Mövzu logiSTİkanin nəZƏRİ-metodoloji Əsaslari plan

Abstrakt modellər - əksər hallarda logistik modelləşdirmədə yeganə üsul hesab edilir, riyazi və simvolik modellərə ayrılır. Simvolik modellər də öz növbəsində dil və işarə sistemli modellərə bölünür.

Dil sistemli modellər- sözlər modelidir. Onunun əsasını qeyri - müəyyən, çox mənalı sözlərdən təmizlənmiş sözlər toplusu – lüğət təşkil edir. Bu lüğət «tezarus» adlandırılır. Bir sözün bir neçə mənada başa düşülməsinə imkan verən adi lüğətdən fərqli olaraq burada hər bir söz yalnız bir məfhuma uyğun gələ bilər.

İşarə sistemli modellər. Təbii ki, ayrı-ayrı məfhumları şərti işarələrlə nişanlamaq mümkündür. Obyektin simvolik təsvirini verən işarə sistemli modellərdə bu nişanələr arasında razılaşdırıl­mış əməliyyatlar nəzərdə tutulur.

Riyazi modelləşdirmə - logistik proseslərin və ya əməliyyatların riyazi modelini qurmaqla onların tədqiqi. Logis­tikada riyazi modelləşdirmənin iki növündən – analitik və imitasiya modellərindən istifadə olunur.

Analitik modelləşdirmə – logistik sistemlərin tədqiqi zamanı dəqiq nəti­cələrin əldə edilməsinə imkan verən riyazi üsul və ya metoddur. Praktiki olaraq analitik modelləşdirmə aşağıdakı ardıcıllıqla həyata keçirilir.

Birinci mərhələ. Sistemə daxil olan obyektləri bir – birilə əlaqələndirən, onların arasında ahəngdarlığa şərait yarada bilən riyazi qanunlar formalaşdırılır. Bu qanunlar bəzi funksional asılılıqlar (cəbri, differensiallaşdırma) şəkilində ifadə edilir.

İkinci mərhələ. Qurulan riyazi tənliklərin, bərabərsizliklərin həll edilməsi ilə nəzəri nəticələr əldə edilir.

Üçüncü mərhələ. Əldə edilmiş nəzəri nəticələr praktiki nəticələrlə müqayisə edilir, uyğun olub - olmaması yoxlanılır.

Fəaliyyət göstərən sistemin daha mükəmməl tədqiqini aparmaq üçün bu sistemin axtarılan xarakteristikası ilə başlanğıcda verilən şərtlər, parametrlər və dəyişənlər arasında funsional asılılığı aşkar etmək, müəyyənləşdirmək lazım gəlir. Lakin belə asılılıq nisbətən sadə sistemlər üçün xarakterikdir. Sistemlər mürəkkəbləşdikcə onların analitik metodlarla tədqiqi müəyyən çətinliklər yaradır. Belə bir halda analitik metodan istifadə etmək üçün ilkin modeli kəskin surətdə sadələşdirmək lazım gəlir. Sadələşdirilmiş model bütün bərabər şərtlər daxilində heç olmazsa sistemin ümumi xassələrini öyrənməyə imkan verir.

Beləliklə, ümumi formada praktiki fəaliyyət zamanı aşağıdakı üç mühüm:

• 
  ideal: plan dövrü ərzində və ya onun hüdudlarından kənarda əldə edilməz hesab olunan, lakin yaxınlaşması mümkün olan məqsəd;
  
• 
  məqsəd: həlli plan dövrü ərzində mümkün olmayan, lakin gec də olsa mövcud dövr ərzində yaxınlaşması nəzərdə tutulan problem;
  
• 
  vəzifə: planlaşdırılan dövr ərzində nail olunması mümkün hesab edilən məqsədlərin dəqiq müəyyənləşdirilməsi sahibkarlıq strukturlarının fəaliyyət konsepsiyasını təşkil edir.
  

Qeyd olunan bu məqsədlər ierarxiyasına uyğun olaraq isə hər bir təsərrüfat subyekti material axınlarının idarə edilməsi sahəsində özlərinin ümumi və xüsusi xarakterli lo­gistik vəzifələrini müəyyənləşdirirlər: