Mövzu: Kompüterlərin proqram təminatı (software)

---

1

Mövzu:

Kompüterlərin proqram təminatı (software)

---

2

PROQRAM TƏMİNATI

sistem

tətbiqi

instrumental

---

Program təminatı

İstifadəçinin tətbiqi 

programlar paketi:

(Word, Excel, Access,

Internet Explorer və s.)

Əməliyyət sistemi:

MS DOS, OS/2, 

Windows, Unix

Linux və s.

İnstrumental

(Programlaşdırma

dilləri)

Örtük proqramlar

Texniki xidmət 

programları:

Test proqramları

Drayverlər

Antivirus

Arxiv

Aşağı səviyyəli 

dillər: 

Assembler,

Avtokod və s.

Yüksək səviyyəli 

dillər:

Fortran, 

Pascal, Basic,

C və s

ff

Sistem proqram

Kompüterin program təminatı 

3

---

4

Yumşaq maqnit diskləri

А: və В

: kimi işarə olunur

Sərt disk

С:

Məntiqi disklər -

С:, D:, Е

:  və s. ola bilər.

KATALOQ (ingiliscə directory)- məntiqi diskin hissəsidir, müəyyən həcmli

informasiyanın yadda saxlanması üçündür. Kataloqun adı simvollar

ardıcıllığından ibarətdir, məsələn: student , text və s.

Kataloqun özündə bir neçə digər kataloqlar (alt kataloqlar) yerləşdirilə

bilər. Məntiqi disk ən yüksək səviyyəli kataloqdur.

Diskdə ağacvari struktura (iyerarxik) malik kataloqlar sistemi yaradılır.

---

5

QRUP1

QRUP2

FAKÜLTƏ1

FAKÜLTƏ2

FAKÜLTƏ3

QRUP1

QRUP1

QRUP2

QRUP3

fizika.exe

fizika.exe

kimya.txt

fizika.exe

kimya.doc

infor.txt

---

6

student.txt

faylında

adı     genişlənməsi

Faylların adında və genişlənmələrində kataloqların adlarındakı 

kimi simvollar istifadə oluna bilər.

Faylın adının grnişlənməsi onun hansı tipə aid olduğunu göstərir.

.txt – mətn tipli fayl

.c - С dilində yazımış fayl

.pas – pascal dilində yazılmış fayl

.hlp – sorğu informasiyasından ibarət fayl

.doc –WORD proqramı vasitəsilə yaradılmış fayl

.exe, .com – icra olunan fayllar

Faylın tam adı  baş kataloqdan bu fayla qədər olan yol göstərilməklə 

verilir. Kataloqların və faylların adı bir-birindən  “ \ ” işarəsi ilə ayrılır.

С:\FAKÜLTƏ1\QRUP1\fizika.doc

fayla olan yol

faylın adı

Faylın tam adı onun hansı diskdə, kataloqda axtarılması üçündür.

---

7

Windows təkmilləşmiş, çoxpəncərəli qrafik interfeysə malik, çoxfunksiyalı əməliyyat

sistemidir

Əməliyyat sistemi yükləndikdə iş masası (Desktop - Рабочий стол) açılır. İş masası

Windows obyektlərinin və idarəetmə elementlərinin əks olunduğu qrafik mühitdir.

İş masası elementlərindən bəziləri:

▪ standart elementlər (My computer - Мой

компьютер, Recycle Bin - Корзина, My

documents

-

Мои

документы,

My

Network - Мое сетевое окружение);

▪ istifadəçi tərəfindən yaradılmış elementlər

(utilitlər, proqramlar, yarlıklar);

▪ Start - Пуск düyməsi, tez yükləmə paneli,

Task Bar - Панель задач və s.

---

8

Start düyməsinin Windows-un standart, xidməti və əlavə yüklənmiş proqramlarının

siyahısı (All proqrams - Все программы), istifadəçi sənədlərinin qovluğu (My

documents - Мои документы), quraşdırılmış texniki və proqram resurslarının idarə

edilməsi üçün idarəetmə paneli (Control panel - Панель управления), şəbəkəyə

qoşulma (My Networks - Сетевое окружение), fayl və ya qovluqların axtarışı üçün

(Search - Поиск), sistemdə işləmək üçün sorğu məlumatı (Help - Справка),

kompüterin yenidən yüklənməsi (Restart – Перезагрузка), işin sona çatdırılması

üçün (Shut down - Выключение) bəndləri və s.verilmişdir.

Start - Пуск Windows-un əsas düyməsi - ƏS-də yerinə yetiriləcək obyektlərin  

siyahısından ibarətdir

---

9

My computer (Мой компьютер) qovluğunun

tərkibində disk qurğularının və idarəetmə

panelinin nişanları yerləşir.

Kontekst

menyusu

(Context

menu

-

Контекстное меню) aktiv obyektin üzərində

mausun sağ düyməsini sıxmaqla həmin obyektə

aid olan əmrlərin ekranda açılan menyusudur.

---

10

Windows ƏS-nin əsas vasitələrindən biri idarəetmə paneli (Control Panel – Панель

управления) qovluğudur. Burada kompüterin sazlanmasını yerinə yetirən dialoq

pəncərələrinin nişanları yerləşir. Ümumiyyətlə, Windows ƏS-nin idarəetmə panelində 8

kateqoriyaya bölünmüş sazlanmalar vardır :

1.Sistem və təhlükəsizlik.

2.Şəbəkə və İnternet.

3.Qurğular və səs.

4.Proqramlar.

5.İstifadəçilərin uçotu və təhlükəsizliyi.

6.Tərtibat və fərdiləşdirilmə.

7.Saat, dil və region.

8.Xüsusi imkanlar.

---

11

Bələdçi proqramı.

Windows

ƏS-nin standart proqramları siyahısına daxil olan proqramlardan

biri bələdçi proqramıdır (Windows Explorer - Проводник) (şək.3.18). Start (Пуск) üzərində

sağ düymə basılaraq açılan menyudan bələdçi proqramı seçilir. Fayl sistemini ağacvari

strukturda (iyerarxik) əks etdirən bu proqram vasitəsilə kompüterdə saxlanılan bütün qovluq və

faylları nəzərdən keçirmək, yerlərini və adlarını dəyişmək, silmək və s. mümkündür. Windows

Explorer (Проводник) proqramının istifadəsi qurğular və fayllarla işi asanlaşdırır.

---

12

MS OFFİCE tətbiqi paket proqramlarıdır. Bunlara aiddir:

MS WORD, MS EXCEL, MS POWER POINT, MS ACCESS.

MS Word proqramının interfeysi

MS WORD MS OFFICE proqramlarından biridir və sənədləri yaratmaq, redaktə 

etmək üçündür. 

Əmrlər

lenti

idarəetmə

elementlərindən

ibarətdir: 1 -əlavələr (Tabs - Вкладка), 2 -

əmrlər qrupu (Tab Group - Группа команд), 3 -

əmr düymələri (Tab Selector Button - Кнопка

команды), 4 - qruplaşdırma düymələri (Dialog

Box Launcher - Кнопка группы).

---

13

Yeni sənəd yaratmaq üçün File (Файл) 

menyusunun New (Создать) əmri yerinə yetirilir  

Mətn üçün New Document (Новый документ) 

şablonu seçilə bilər. Həmçinin, digər növ 

sənədlərin yaradılması üçün proqramda təklif 

edilən uyğun şablonlardan da istifadə etmək olar. 

Mövcud sənədlə işləmək üçün Open (Открыть) 

əmri yerinə yetirlir.

•

Word sənədi. Faylın formatı Office Word 2010 (2007, 2013)

versiyalarında (.docx) kimi verilir.

•

Word şablonu. Yeni şablonda faylların yaranması üçün

istifadə edilir (.dotx).

•

Document

Word

97-2003.

Word

97-2003

(.doc)

versiyalarında istifadə olunan faylların formatıdır.

•

PDF və ya XPS formatları. Oxuma rejimində olan sənədlər

üçün istifadə edilir. Bu format (PDF/XPS) sənədinin

maketini yadda saxlayır.

Faylın tipi üçün həmçinin digər formatlardan da istifadə etmək

olar.

Web Page (Веб-страница) tipi html formatında faylların yadda

saxlanması, adi mətn (Plain Text - Обычный текст) isə .txt

formatında faylların yadda saxlanması üçündır.

---

14

MS Excel elektron cədvəli MS Office proqramlarından biridir. MS Excel müxtəlif

hesablamaları, o cümlədən riyazi, maliyyə, statistik və s. funksiyaları effektiv yerinə

yetirmək, verilənləri nizamlamaq, cədvəl şəklində tərtib etmək, təhlil və qrafik təsvir

etmək üçün nəzərdə tutulmuşdur.

Power Point MS OFFİCE proqramlar paketindən biridir. Power Point proqramı 

prezentasiyaların hazırlanması və slaydların nümayişində istifadə olunur. 

---

15

Tibbdə kompüterlərin tətbiqi:

- Tibbi informasiya sistemləri;

- Registratura (xəstənin elektron kartı);

- Tibbi statistika;

- Tibbi ekspert sistemləri;

- Teletəbabət;

- Sübuta yetirilmiş tibb və s.