Mövzu №1: ″″″″ darəetmənin, dövlət idar
Yüklə 5,3 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
- inzibati xətalara görə inzibati tənbeh XM-nə uyğun olaraq tətbiq edilir (m.6.1. XM) - inzibati xətalar haqqında işlər üzrə icraatın təmin edilməsi tədbirləri (m.396 XM) tətbiq edilərkən qanunvericiliyin tələblərinə əməl olunması yuxarı orqanların və vəzifəli şəxslərin idarə nəzarəti ilə, məhkəmə və prokuror nəzarəti ilə və şikayət etmək hüququ ilə təmin edilir (m.6.2 XM); - Azərbaycan Respublikasının inzibati xətalar qanunvericiliyinin analogiya üzrə tətbiqinə yol verilmir (m.6.3 XM). Qanunçuluğun prinsipləri öz əkslərini qanunçuluğun tələblərində tapırlar. darəetmənin effektivliyi təkcə qanunçuluğun tələblərinə riayət etmədən deyil, o həm də idarəetmə subyektlərinin intizamından asılıdır. darəetmədə intizam – təkcə idarəetmənin müxtəlif sahələrində və bölmələrində bilavasitə fəaliyyət göstərən icra hakimiyyəti orqanlarının qulluqçuları tərəfindən qanunların və yuxarı təbəqəli idarəetmə subyektlərinin digər normativ aktlarının icrasını nəzərdə tutmur. ntizam da qanunçuluq kimi idarəetmə subyektlərinin hərəkətlərinin yüksək səviyyədə təşkil edilməsində və razılaşdırılmasında əsas rol oynayır. 328
ntizam və qanunçuluq bir-birilə qarşılıqlı surətdə bağlıdırlar. Qanunlara və digər normativ aktlara riayət edilməsi – həm qanunçuluğun, həm də dövlət intizamının tələbidir. Qanunçuluq intizamın əsasını təşkil edir və yaxud da intizamın əsas tələblərindən biri qanunlara və digər normativ-hüquqi aktlara riayət etmədir. ntizama riayət etmədən qanunçuluğun təmin edilməsi mümkün deyil. Qanunçuluğun möhkəmləndirilməsi və təmin edilməsi vasitələri intizamın möhkəmləndirilməsi vasitələridir. Qanunçuluq və intizamın bir-biri ilə qarşılıqlı surətdə bağlı olmalarına baxmayaraq, onlar məzmunca eyni deyildirlər. ntizam – insanların davranış qaydalarını təkcə ictimai münasibətlərin hüquqi nizamasalınması sahəsində nəzərdə tutulmur. Çünki intizamın məzmunu qanunçuluğun məzmunundan daha genişdir. O, özündə təkcə hüquqi tələblərə əsaslanan vəzifələrin icrasını və hüquqların realizəsini deyil, həm də digər sosial normaların tələblərinə əsaslanan vəzifələrin icrasını və hüquqlarının göstərişlərinə riayət olunmasını və onların icra edilməsini tələb edir. Qanunçuluğun və intizamın tələblərini yerinə yetirərkən idarəetmənin hər bir subyekti, hüquqi və fiziki şəxslər idarəetmədə qanunçuluğa və intizama riayət olunmasına fikir verməyə borcludurlar. Yuxarıda qeyd etdiklərimizdən belə nətiyəcə gəlmə olar ki, dövlət idarəetməsində qanunçuluğun və intizamın təmin edilməsində ″ ″ ″ ″
intizamının″″″″ möhkəmləndirilməsi mühüm rol oynayır. Dövlət intizamı – dövlətin vəzifə və funksiyalarının təcrübi cəhətdən həyata keçirilməsində dövlət təşkilatları, işçiləri və qulluqçuları, ictimai təşlkilatlar və vətəndaşlar tərəfindən dövlət tərəfindən müəyyən edilmiş qayda və konkret göstərişlərə riayət edilməsindən, onların dəqiq və dönmədən icra edilməsindən ibarətdir. Dövlət intizamının xarakterik əlaməti ondan ibarətdir ki, dövlət idarəetmə sahəsində yaranan ictimai münasibətlərin iştirakçılarından heç olmazsa biri orqan və ya vəzifəli şəxs qismində təqdim olunan dövlət olmalıdır. Məhz, bu əlamət də dövlət intizamının digər intizam növlərindən ayrılmasına imkan verir. Dövlət intizamı öz növbəsində müəyyən növlərə bölünür. Dövlət intizamının növlərə bölünməsi təsnifatının əsasını, məzmun və miqyasını nəzərə alaraq müxtəlif və o cümlədən çoxsaylı meyarlar təşkil edə bilər. Dövlət idarəçiliyi təcrübəsi üçün aşağıdakı meyarlar daha çox əhəmiyyət kəsb edirlər: - təşkilati; - funksional; -funksional-təşkilati, bu meyar özündə əvvəlki iki meyarların əlamətlərini birləşdirir. Təşkilati meyar – dövlət intizamının növlərə bölünməsinin əsasını təşkil edir. Dövlət intizamının növlərə bölünməsi iqtisadiyyatın və dövlət idarəçiliyinin başqa sahələrinin strukturunun müxtəlifliyi ilə şətləndirilir. Çünki iqtisadiyyatın və dövlət idarəçiliyinin başqa sahələrinin strukturundakı sahələr, birliklər, idarə, müəssisə və təşkilatlar təşkilati cəhətdən fərdiləşdirilmiş formada fəaliyyət göstərirlər. Buna da müvafiq olaraq dövlət intizamının sahəvi (sənaye, nəqliyyat, tikinti, hərbi və s.) və idarə, müəssisə və təşkilat miqyasında olan intizam növləri mövcuddur. 329
Funksional meyar - müxtəlif idarəetmə funksiyalarının mövcudluğunu nəzərə almaqla və onlara əsaslanaraq, dövlət intizamını müxtəlif növlərə bölmək olar. Məlumdur ki, istənilən idarəetmə fəaliyyətinin də məzmunu müxtəlif idarəetmə funksiyalarının məcmusundan ibarətdir. darəetmənin ümumi funksiyalarına əsasən, proqnozlaşdırma, planlaşdırma, maliyyələşdirmə, kardrlarla təmin etmə, uçot və yoxlama, kadr işləri və digər funksiyalar aiddirlər. darəetmənin hər bir funksiyasının realizəsi üzrə çoxsaylı qaydalar müəyyən edilmiş və fəaliyyət göstərirlər. Bu qaydalara riayət etmə də funksional intizamın məzmununu təşkil edir. Buna da müvafiq olaraq, dövlət idarəetməsində plan, maliyyə, kadr xidməti, icraçılıq, hesabat-statistika və s. kimi intizam növləri mövcuddur. Funksional-təşkilati meyar – təşkilati miqyaslarda funksional intizam qaydalarının fəaliyyət göstərmələri nəticəsində və təşkilati miqyaslarda, yəni sahə, birlik və s. miqyaslarda onların fərqlərinin qeyd edilməsi üçün tətbiq edilir. Belə hallarda ümumdövlət miqyasında fəaliyyət göstərən funksional inti-zam qaydaları, sadəcə olaraq funksional intizam qaydası kimi qalacaqdır. Sa-həvi miqyasda fəaliyyət göstərən funksional intizam qaydalarının isə funk-sional-sahəvi intizam qaydası kimi adlandırılması qəbul edilmişdir. Məsələn, maliyyə-sənaye intizamı, sənayedə standartlar intizamı, tikintidə standatlar intizamı və s. darə, müəssisə və təşkilat miqyasında fəaliyyət göstərən funksional intizam qaydaları funksional-istehsalat intizamının məzmununu təşkil edir. Məsələn: istehsalat-maliyyə, istehsalat-texnoloci (standartlara riayət etmə), istehsalat-icraçılıq və s. funksional-istehsalatçılıq intizam qaydaları. Dövlət intizamının sahəvi növlərindən biri də hərbi intizamdır. Hərbi intizamın məzmununu hərbi xidmət qaydalarının icra edilməsi təşkil edir. Hərbi intizam hərbi nizamnamələr, əsasnamələr və digər normativ aktlarla nizama salınır. Məsələn, hərbi intizam əsasında polisdə və D N-in sisteminin digər strukturlarında intizam təşkil edilir. Polisdə xidmət keçmənin əsasları ″″″″Polis haqqında″″″″ Azərbaycan Respublikasının 28.10.1999-cu il tarixli Qanunu ilə tənzimlənir.
nzibati mülahizə nzibati mülahizə – işin həll edilməsi üçün səmərəli (optimal) qərarın qəbul edilməsi məqsədi ilə (hüquqi cəhətdən həll edilməsində) idarəetmə orqanın (vəzifəli şə
nzibati mülahizə – qanunçuluqla çıx qarşılıqlı əlaqədədir. nzibati mülahizənin mövcudluğu müxtəlif sahələrdə yaranan vəziyyətlərin mürəkkəbliyi, idarəçilik fəaliyyətinin yaradıcılıq xarakterliyi və onun müxtəlifliyi ilə şə
nizamasalınmasının zəruriliyi və mümkünlüyünə ehtiyac yoxdur. nzibati hüquqda inzibati mülahizənin bir neçə müxtəlif növləri mövcuddur. 1. nzibati mülahizə – səlahiyyətli orqana (vəzifəli şəxsə) hüquqi faktın onların öz fikrinə (baxışlarına), öz daxili inamı ilə hüquqi faktın qiymətləndirilməsinə görə qiymətləndirilməsi hüququnun verilməsi ilə ifadə oluna bilər. Məsələn, Azərbaycan Respublikası XM-nin 27-ci maddəsinə əsasən törədilmiş inzibati xəta az əhəmiyyətli olduqda, inzibati tənbeh tətbiq etmə hüququ olan hakim, səlahiyyətli orqan (vəzifəli 330
şə
tənbehi daha yüngül tənbeh növü ilə əvəz edə və ya həmin şəxsi inzibati məsuliyyətdən azad edə bilər. Törədilmiş ″″″″inzibati xətanın az əhəmiyyətli″″″″ kimi qiymətləndirilməsi səlahiyyətli orqan (vəzifəli şəxs) tərəfindən həyata keçirilir, yəni, həmin orqan (vəzifəli şə
qiymətləndirməyə də bilər. 2. nzibati mülahizənin növlərindən biri kimi həm də, azad seçim əsasında qanunçuluq nöqteyi-nəzərdən inzibati-hüquq norması əsasında işin həll edilməsi üçün müxtəlif variantlarından birinin qəbul edilməsi üzrə hüququnun verilməsini də hesab etmək olar. Məsələn, Azərbaycan Respublikasının XM-nin 298-ci maddəsinə əsasən, hüquqpozan şəxsə qarşı tətbiq edilən istənilən tənbeh tədbiri qanunçuluq tələblərinə eyni dərəcədə cavab verəcəkdir. Çünki bu maddədə alternativliyin daha yaxşı variantı müəyyən edilməmişdir. Bu hüquq (səlahiyyət) hüquqtətbiqedən vəzifəli şəxsə verilmişdir. Belə hallarda vəzifəli şəxs faktiki vəziyyəti və işin xarakterini nəzərə alaraq bir neçə mümkün varinatlardan birini seçir. Hüquqtətbiqedicinin mülahizəsi hüquqi faktı (hüquqpozmasına) qiymət verilən zaman, yəni, hüquqpozanın şəxsiyyəti, inzibati xətanın xarakteri və ictimai təhlükəlilik dərəcəsi qiymətləndirilən zaman və inzibati tənbehin daha effektivli, məqsədəuyğun və ədalətli növünün (xəbərdarlıq, cərimə, inzibati həbs) seçilməsi zamanı yaranır. 3. nzibati mülahizənin üçüncü növü - fəaliyyəti nizamasalan normada olan göstərişlər əsasında həmin orqan və ya vəzifəli şəxs tərəfindən iş üzrə qərarın qəbul edilməsindən ibarətdir (məsələn, ″″″″müəyyən edir″″″″, ″″″″həll edir″″″″, ″″″″təyin edir″″″″, ″″″″hüququ vardır″″″″ və s.). Belə hallarda idarəetmə orqanının və ya vəzifəli şəxsin fəaliyyətini nizamasalan normalarada həmin orqan və ya vəzifəli şəxslərin nə vaxt fəaliyyət göstərmələri, hərəkət etmələri şəraitinin qəti (tam) və ya dəqiq siyahısı göstərilməmişdir. Adətən belə ″″″″ifadə edilmələr″″″″ subyektlərə onların üzərinə qoyulmuş funksiyaların yerinə yetirilməsi üçün zəruri olan norma səlahiyyətlərini tətbiq etməyə səlahiyyət verən normativ aktlarda öz əkslərini tapırlar. Məsələn, Azərbaycan Respublikası Daxili şlər Nazirliyi haqqında Əsanamənin 5.3.2-ci bəndinə əsasən daxili işlər naziri öz müavinləri arasında vəzifə bölgüsünü aparır. Daxili şlər Nazirliyi haqqında Əsasnamənin bu müddəası D N-in 04 mart 1998-ci il tarixli əmrində də, ″ ″ ″ ″
nzibati hüququn səlahiyyətverici normalarının təhlili göstərir ki, dövlət idarəetmə orqanları tərəfindən təşkilati məsələlərin həll edilməsində onlara inzibati mülahizə üçün geniş imkanlar verilir. darəetmə orqanları haqqında əsasnamələrin çoxunda müxtəlif təşkilati məsələlərin həllinin forma və üsulları müəyyən edilir. Lakin bu və ya digər təşkilati məsələlərin operativ həll edilməsinin forma və ya üsullarının seçimi orqan tərəfindən hüquqi əsasnamə çərçivəsində müstəqil inzibati mülahizə ə
4. nzibati mülahizənin dördüncü növünə – idarəetmə orqanı və ya vəzifəli şəxs tərəfindən dəqiq məzmunlu anlayış və ifadəyə malik olmayan norma əsasında qərarın qəbul edilməsini aid etmək olar (məsələn, ″″″″tələbatdan asılı olaraq″″″″, ″″″″lazım olan hallarda″″″″, ″″″″vəziyyətlərdən asılı olaraq″″″″, ″″″″zəruri vəziyyətlərdə″″″″ və s.). Belə hallarda hüquqtətbiqedici ümumi anlayışın məna təyinatını özü öyrənir. Beləliklə, inzibati mülahizənin tətbiq edilməsinin zəruriyyəti norma qaydasının öz məzmunu ilə 331
şə
maddəsinə müvafiq olaraq polis əməkdaşları: - ″″″″cinayət və ya inzibati hüquqpozma törətməkdə şübhə edilənlərin şəxsiyyətini müəyyənləşdirmək üçün sənədlərini yoxlamaq″″″″, - ″″″″Polis haqqında″″″″ Qanunla müəyyənləşdirilmiş hallarda cinayət və ya digər hüquqpozma törətmiş, yaxud törədilməsində şübhələnən şəxsi ″″″″tutmaq″″″″, Yüklə 5,3 Mb. Dostları ilə paylaş:
|