1
Mövzu:
Kompüterlərin proqram təminatı (software)
2
PROQRAM TƏMİNATI
sistem
tətbiqi
instrumental
Program təminatı
İstifadəçinin tətbiqi
programlar paketi:
(Word, Excel, Access,
Internet Explorer və s.)
Əməliyyət sistemi:
MS DOS, OS/2,
Windows, Unix
Linux və s.
İnstrumental
(Programlaşdırma
dilləri)
Örtük proqramlar
Texniki xidmət
programları:
Test proqramları
Drayverlər
Antivirus
Arxiv
Aşağı səviyyəli
dillər:
Assembler,
Avtokod və s.
Yüksək səviyyəli
dillər:
Fortran,
Pascal, Basic,
C və s
ff
Sistem proqram
Kompüterin program təminatı
3
4
Yumşaq maqnit diskləri
А: və В
: kimi işarə olunur
Sərt disk
С:
Məntiqi disklər -
С:, D:, Е
: və s. ola bilər.
KATALOQ (ingiliscə directory)- məntiqi diskin hissəsidir, müəyyən həcmli
informasiyanın yadda saxlanması üçündür. Kataloqun adı simvollar
ardıcıllığından ibarətdir, məsələn: student , text və s.
Kataloqun özündə bir neçə digər kataloqlar (alt kataloqlar) yerləşdirilə
bilər. Məntiqi disk ən yüksək səviyyəli kataloqdur.
Diskdə ağacvari struktura (iyerarxik) malik kataloqlar sistemi yaradılır.
5
QRUP1
QRUP2
FAKÜLTƏ1
FAKÜLTƏ2
FAKÜLTƏ3
QRUP1
QRUP1
QRUP2
QRUP3
fizika.exe
fizika.exe
kimya.txt
fizika.exe
kimya.doc
infor.txt
6
student.txt
faylında
adı genişlənməsi
Faylların adında və genişlənmələrində kataloqların adlarındakı
kimi simvollar istifadə oluna bilər.
Faylın adının grnişlənməsi onun hansı tipə aid olduğunu göstərir.
.txt – mətn tipli fayl
.c - С dilində yazımış fayl
.pas – pascal dilində yazılmış fayl
.hlp – sorğu informasiyasından ibarət fayl
.doc –WORD proqramı vasitəsilə yaradılmış fayl
.exe, .com – icra olunan fayllar
Faylın tam adı baş kataloqdan bu fayla qədər olan yol göstərilməklə
verilir. Kataloqların və faylların adı bir-birindən “ \ ” işarəsi ilə ayrılır.
С:\FAKÜLTƏ1\QRUP1\fizika.doc
fayla olan yol
faylın adı
Faylın tam adı onun hansı diskdə, kataloqda axtarılması üçündür.
7
Windows təkmilləşmiş, çoxpəncərəli qrafik interfeysə malik, çoxfunksiyalı əməliyyat
sistemidir
Əməliyyat sistemi yükləndikdə iş masası (Desktop - Рабочий стол) açılır. İş masası
Windows obyektlərinin və idarəetmə elementlərinin əks olunduğu qrafik mühitdir.
İş masası elementlərindən bəziləri:
▪ standart elementlər (My computer - Мой
компьютер, Recycle Bin - Корзина, My
documents
-
Мои
документы,
My
Network - Мое сетевое окружение);
▪ istifadəçi tərəfindən yaradılmış elementlər
(utilitlər, proqramlar, yarlıklar);
▪ Start - Пуск düyməsi, tez yükləmə paneli,
Task Bar - Панель задач və s.
8
Start düyməsinin Windows-un standart, xidməti və əlavə yüklənmiş proqramlarının
siyahısı (All proqrams - Все программы), istifadəçi sənədlərinin qovluğu (My
documents - Мои документы), quraşdırılmış texniki və proqram resurslarının idarə
edilməsi üçün idarəetmə paneli (Control panel - Панель управления), şəbəkəyə
qoşulma (My Networks - Сетевое окружение), fayl və ya qovluqların axtarışı üçün
(Search - Поиск), sistemdə işləmək üçün sorğu məlumatı (Help - Справка),
kompüterin yenidən yüklənməsi (Restart – Перезагрузка), işin sona çatdırılması
üçün (Shut down - Выключение) bəndləri və s.verilmişdir.
Start - Пуск Windows-un əsas düyməsi - ƏS-də yerinə yetiriləcək obyektlərin
siyahısından ibarətdir
9
My computer (Мой компьютер) qovluğunun
tərkibində disk qurğularının və idarəetmə
panelinin nişanları yerləşir.
Kontekst
menyusu
(Context
menu
-
Контекстное меню) aktiv obyektin üzərində
mausun sağ düyməsini sıxmaqla həmin obyektə
aid olan əmrlərin ekranda açılan menyusudur.
10
Windows ƏS-nin əsas vasitələrindən biri idarəetmə paneli (Control Panel – Панель
управления) qovluğudur. Burada kompüterin sazlanmasını yerinə yetirən dialoq
pəncərələrinin nişanları yerləşir. Ümumiyyətlə, Windows ƏS-nin idarəetmə panelində 8
kateqoriyaya bölünmüş sazlanmalar vardır :
1.Sistem və təhlükəsizlik.
2.Şəbəkə və İnternet.
3.Qurğular və səs.
4.Proqramlar.
5.İstifadəçilərin uçotu və təhlükəsizliyi.
6.Tərtibat və fərdiləşdirilmə.
7.Saat, dil və region.
8.Xüsusi imkanlar.
11
Bələdçi proqramı.
Windows
ƏS-nin standart proqramları siyahısına daxil olan proqramlardan
biri bələdçi proqramıdır (Windows Explorer - Проводник) (şək.3.18). Start (Пуск) üzərində
sağ düymə basılaraq açılan menyudan bələdçi proqramı seçilir. Fayl sistemini ağacvari
strukturda (iyerarxik) əks etdirən bu proqram vasitəsilə kompüterdə saxlanılan bütün qovluq və
faylları nəzərdən keçirmək, yerlərini və adlarını dəyişmək, silmək və s. mümkündür. Windows
Explorer (Проводник) proqramının istifadəsi qurğular və fayllarla işi asanlaşdırır.
12
MS OFFİCE tətbiqi paket proqramlarıdır. Bunlara aiddir:
MS WORD, MS EXCEL, MS POWER POINT, MS ACCESS.
MS Word proqramının interfeysi
MS WORD MS OFFICE proqramlarından biridir və sənədləri yaratmaq, redaktə
etmək üçündür.
Əmrlər
lenti
idarəetmə
elementlərindən
ibarətdir: 1 -əlavələr (Tabs - Вкладка), 2 -
əmrlər qrupu (Tab Group - Группа команд), 3 -
əmr düymələri (Tab Selector Button - Кнопка
команды), 4 - qruplaşdırma düymələri (Dialog
Box Launcher - Кнопка группы).
13
Yeni sənəd yaratmaq üçün File (Файл)
menyusunun New (Создать) əmri yerinə yetirilir
Mətn üçün New Document (Новый документ)
şablonu seçilə bilər. Həmçinin, digər növ
sənədlərin yaradılması üçün proqramda təklif
edilən uyğun şablonlardan da istifadə etmək olar.
Mövcud sənədlə işləmək üçün Open (Открыть)
əmri yerinə yetirlir.
•
Word sənədi. Faylın formatı Office Word 2010 (2007, 2013)
versiyalarında (.docx) kimi verilir.
•
Word şablonu. Yeni şablonda faylların yaranması üçün
istifadə edilir (.dotx).
•
Document
Word
97-2003.
Word
97-2003
(.doc)
versiyalarında istifadə olunan faylların formatıdır.
•
PDF və ya XPS formatları. Oxuma rejimində olan sənədlər
üçün istifadə edilir. Bu format (PDF/XPS) sənədinin
maketini yadda saxlayır.
Faylın tipi üçün həmçinin digər formatlardan da istifadə etmək
olar.
Web Page (Веб-страница) tipi html formatında faylların yadda
saxlanması, adi mətn (Plain Text - Обычный текст) isə .txt
formatında faylların yadda saxlanması üçündır.
14
MS Excel elektron cədvəli MS Office proqramlarından biridir. MS Excel müxtəlif
hesablamaları, o cümlədən riyazi, maliyyə, statistik və s. funksiyaları effektiv yerinə
yetirmək, verilənləri nizamlamaq, cədvəl şəklində tərtib etmək, təhlil və qrafik təsvir
etmək üçün nəzərdə tutulmuşdur.
Power Point MS OFFİCE proqramlar paketindən biridir. Power Point proqramı
prezentasiyaların hazırlanması və slaydların nümayişində istifadə olunur.
15
Tibbdə kompüterlərin tətbiqi:
- Tibbi informasiya sistemləri;
- Registratura (xəstənin elektron kartı);
- Tibbi statistika;
- Tibbi ekspert sistemləri;
- Teletəbabət;
- Sübuta yetirilmiş tibb və s.
Dostları ilə paylaş: |