Mövzu 1: “Azərbaycan dilində işgüzar və akademik kommunikasiya” fənninin predmeti, məqsədi və vəzifələri

Dilimizdə özləşmə meylləri
Özləşmə 
deyəndə alınma sözlərin yerində millisini işlətmə meyli nəzərdə tutulur. 
Dilimizdə XX əsrin 60-cı illərindən başlayaraq özləşmə meyilləri müşahidə olunur. 
Özləşmə hər cür yeni söz yaradıcılığı demək deyil. Bu proses daha çox mövcud 
alınma sözlərin işlədilməsi əleyhinə yönəlir və məhz həmin sözlər üçün qarşılıq 
tapmaq cəhdindən ibarət olur. 
Özləşmə üç yolla gedir: 

1) hər hansı yazıçının qədim mənbələrdən, xalq dilindən söz götürməsi və ya 
mövcud oxşarlıq əsasında söz yaratmasıyolu ilə; 

2) cəmiyyətin özündə müəyyən hadisə ilə bağlı «söz partlayışı» yolu ilə; 

3) türk dillərinin təsiri ilə 
Vaxtilə qurultay, bildiriş, görüntü, seçki, ildönümü kimi sözlərin yaranması 
türkləşdirilmə prosesi ilə bağlı olmuşdur. Son zamanlar isə leksik vahidlər öz 
qeyri-türk mənşəli qarşılıqları ilə paralel işlənir və həmin sözlərin sinonimlik 
imkanlarını artırır: 
duracaq, əyləc 
(tormoz), 
saxlanc 
(maliyyə termini 
kimi), 
dönəm 
(mərhələ), 
çağdaş 
(müasir), 
durum 
(vəziyyət), 
yüzillik 
(əsr), 
qayna
q 
(mənbə), 
özəlləşmə 
(xüsusiləşmə), 
soyqırım 
(genosid) 
nəfəslik 
(fortuçka), 
açıqc
a 
(otkrıtka), 
bölgə 
(ərazi), 
çimərlik...
Dili tərk etmiş bir sıra türk mənşəli sözlərin yenidən qayıtması da (bunlara 
dirilən 
sözlər 
deyilir) özləşmə prosesinin təsiri ilə baş verir: 
çavuş, yarlıq, ulu, ulus, 
dürlü, araşdırma
. 
Qrammatik norma 

---

Qrammatik norma sözlərin düzgün əlaqələndirilməsidir: 

Miqdar saylarından sonra gələn isimlər təkdə işlədilir: üç adam, beş şagird 
(üç adamlar, beş şagirdlər demək yanlışdır). Belə halda qrammatik forma 
pozulur. 

Adlara (isim, sifət, say və s.) kəmiyyət, mənsubiyyət, hal, xəbər 
kateqoriyasının əlaməti (şəkilçisi) ardıcıl artırılır: şagird-lər-iniz-in-dir; dost-
lar-mız-dan-am; 

Fel kökünə təsirlilik, növ, şəkil, şəxs-xəbər əlaməti (şəkilçisi) ardıcıl artırılır: 
gül-dür-ül-məli-dir; (gərək) yaz-ış-a-q; 
Onlar tez-tez bizə gələrlərdi — cümləsində qrammatik norma pozulub. 
Çünki idi hissəciyinin şəkilçiləşmiş variantı olan -di sırasını pozub. Bu 
şəkilçi -lar
2
şəkilçisindən əvvəl gəlməli idi. 

Mübtəda ilə xəbər cümlədə şəxsə, müəyyən dərəcədə isə kəmiyyətə görə 
uzlaşır; Sən müəllim-sən; Onlar şagird-dirlər; 

Cümlədə əvvəl mübtəda, sonra tamamlıq, daha sonra xəbər gəlir; təyin təyin 
olunan cümlə üzvünün önündə işlənir; zərflik, əsasən, xəbərdən əvvələ 
düşür. 

Azərbaycan ədəbi dili funksional üslublar sisteminə malikdir. Həmin 
üslublar aşağıdakılardır: 

1) 
Bədii üslub:
bədii əsərlərin (poeziya, nəsr, dramaturgiya) dili. Əsas 
əlamətləri obrazlılıq və emosionallıqdır. Azərbaycan dili yüzilliklər boyu 
poeziya dili kimi inkişaf etmişdir. Deməli, ədəbi dilin bədii üslubu 
qədimliyi, mükəmməlliyi və bütün tarixi boyu aparıcı olması ilə seçilir. 

2)