Mövzu 1 logistika giRİŞ plan logistikanın əsas konsepsiyası

Səhm növləri 

Bir  fabrikdəki  xammal,  bir  dükanda  hazır  məhsul  və  ya  bir  kilerdə  bişmiş 

lobya qabları olsun, hər şey bir yerə yığılır. Bu səhmləri aşağıdakı kimi təsnif edə 

bilərik: 

●  Xammal  -  bir  təşkilata  təhvil  verilmiş,  lakin  hələ  istifadə  olunmayan 

materiallar. 

● Prosesdə işləyin - istehsal prosesinə başlamış, lakin hələ səyahətlərini başa 

vurmamış materiallar. 

---

●  Hazır  məhsullar  -  prosesi  başa  vurub  müştərilərə  təhvil  verilməsini 

gözləyən mallar. 

Bu  kifayət  qədər  ixtiyari  bir  təsnifatdır,  çünki  bir  şirkətin  hazır  məhsulu 

başqa  bir  şirkətin  xammalıdır.  Bəzi  təşkilatlar,  xüsusən  pərakəndə  və  topdan 

satıcılar, yalnız hazır məhsul ehtiyatlarına sahibdirlər, digərləri, istehsalçılar kimi, 

hər üç növ müxtəlif nisbətdə olur. Ümumilikdə, ehtiyatların 30% -i xammal, 40% -

i  işlənib  hazırlanmış  və  30%  -i  hazır  məhsuldur.6  Bəzi  birja  maddələri  bu 

kateqoriyalara asanlıqla düşmür və biz əlavə iki növ təyin edə bilərik: 

● Maşın, avadanlıq və sair üçün ehtiyat hissələri 

● Yağ, yanacaq, kağız və sair kimi istehlak materialları. 

Maddi  tələblərin  planlaşdırılmasını  bir  məhsul  tələbinin  birbaşa  master 

cədvəlindən tapıldığı asılı bir tələb sistemi kimi izah etdik. Alternativ yanaşma bir 

məhsula olan ümumi tələbin bir-biri ilə əlaqəli olmayan çoxsaylı tələblərdən ibarət 

olduğu müstəqil tələb sisteminə baxır. Bir supermarketdə çörəyə olan ümumi tələb, 

məsələn,  müstəqil  fəaliyyət  göstərən  ayrı-ayrı  müştərilərin  tələblərindən  çoxdur. 

Müstəqil  tələb  sistemləri  müxtəlif  xərclər  arasında  ən  yaxşı  balansı  tapmaqla 

ehtiyatları idarə edir. Xüsusilə, üç əsas suala cavab axtarırlar: 

1.  Hansı  əşyaları  yığmalıyıq?  Heç  bir  maddə,  ucuz  olsa  da,  xərc  və  fayda  nəzərə 

alınmadan yığılmamalıdır. Bu o deməkdir ki, bir təşkilat lazımsız, yeni maddələrin stoka əlavə 

edilməsini  dayandırmalı  və  köhnəlmiş  və  ya  ölü  fondları  çıxarmaq  üçün  mütəmadi  axtarışlar 

aparmalıdır. 

2.  Nə  vaxt  sifariş  verməliyik?  Bu,  istifadə  olunan  inventar  idarəetmə  sistemindən,  tələb 

növündən  (yüksək  və  ya  aşağı,  sabit  və  ya  səhvdir,  dəqiq  və  ya  təxmin  edilən),  əşyanın 

dəyərindən,  sifarişin  yerləşdirilməsindən  və  səhmdarın  qəbuluna  qədər  aparıcı  vaxtından, 

tədarükçünün etibarlılığından və bir sıra rəqəmlərdən asılıdır. digər amillərdən. 

3.  Nə  qədər  sifariş  verməliyik?  Böyük,  az  rast  gəlinən  sifarişlər  yüksək  orta  səhm 

səviyyələrini verir, lakin sifarişlərin yerləşdirilməsi və idarə olunması üçün aşağı xərclər: kiçik, 

tez-tez  sifarişlər  aşağı  orta  səhmlər  verir,  lakin  sifarişlərin  yerləşdirilməsi  və  idarə  edilməsinin 

yüksək xərcləri. 

Bu suallardan birincisi, lazımi ehtiyatı götürmədən, yaxşı ev təsərrüfatına aid məsələdir. 

Aşağıdakı bölmə son iki suala cavab axtarır. 

Balans fondunun maya dəyəri 

Səhmdar cəmiyyətin ümumi dəyəri adətən illik dəyərinin 25% -ni təşkil edir. Ağlabatan 

bir  məqsəd  bu  dəyəri  minimuma  endirməkdir.  Düşünə  bilərsən  -  xüsusilə  vaxtında  dərslərdən 

sonra  -  xərclərin  minimuma  endirilməsi  ehtiyatları  minimuma  endirməklə  eynidir.  Ancaq  bu 

mütləq  doğru  deyil.  Bir  dükanda  ümumiyyətlə  heç  bir  ehtiyat  yoxdursa,  əlbəttə  ki,  inventar 

dəyəri yoxdur, eyni zamanda satış yoxdur; səmərəli şəkildə müştərilərini itirmək üçün başqa bir 

xərc çəkir. 

Lambert kapital (borc götürmə, imkana və s.), İnventar xidməti (sığorta, vergilər və sair), 

anbar sahəsi (icarə, istilik və s.) Və inventar riskinə (köhnəlmə) baxan bir yanaşmanı təsvir edir. , 

ziyan və s.). Səhmlərin ümumi xərclərini dörd ayrı komponentə bölən bir az fərqli bir yanaşma 

istifadə edəcəyik. 

1.  Vahid  dəyəri:  tədarükçü  tərəfindən  ödənilən  bir  əşyanın  qiyməti  və  ya  əşyanın  bir 

vahidi  əldə  edilməsinin  təşkili  dəyəri.  Təchizatçıların  kotirovka  və  ya  son  hesab-fakturalarına 

baxaraq bunu tapmaq olduqca asan ola bilər, lakin bir az fərqli məhsul təklif edən və ya fərqli bir 

alış şərtləri təklif edən bir neçə təchizatçı olduqda daha çətindir. Bir şirkət əşyanı özü düzəldirsə, 

etibarlı bir istehsal dəyəri vermək və ya köçürmə qiymətini təyin etmək çətin ola bilər. 

2.  Yenidən  sifariş  dəyəri:  bir  məhsul  üçün  təkrar  sifarişin  yerləşdirilməsinin  dəyəri. 

Buraya  sifariş  hazırlamaq,  yazışmaq,  qəbul  etmək,  boşaltmaq,  yoxlamaq,  sınaqdan  keçirmək, 

avadanlıqdan istifadə və təqib üçün ödənişlər daxil ola bilər. Bəzən keyfiyyətə nəzarət, nəqliyyat, 

çeşidləmə və alınan malların hərəkəti kimi xərclər daxil edilir. Təcrübədə, yenidən sifariş xərci 

üçün  ən  yaxşı  qiymətləndirmə,  satınalma  şöbəsinin  illik  illik  dəyərini  göndərilən  sifarişlərin 

sayına bölməkdən irəli gəlir. 

---

3.  Tutma  dəyəri:  bir  maddə  vahidinin  vahid  müddətə  saxlanması  dəyəri  -  məsələn,  Air 

France-ın ehtiyat mühərrikini bir il ərzində saxlamağın dəyəri. Görünən dəyəri bağlanmış puldur. 

Bu  ya  borc  alınır  (bu  halda  faiz  ödəmələri  mövcuddur)  və  ya  digər  istifadəyə  verilə  bilən  pul 

vəsaitidir  (bu  halda  imkan  xərcləri  var).  Digər  saxlama  xərcləri  saxlama  yeri,  itkisi,  istifadəsi, 

soyuducu,  idarəetmə  və  sığorta  kimi  xüsusi  müalicə  xərcləridir.  Başqa  bir  problem,  köhnəlmiş 

olması, o qədər də uzun müddət saxlandıqda saxlanılan, az qalmış və ya heç bir dəyəri olmayan 

ehtiyat  hissəsinə,  məsələn,  artıq  ehtiyacı  olmayan  ehtiyat  hissələrə  və  ya  satıldığı  tarixə  qədər 

olan ərzaqlara aiddir. Məhsulların daha qısa həyat dövrlərinə sahib olması tendensiyası var, buna 

görə  köhnəlmənin  miqdarı  arta  bilər.  Digər  tərəfdən,  tədarük  zəncirləri  vasitəsi  ilə  materialları 

daha sürətlə irəliləyirik, buna görə də bir çox hallarda köhnəlmənin miqdarı azalır. 

Bunlara  tipik  dəyərlər  vermək  çətindir,  lakin  vahid  dəyərinin  faizi  kimi  illik  xərclər  üçün  bir 

təlimat var: 

% of unit cost  

cost of money 10–15  

storage space 2–5  

loss and obsolescence 4–6  

handling 1–2  

administration 1–2  

insurance 1–5  

Total 19–35 

       4. Çatışmazlıq dəyəri: bir maddə lazım olduqda baş verir, ancaq stokdan təmin edilə bilməz. 

Ən sadə vəziyyətdə bir pərakəndə satışdan birbaşa qazancını itirir. Lakin çatışmazlıqların təsiri 

ümumiyyətlə  daha  geniş  yayılmışdır  və  itirilmiş  yaxşı  niyyət,  nüfuz  və  potensial  gələcək  satış 

itkisi  daxildir.  İstehsal  üçün  xammal  çatışmazlığı  pozulmalara,  istehsalın  yenidən 

planlaşdırılmasına,  texniki  xidmət  müddətlərinin  yenidən  təyin  olunmasına  və  işçilərin  işdən 

çıxarılmasına  səbəb  ola  bilər.  Çatışmazlıq  xərcləri,  çatışmazlıqların  aradan  qaldırılması  üçün 

müsbət  tədbirlər  üçün  ödənişləri  də  daxil  edə  bilər,  məsələn,  sifarişlərin  sürətlənməsi,  təcili 

sifarişlərin göndərilməsi, xüsusi tədarüklərin ödənilməsi, qismən bitmiş malların saxlanması və 

ya daha bahalı təchizatçıların istifadəsi. 

       Hər  hansı  bir  inventar  dəyəri  üçün  rəqəm  almaq  çətin  ola  bilər,  ancaq  çatışmazlıq  xərcləri 

müəyyən bir problemdir. Bunlara itirilmiş qudvil kimi o qədər qeyri-maddi amillər daxil ola bilər 

ki,  məqbul  bir  dəyəri  razılaşdırmaq  çətindir.  Əksər  təşkilatlar  çatışmazlıqların  baha  olduğu 

qənaətindədirlər,  buna  görə  ümumiyyətlə  bunların  qarşısını  almaq  daha  yaxşıdır.  Başqa  sözlə, 

çatışmazlığın nisbətən daha yüksək xərclərinin qarşısını almaq üçün balans xərclərinin nisbətən 

daha  aşağı  xərclərini  ödəməyə  hazırdırlar.  Güman  etdiyiniz  kimi,  bu,  xüsusən  də  qeyri-

müəyyənlik olduqda saxlanılan səhmlərin miqdarını artırmağa meyllidir. 

İmtahanda işlənib 

       Janet  Long,  Overton  Travel  Group-da  bir  satınalma  işçisi.  Digər  məşğulluq  xərcləri  3000 

funt sterlinq olmaqla ildə 16000 funt sterlinq qazanır və telefon, rabitə, dəftərxana ləvazimatları 

və poçt üçün 6200 funt sterlinq büdcəsi var. Tipik bir ayda Janet 100 sifariş verir. Mallar gələndə 

təxminən  15  funt  sterlinqə  başa  gələn  bir  yoxlama  var.  Borc  almaq  dəyəri  9%,  köhnəlmə 

dərəcəsi  5%,  sığorta  və  digər  xərclər  orta  hesabla  4%  təşkil  edir.  Overton  yenidən  sifariş  və 

saxlama xərclərini necə qiymətləndirə bilər? 

Həll 

İllik sifarişlərin ümumi sayı 12 × 100 = 1200 sifarişdir. 

■ Yenidən sifariş xərci sifariş üçün baş verən bütün xərcləri əhatə edir. Bunlar: 

■ əmək haqqı = £ 16,000 / 1200 = 13.33 AZN 

■ məşğulluq xərcləri = £ 3000/1200 = 2.50 AZN 

■ xərclər = £ 6200/1200 = 5.17 £ sifariş 

■ yoxlama = 15 funt-sterlinq bir sifariş Beləliklə, sifariş qiyməti 13.33 + 2.50 + 5.17 + 15 

= £ 36 sifarişdir. 

■ Holdinq xərcləri səhmdar səhmlərinin yaranması ilə əlaqədar olan bütün xərcləri əhatə 

edir. Bunlar: 

    ■ borc = 9% 

    ■ köhnəlmə = 5% 

    ■ sığorta və vergilər = 4% 

---

Beləliklə, holdinq dəyəri ildə 9 inventar dəyərinin 9 + 5 + 4 = 18% -dir.