilan bog'langan - kuladi va 3-shaxs ko‘plik -am). Fe'llarning tematik unlilari bo'lishi mumkin -a, -va va -O.
Morfemalar asosiy vazifasiga koʻra, 2 turga boʻlinadi; soʻz yasovchilar; soʻzning shaklini yasovchilar. Suz yasovchi Morfemalar yangi-yangi leksemalar hosil qilish uchun qoʻllanadi va oʻzbek tili lugʻat (leksik) qatlamining boyishida muhim rol oʻynaydi. Soʻz shakli hosil qiluvchi Morfemalar soʻzning qoʻshimcha maʼno ifodalovchi shaklini yasaydi. Mas: daraxtlar (daraxt soʻzining koʻplik shakli), balandroq (baland soʻzining daraja shakli), sargʻish (sariq soʻzining ozaytirma shakli) keldim (kel feʼlining oʻtgan zamon birinchi shaxs birlik shakli) va boshqa Morfemalar mustaqil qoʻllanmaydi, lugʻaviy maʼno ifodalay olmaydi, faqat soʻzning lugʻaviy va grammatik maʼnolari shakllanishiga xizmat qiladi. Soʻz tarkibida Morfema ishtirok etmasligi ham mumkin. „Morfema“ termini va tushunchasini tilshunoslikka polyakrus tilshunosi I.A.Boduen de Kurtene kiritgan. Lekin Morfemaning I.A.Boduen de Kurtene talqini bilan ushbu, hozirgi talqini oʻrtasida bir qadar farq bor.