Mövzu-: 14.Şifahi işgüzar kommunikasiyanın formaları: monoloji nitq və dialoji nitq

İşgüzar söhbət. İşgüzar ünsiyyətdə ən çox yayılmış əlaqə metodu işgüzar söhbətdir. İşgüzar söhbətdə aydın və mənalı məqsədlər, intuitiv səbəblər, motivlər dəyişir. Bu cür ünsiyyətin məqsədi müəyyən bir mövzuda məlumat mübadiləsi etməkdir. Bu zaman hər hansı bir söhbət üçün tipikdir: irad, sual və cavab, fikir və qiymətləndirmə mübadiləsi.İşgüzar söhbət aşağıdakı elementləri əhatə edir:
• müraciət;
• sorğu (sual, məlumat üçün sorğu və ya vəziyyətin təsviri);
• cavab (məlumatın təqdim edilməsi və ya vəziyyətin
təsviri);
• hərəkətlərin əlaqələndirilməsi (qarşılıqlı əlaqə);
• gözlənilən nəticə (birgə tədbirlər, razılaşmalar, qərarlar).
Gözlənilən nəticəni əldə etmək üçün söhbətin bütün komponentlərinin əsaslandırılmış olması, məkan mühitə xarici müdaxilənin olmaması və zərurət olduqda (şahidlər olmadan) məxfiliyin qorunması lazımdır. Söhbətin səmərəliliyi, bütün ünsiyyət janrları kimi, təkcə iştirakçıların səriştəsindən deyil, həm də davam etmə tərzindən, nitq mədəniyyətindən və dinləmə qabiliyyətindən, özünüidarəetmədən, öz mülahizəsini formalaşdırmaqdan, etirazlarını əsaslandırmaqdan və s.-dən asılıdır. Söhbət aparmaq bacarığı hər hansı bir şəxsin peşəkarlığının vacib bir xüsusiyyətidir. Bu bacarığı mənimsəmək insanın ümumi mədəniyyətini əks etdirən mürəkkəb və çoxşaxəli bir prosesdir.
Qeyd: Hər bir xalqın işgüzar ünsiyyətdə nəzərə alınması lazım olan xüsusiyyətləri vardır. İngilislər dürüst, mühakiməli, nəzakətli hesab olunur. Onlar təmkin, təcrid, səmərəlilik və təşəbbüskarlıq ilə xarakterizə olunur. Şəxsi mövzulara toxunmamağı üstün tuturlar.
Amerikalılar enerjili, müstəqil və zəhməti sevən olurlar. Onlar vətənpərvərdirlər. Amerikalıların fəlsəfəsi mümkün qədər çox və sürətli qazanmaqdır. Onların üslubları yüksək peşəkarlıqdır, fərdi fərdlərdir, üstünlüklərindən asılı olmayaraq hərəkət etməyi sevirlər. Demokratikdirlər, çox vaxt qeyri-rəsmi davranırlar, zarafat kimi, dürüstlük və səmimiyyəti qiymətləndirirlər. Vaxta qənaət edir və dəqiq olurlar
Yaponlar çox nəzakətli insanlardır. Buna görə də “yox” demirlər. Onların gözlərinə baxmaq pis davranış hesab olunur, əl sıxmaları qəbul etmirlər. Bir komanda ilə danışıqlar aparırlar, dərhal qərarlar qəbul etmirlər. Əgər onlara qarşı nəzakət göstərsələr, ümumiyyətlə, güzəştə gedərlər.
Bir qayda olaraq, işgüzar söhbətlər əvvəlcədən planlaşdırılır. Hazırlıq prosesində söhbətin mövzusu, müzakirə olunacaq məsələlərin əhatəsi, gerçəkləşməsi lazım olan əsas niyyətlər müəyyənləşdirilir. Söhbətlər apararkən müxtəlif sənədlər və materiallar tez-tez istifadə olunur, onlar da əvvəlcədən hazırlanmalıdır. Söhbətin hazırlanması zamanı aşağıdakılara xüsusi diqqət yetirilməlidir:
• həmsöhbətə verilməli olan suallar üzərində düşünmək;
• istədiyiniz son nəticəni müəyyənləşdirmək;
• söhbətin cədvəlini və yerini müəyyənləşdirmək;
• söhbətin strategiyasını və taktikasını müəyyənləşdirmək.
Digər tərəfdən, hədəflərinizə çatmaq üçün söhbət əsnasında edə bilməzsiniz: həmsöhbətin nitqini kəsmək bacarığına sahib olmaq; həmsöhbətinin ifadələrini düzgün qiymətləndirmək bacarığına sahib olmaq; özünüzlə ortağınız arasındakı fərqi vurğulamaq qabiliyyəti; söhbətin tempini kəskin sürətləndirmək;tərəfdaşın həyəcanlanmasına diqqət yetirmədən, məsələni müzakirə etməyə çalışmaq; söhbət zamanı tərəfdaşın ruhi vəziyyətini başa düşmək istəməmək.
İşgüzar söhbətlərin düzgün aparılması fəaliyyət məhsuldarlığının 20-30% artmasına şərait yaradır.
İşgüzar söhbət ümumiyyətlə, beş mərhələdən ibarətdir:
1) söhbətin başlanğıcı; 2) məlumat ötürülməsi; 3) mübahisə; 4) həmsöhbətin dəlillərinin təkzib edilməsi; 5) qərar vermə.
Söhbətin çox vacib bir hissəsi onun başlanğıcıdır. Söhbətin təşəbbüskarı söhbətə düzgün başlamalı və düzgün münasibətdə inkişaf etdirməlidir. Belə olarsa, söhbətin başlanğıcı işgüzar ünsiyyət tərəfdaşları arasında "körpü" rolunu oynayır. Söhbətin birinci mərhələsinin özünəməxsus vəzifələri var.
Həmin vəzifələr aşağıdakılardır:
• həmsöhbətlə əlaqə qurmaq;
• söhbət üçün xoş bir atmosfer yaratmaq;
• müsahibə mövzusuna diqqət çəkmək;
• söhbətə maraq oyatmaq;
• təşəbbüsün yaradılması (lazım gələrsə).
İşgüzar söhbət fikir və məlumat mübadiləsini əhatə edir, ancaq müqavilələrin bağlanmasını və ya məcburi qərarların hazırlanmasını nəzərdə tutmur. İşgüzar söhbət müstəqil ola bilər, danışıqlardan əvvəl ola bilər və ya danışıqlar prosesinin elementi ola bilər.