Mövzu 1: “Azərbaycan dilində işgüzar və akademik kommunikasiya” fənninin predmeti, məqsədi və vəzifələri

5. İşgüzar yazışmanın əsas qaydaları.
İdarənin istər daxili, istərsə də xarici əlaqələrini təmin edən əsas sənədlərdən biri 
məktubdur. Məktub həm də tərəfdaş şirkətlər, xarici şirkətlər və ayrı-ayrı 
vətəndaşlar arasında rəsmi əlaqələrin əsas vasitəsidir. Operativ surətdə məsələni 
həll etmək mümkün olmadıqda (şəxsi danışıq, telefon danışığı) məktublar 
rəsmiləşdirilir, standartlara uyğun (DÜST) tərtib edilir. Məktub bir məsələyə həsr 
edilməlidir. Bir təşkilata bir neçə məsələ ilə əlaqədar müraciət edəndə bir neçə 
məktub göndərmək məsləhət görülür. Bu, sənədlərin hazırlığının operativliyini və 
işlənməsini daha da sürətləndirir. Xidməti 7 məktubların çoxnövlülüyünə 
baxmayaraq, onları iki vacib kateqoriyaya ayırmaq lazımdır: 

Cavab tələb edən 
məktublar 

Cavab tələb etməyən məktublar Cavab tələb edən məktublara 
aşağıdakılar aiddir: 

Xahişnamələr 

Müraciətlər 

Təkliflər 

Tələblər 

İradlar 

Dəvətlər Cavab tələb etməyən məktublar bunlardır: 

Xəbərdarlıqlar 

Xatırlamalar 

İmtinalar 

Sərəncamlar 

Müşahidə məktubları 

Bildirişlər 

Zəmanət 
məktubları 

İnformasiya məktubları 

Təlimat məktubları Məktub tərtib edəndə 
aydın təsəvvür etmək lazımdır ki, bununla hansı məqsədə nail olmaq istəyirsiniz, 
burada hansı dəlilləri gətirəcəksiniz. İşgüzar məktub qüsursuz olmalıdır, çünki 
kiçik bir kənarlaşma hüquqi münaqişələrə səbəb ola bilər. Əgər məktub hər hansı 
bir təşkilata birinci dəfə göndərilirsə, adresatın soyadını, adını, atasının adını 
(səhvsiz) aydınlaşdırmaq lazımdır. İşgüzar əlaqələrdə bu, zəruridir. Məlumat 
kitabçasından təşkilatın telefon nömrəsini və ya katibdən lazımi informasiyanı 
almaq olar. Müxtəlif ünvanlara göndərilən təlimat məktublarında 8 şəxssiz 
formadan istifadə edilir. Toxunulan məsələni həll etmək üçün məktubun 

---

məzmununu qısa, inandırıcı və məntiqi izah etmək lazımdır. Məktubun tonu sakit, 
nəzakətli, sadə olmalıdır. Həddindən artıq nəzakət isə kobudluq və diqqətsizliklə 
bərabər yersizdir. Dəqiqsizlik ikimənalılığa, artıq professionalizm, lazım olmayan 
qısaldılmış ifadələr isə sonrakı dəqiqliyin zəruriliyinə gətirib çıxarır. İşgüzar 
tərəfdaşa göndərilən informasiya tam dürüst olmalıdır. Əgər sizin məktubunuzda 
hər hansı bir xahişin, ya da tapşırığın yerinə yetirilməsinin imtinası varsa, əvvəlcə 
belə qərarın motivlərini izah etmək lazımdır. Əgər vəziyyətin dəyişməsi ehtimalı 
varsa, söz vermək lazımdır ki, gələcəkdə həmin məsələnin baxılmasına qayıtmaq 
olar. Konkret rəhbər, ya da reqlament sənədlərinə istinad məktub müəllifinin 
işgüzar imicini artırır. Məktuba olan müasir tələblər bunlardır: aydınlıq, dəqiqlik, 
məntiqlilik və kifayət qədər yığcamlıq. Əgər telefon zəngi ilə kifayətlənmək olarsa, 
məktub yazmayın. İşgüzar məktubları adətən bir səhifə həcmində yazırlar. Əgər 
məktub bir neçə səhifədən ibarətdirsə, birincidən başqa, digər bütün səhifələr ərəb 
rəqəmləri ilə nömrələnir. İşgüzar məktublar xüsusi blanklarda sənədləşdirilir. 
Onların üzərində şirkətin emblemi, tam adı, poçt ünvanı, telefonlar və bank 
rekvizitləri göstərilir. Məzmunundan asılı olaraq, yazı kağızlarında da bu 
məktublar sənədləşdirilə bilər. Bəzi vacib işgüzar məktubları bükmürlər, xüsusi 
böyük zərflərdə göndərirlər. Böyük müasir şirkətlərin xüsusi şəffaf pəncərəcikli 
zərfləri olur. Belə zərflərdə ünvan yazılmır. İşgüzar məktubları əllə yazmırlar. 
Onlar mütləq çap olunmalıdırlar. 
6. Ərizə
Hüquqi və mülki işlərin geniş yayılmış kargüzarlıq sənədlərindən biri ərizədir. 
“Ərizə” sözü ərəbcə “ərz” sözündəndir.
Ərizənin mahiyyəti – Ərizənin hüquqi sənəd kimi mahiyyətcə şərhi aşağıdakı 
kimidir. Şəxsin (bir neçə şəxsin) idarəyə və yaxud vəzifəli şəxsə rəsmi müraciəti. 
Şikayətdən fərqli olaraq, vətəndaşın hüquqlarının və qanuni mənafeyinin 
pozulması ilə əlaqədar olmur və həmin pozulmanın aradan qaldırılması tələbi 
deyildir. Ərizə ilk növbədə, vətəndaşın hüququnun, yaxud qanuni mənafeyinin 
həyata keçirilməsi (məsələn, işə qəbul haqda ərizə, öz xahişi ilə işdən çıxmaq 
haqqında ərizə, mənzil verilməsi haqqında ərizə) üçün və müəssisələrin işini 
yaxşılaşdırmaq haqqında təkliflər irəli sürmək üçün verilir. Ərizə yazılı və şifahi 
verilir. Şifahi ərizə xüsusi jurnala qeyd edilir və sonradan yazılı ərizələrlə (onlar da 
qeydə alınmalıdır) eyni əsaslarla baxılır. Ərizədə qaldırılmış məsələ həmin 
idarənin səlahiyyətinə aid olmadıqda ərizə müvafiq səlahiyyətli orqana göndərilir 
və bu, ərizəçiyə bildirilir. Ərizənin xarakterindən asılı olaraq bəzən müxtəlif 
hüquqi aktlardan, cinayət məcəlləsinin və mülki məcəllənin maddələrindən istifadə 
etmək lazım gəlir. Adətən belə ərizələri vəkillərə yazdırırlar. B. Ərizənin məzmunu 

---

- Ərizə məzmunca iki cür olur: 1) şikayət ərizəsi; 2) xahiş ərizəsi. C. Ərizənin 
forması – Ərizə vərəqin sol tərəfindən 4 -5 sm buraxılmaqla ortadan başlanır. İlk 
cümlədə müraciət olunan şəxsin vəzifəsi, titulu, adının və atasının adının baş 
hərfləri və soyadı yazılır. Ondan sonra ərizə verən öz kimliyini, (vəzifəsini) adını, 
atasının adını və soyadını bütövlükdə yazır. Bundan sonra isə vərəqin ortasında 
“ƏRİZƏ” sözünü yazır. Abzasdan ərizənin məzmunu başlanır. Ərizəçi öz 
mətləbini bildirdikdən sonra aşağıda imza edir və sonda aşağıda ayın tarixini 
göstərir.