Mövzu maliYYƏ UÇotunun mahiYYƏTİ,TƏYİnati, TƏNZİMLƏNMƏSİNİn qanunveriCİLİk bazasi və konseptual əsaslari

Mühasibət uçotu:Maliyyə uçotu və idarəetmə uçotu

Maliyyə uçotu mühasibat uçotunun yarımsistemlərindən biridir. Mühasibat uçotunun digər yarımsistemini idarəetmə uçotu təşkil edir. Maliyyə uçotu adətən maliyyə qərarlarının qəbul edilməsi üçün nəzərdə tutulan informasiya yarımsistemidir. İdarəetmə uçotu, idarəetmə qərarları üçün informasiya hazırlayan yarımsistemdir.

Informasiyanın istifadəçilərini adətən iki qrupa bölürlər:

1. 
   Insayderlər qrupu (daxili istifadəçilər);
   
2. 
   Autsayderlər qrupu (kənar istifadəçilər).
   

Birinci qrupa müəssisə və şirkətlər çərçivəsində biznes (idarəetmə) qərarları qəbul etmək səlahiyyətinə malik olan rəhbər işçilər, mütəxəssislər, menecerlər və digər işçilər daxildir. Maliyyə uçotunun informasiyasının istifadəçiləri başlıca olaraq kənar istifadəçilərdir. Yəni ikinci qrupa bilavasitə mövcud və potensial investorlar, kreditorlar, borcverənlər və digər kənar hüquqi və fiziki şəxslərdir.
Maliyyə və idarəetmə uçotu arasında olan fərqlər onların ay­rı­lıqda mövcud olmasını şərtləndirir.

cədvəl 1.1.1

Fərqləndirməgöstəri­ci­ləri	Maliyyəuçotu	İdarəetməuçotu
1	2	3
1. Məqsədləri	Kənar istifadəçilərin iqtisadi qərarlar qəbul et­mələri üçün maliyyə hesabatında münasib və dürüst in­formasiya for­ma­laş­dır­maq	Müəssisə rəhbərləri və me­ne­cerləri tərəfindən iq­ti­­­­­sadi qə­rar­ların qəbul edil­məsi, plan­laş­dır­ma­nın,proq­nozlaş­dır­ma­­nın və nəzarətin həyata ke­çi­ril­­məsi üçün infor­ma­siya for­­malaş­dırmaq
2.İnformasiyanın is­ti­­fadə­çi­ləri	Bilavasitə kənar istifa­də­çi­lər	Daxili istifadəçilər(rəh­­­­­­­bər­lər, menecerlər, da­xili struk­tur böl­­mə­lə­ri­nin rəhbər və mü­tə­xəs­sis­lə­ri, müəssi­sə­nin digər iş­çiləri)
3.İnformasiyanın for­­­­­­ma­laşdı­rılması vaxtı	Bilavasitə keçmiş əməliy­yat­lar və hadisələr üzrə in­for­ma­siya forma­laşdı­rır	Həm keçmiş əməliyyatlar və hadisələr, həm də gələ­cəkdə baş verəcək əməliy­yatlar və ha­disələr üzrə in­formasiya for­malaş­dı­rır
4.Aparılmasının məc­­bu­ri olması	Aparılması məcburi xa­rak­ter daşıyır və sonda he­sabat dərc edil­məlidir	Aparılması daxili tə­ləb­lərdən irəli gəlir, la­zım olduqda məc­­bu­ridir
5.İnformasiya forma­laş­dırma obyekti	Bütövlükdə müəssisə, onun Aktivləri,Kapitalı, Öhdəlikləri, Gəlirləri və Xərcləri.	Müəssisənin struktur böl­mə­ləri, məsuliyyət mər­kəz­lə­ri, xərc mərkəzləri, seq­mentlər və s.
6.İnformasiyanın for­ma­­laşdırılması üsulları	Maliyyə uçotu və hesabatının meto­dodologiyası, onun metodları və qaydalarının məcmusu	Mühasibat uçotu metodu­nun elementləri və digər xüsusi üsul­lar əsasında (məsələn, sta­tistik, iqti­sa­di-riyazi üsul­lar və s.)
7.Xərclər üzrə infor­ma­siyanın formalaş­dırıl­ma­sı	Xərclərin xarakteri (məzmu­nu) və təyinatı üzrə	Kalkulyasiya maddələri və müx­­təlif təsnifat əlamət­ləri üz­rə
8.İnformasiyanın də­qiq­lik dərəcəsi	Sənədlərə əsaslanan, yoxla­nı­la bilən dürüst infor­masiya, hesabi təxminlərə əsaslanan informasiya	Sənədlərə əsaslanan, yox­la­­nıla bilən dürüst in­for­masiya, təq­ribi, (təx­mini) proq­noz xarak­terli və s. informasiya
9.İnformasiyanın ve­ril­mə­si­nin dövrülüyü	Aralıq və illik	İstənilən dövrdə (illik, rüb­lük, həftəlik, günlükvə s.)
10. Hesabatın ve­ril­məsi müd­dətləri	Aralıq və illik hesabat­ların ve­rilməsi müddət­ləri rəsmi or­­qan­lar tərə­fin­dən yaxud müvafiq normativ sənədlər əsasında müəyyən edi­lir	Hesabatların verilməsi müd­dət­ləri müəssisənin da­xili tə­ləb­ləri və eh­tiyac­la­­rı əsasında mü­əyyən edi­lir
11.Hesabatda əks et­dirilən infor­masi­ya­nın əldə edil­məsi üçün açıq olması	Bütün istifadəçilər qrup­la­rı tə­rəfindən əldə edilə və istifadə olu­na bilər, çün­ki dövrü mət­bu­atda dərce dilir	Kommersiya sirri oldu­ğu­na gö­­rə yalnız daxili is­ti­fa­də­çilər tərəfindən əl­də edi­­­­lə və isti­fa­də oluna bilər
12.Uçotun prinsipləri	Maliyyə uçotu ümum qəbul edilmiş Konseptual və on­ların baza­sında hazır­lan­mış stan­dartlar və qaydalar əsa­­sında qurulur	İdarəetmə uçotunun qu­rul­­masında ümum qəbul edil­miş standartlar və qayda­lar yox­dur, hərçənd ki, ümum­­ qəbul edilmiş prin­siplər idarə­etmə uço­tu­nunda qurulması əsa­sında qo­yula bilər və bəzi prin­siplər hər iki uçot növü üçün eynidir (məsə­lən, iki­li yazılış prinsipi). Ancaq idarə­etmə uçotu­nun əsas prin­sipləri- idarəetmə qərar­ları

13.Uçotun quruluşu

Maliyyə uçotu aşağıdakı bazis bərabərliyinə əsas­la­nır: Aktivlər = Kapital + Öhdə-liklər+Gəlirlər-Xərclər

İdarəetmə uçotu hansısa ba­zis bərabərliyinə əsas­lanmır, onun struktu­ra­sı­nın aşağıda­kı ele­ment­lərdən ibarət oldu­ğu­nu de­mək mümkündür: xərclər; gəlirlər; nəticələr.