Mövzu 15. Şəxsiyyətin mənəvi dünyası, özünüdərk, özünütərbiyə və milli adət ənənələri

Gənclərin təlim fəaliyyəti və idrak proseslərinin inkişafı.

Böyük məktəb yaşlı şagirdlərin təlim fəaliyyəti öz xarakteri və məzmunu eti barilə yeniyetmələrin təlim fəaliyyətindən fərqlənir.Yuxarı siniflərdə tədris olunan yeni fənlər,proqram amteriallarının məzmunca mürəkkəbləşməsi böyük məktəblilə rin fəallığına və müstəqilliyinə yeni tələblər verir.Tədris olunan mövzuları yüksək səviyyədə mənimsəmək üçün böyük məktəblinin nəzəri təfəkkürünün yüksək ink.fı tələb olunur.Yeniyetmənin öyrənmə üsulları ilə böyük məktəb yaşı dövrünə aid proqram tələbləri arasında ziddiyyət meydana gəlir.Bi ziddiyyət böyük məktəblinin özünü təhsil bacarıqları ilə aradan qaldırılır.

Böyük məktəb yaşı dövründə şagirdlərin təlimə münas.i də dəyişir və ciddi xarakter alır.Onlar böyüdükcə təcrübələri artır,maraq dairəsi genişlənir.Müstəqil həyatın astanasına gəlib çatmış olurlar.Təlimə dərk edilmiş ,şüurlu münas.,gələcək müst.həyatda bilikərin,bacarıq və vərdişlərin əhəmiyyəti daha aydın dərk olunur.Bi liklərə tələbat müasir gənclərin xarakterik cəhətlərindəndir.Onlar dərk edirki,”Təhsil əsri”adlandırılan 21ci əsrdə elm və bilik real kapitaldır,onlara sahib olmağın yolu isə təhsil və məktəbdən keçir.Bu yaş dövründə təlimə,fənlərə seçici münas.yeniyetmələrdən fərqli olaraq peşə maraqları və peşə istiqaməti ilə bağlı olur.Onlar məktəbi bitirdikdən sonra öz həyat yollarının istiqamətini dərk edərək hansı yolu seçəcəklərini,hansı peşəyə sahib olacaqlarını qəti təyin etmiş olurlar.Bu dövrdə şagirdlərin idrak maraqları daha geniş və davamlı xarakter kəsb edir.İdman, texnika,elmin ayrı-ayrı sahələri,elektronika,ictimai-siyasi,fəlsəfi etik problemlər gənclərin maraq dairəsində əsas yer tutmağa başlayır.Həyatda öz yerini müəy.etmə k böyük məktəblinin ink.fının sosial şəraitinin başlıca komponentinə çevrilir.

Böyük məktəblinin təlimə şüurlu münas.idrak proseslərinin ink.nı stimullaş dıraraq onların ixtiyari formalarının yaranmasını təmin etmiş olur.Qavrayış,hafizə, təxəyyül,təfəkkür kimi idrak prosesləri həmçinin diqqət bu yaş dövründə iradi və idarə olunan tənzimlənən proseslər kimi özünü göstərir,onların gəncin həyati məqsədləri və fəal.t istiqamətlərindən asılığı müşahidə olunur.Müşahidəçilik əhəmi yətli dərəcədə ink.f edərək şəxsiyyətin idrak qabiliyyətlərindən 1nə çevrilir.Hafizə nin ink.fı dinamik şəkildə davam edir.Sözlü-məntiqi və mənalı yaddasaxlama özün ün yüksək həddinə çatır.Buraxılış və ali məktəblərdə test imtahanlarına hazırlıqla əlaqədar böyük məktəblinin hafizəsi hədsiz dərəcədə yüklənir və gərginliyə məruz qalır.İxtiyari hafizə dominant hafizə növü olmaqla həm təlim,həm də ictimai həyat proseslərində fəal və aparıcı rol oynayır.Keçilmiş mövzular və öyrənilən digər mat eriallar üzrə böyük məktəblilər mənalı yaddasaxlama üsullarına,bu məqsədlə plan, sxem və konspekt tərtibi kimi vasitələrə daha çox istinad edirlər.Böyük məktəb yaşı dövründə davamlı həyat maraqlarından asılı olaraq diqqətin seçiciliyi artır.On un intellektual fəal.tdə rolu və əhəmiyyəti yüksəlir.Gənc diqqətini ilk növbədə onun üçün davamlı və əhəmiyyətli olan obyektlərə doğru yönəldir.Təlim prosesin də təfəkkür fəal.tə gətirilən biliyə,həmdə bilik əldə etmə vasitəsinə çevrilir.Təlimdə xüs.lə yoxlama yazı ,laboratoriya və praktik işlərin icrası zamanı fikri fəal.n rolu və əhəmiyyəti yüksəlir.Təfəkkür fəal,müstəqil və yaradıcı məzmun.kəsbedirfikrəməliyyatlarhabeləisbat,ümumiləşdirmə,mücərrədləşdirmə, əsaslandırma,səbəb nəticə asılılıqlarını aşkar etməyə yönəldilmiş fikri əməliyyatlar fəal şəkildə üzə çıxır.Təfək kürün ink.fı nitqin obrazlılığına,məntiqiliyinə,öz fikrini sərbəst if.etmək bacarıqları nın formalaşmasına gətirib çıxarır.Gənclərin nitqinin strukturu mürəkkəbləşir,lüğət fondu zənginləşir və ünsiyyət fəaliyyətində verbal imkanlar artır.Böyük məktəb yaşı dövründə nitq mədəniyyəti və nitq etiketi xeyli dərəcədə ink.f edərək üm.mədə ni səviyyənin mühüm amilinə çevrilir.

ƏDƏBİYYAT
1.Həmzəyev M.Ə. Yaş və pedaqoji psixologiyanın əsasları.Bakı. 2003.

2.Qədirov Ə.Ə. Xəlilov N.Yaş psixologiyası. Gəncə 1999.

3.Qədirov Ə.Ə. Məmmədov İ.N. Yaş psixologiyası. Bakı 1978.

4.N.Çələbiyev Uşaq psixologiyası, Bakı, 2005