Mövzu maliYYƏ UÇotunun mahiYYƏTİ,TƏYİnati, TƏNZİMLƏNMƏSİNİn qanunveriCİLİk bazasi və konseptual əsaslari

TTA maliyyə icarəsi yolu ilə əldə olunması

• 
  TTA maliyyə icarəsi yolu ilə əldə olunduqda icarəyə götürülmüş obyekt iki kəmiyyətdən - ədalətli dəyərdən və minimal iacrə tədiyyələrinin diskontləşdırılmış dəyərindən ən aşağı olan kəmiyyətlə tanınmalı və hesablarda aşağıdakı yazılış aparılmalıdır:
  

Debet 111,

Kredit 404, 535 yazılışı aparılmalıdır.

• 
  Əgər maliyyə icarəsi ilə əlaqədar icarədarın hər hansı digər xərci yaranarsa və həmin xərc tanınarsa, onda:
  

Debet 111,

Kredit 221,223,435,445,538,545 yazılışı tərtib edilir.

İDƏ-nin mübadilə yolu ilə əldə edilməsi

İDƏ-nin mübadilə yolu ilə əldə edilməsi ilə bağlı mlərin kapitallaşdırılması qaydaları və uçotu metodikası MHBS 16 üzrə olan olduğu kimidir əsaslanır. Fərq yalnız bundadır ki, investisiyalı mülkiyyət üzrə kapitallaşdırılan xərclər 113 nömrəli hesabda deyil, 123 nömrəli hesabda uçota alınır.

İDƏ -nin maliyyə icarəsi vasitəsilə əldə olunması

Maliyyə icarəsi vasitəsilə əldə olunan İDƏ -nin tanınmasının uçotu qaydası TTA üzrə olduğu kimidir.

• 
  Maliyyə icarəsinə götürülmüş İDƏ-nin iki kəmiyyətindən (ədalətli dəyərdən və minimal icarə tədiyyələrinin diskontlaşdırımış dəyərindən) ən aşağı olan kəmiyyətlə tanınması məbləğinə:
  

Debet 121,

Kredit 406, 535;

İDƏ-nin maliyyə icarəsinə götürülməsi ilə bağlı icarədarın hər hansı digər məsrəfinin yaranması və onun tanınması məbləğinə

Debet 121,

Kredit 221, 223, 435, 445, 538, 545.

Bioloji aktivlərin mübadilə əsasında əldə edilməsi

• 
  Mübadilə nəticəsində daxil olmuş bioloji aktivlərin dəyəri məbləğinə:
  

Debet 131,

Kredit 431,432,435,531,532,535,538;

• 
  Mübadilə yolu ilə əldə edilən bioloji aktivlər üzrə hesablanmış ƏDV məbləğinə:
  

Debet 241-1,

Kredit 431,432,435,531,532,535,538;

• 
  ƏDV-nin əvəzləşdirilməsi məbləğinə:
  

Debet 521,

Kredit 241-1;

• 
  Əvəzləşdirilməyən ƏDV məbləğinə:
  

Debet 131,

Kredit 241-1;

• 
  Mübadilə nəticəsində əldə olunan bioloji aktivlərin əvəzinə qarşı tərəfə təqdim edilmiş aktivlərin dəyəri məbləğinə:
  

Debet 171,172,174,177,211,214,217,

Kredit 601,611;

• 
  Qarşı tərəfə təqdim edilmiş aktivlərə görə hesablanmış ƏDV məbləğinə:
  

Debet 171,172,174,177,211,214,217,

Kredit 545;

• 
  Hesablanmış ƏDV-nin büdcə qarşısında öhdəlik kimi əks etdirilməsi məbləğinə:
  

Debet 545,

Kredit 521;

• 
  Mübadilə yolu ilə əldə edilmiş bioloji aktivlərə görə yaranmış kreditorborclarının, qarşı tərəfə təqdim edilmiş aktivlərə görə yaranmış debitor borcları ilə əvəzləşdirilməsi məbləğinə:
  

Debet 431,432,435,531,532,535,538,

Kredit 171,172,174,177,211,214,217.

• 
  Bioloji aktivlərin mübadilə yolu ilə əldə olunması zamanı qarşı tərəfə təqdim edilmiş aktivlər üzrə yığılmış amortizasiya və qiymətdəndüşmədən zərərlər olduqda, onların məbləği təqdim olunan həmin aktivlərin ilkin dəyərindən çıxılır:
  

Debet 102, 112, 122, 132,

Kredit 101,111,121,131.

Bioloji aktivlərin dövlət subsidiyaları vasitəsilə əldə olunması

Bioloji aktivlərə rəğmən dövlət subsidiyalarının uçotu məsələləri MHBS (İAS) 20 və MHBS (İAS) 41-in müddəaları və təsbitlərinə əsaslanır. Belə ki, MHBS(İAS) 20 yalnız o dövlət subsidiyalarına tətbiq edilir ki, həmin subsidiyalar yığılmış amortizasiya və qiymətdəndüşmədən olan zərərlər çıxılmaqla maya dəyəri ilə əks etdirilən bioloji aktivlərə aiddir. Bu halda uçotun aparılması qaydası TTA üzrə olduğu kimidir.

Əgər bioloji aktivlər ehtimal olunan satış xərcləri çıxılmaqla ədalətli dəyərlə əks etdirilirsə, onda MHBS(İAS) 41-də nəzərdə tutulmuş uçot qaydası tətbiq olunmalıdır. Həmin standarta görə dövlət subsidiyalarının verilməsi şərtlərlə məhdudlaşdırılmadıqda , ehtimal olunan satış xərcləri çıxılmaqla ədalətli dəyərlə əks etdirilən bioloji aktivə aid dövlət subsidiyasını gəlir kimi o anda tanımaq lazımdır ki, bu cür dövlət subsidiyasının alınması şəksizdir.

Bu halda Debet 223, Kredit 611-10 yazılışı tərtib oluna bilər.

Əgər dövlət subsidiyası ehtimal olunan satış xərcləri çıxılmaqla ədalətli dəyərlə qiymətləndirilən bioloji aktivlər üçün qeyri-pul şəklində verilirsə, onda həmin qeyri-pul aktivi ədalətli dəyərlə tanınmalıdır. Məsələn, əgər dövlət subsidiyaları, hansılar ki, bioloji aktivlərə aid edilir, bioloji aktivlər şəklində daxil olursa və bu zaman heç bir şərt qoyulmursa onda yazılış – Debet 131, Kredit 611-10 kimi əks etdiriləcəkdir.

Əgər ehtimal olunan satış xərcləri çıxılmaqla ədalətli dəyərlə əks etdirilən bioloji aktivlərə dövlət subsidiyaları müəyyən şərtlər daxilində verilirsə, onda həmin dövlət subsidiyaları gəlir kimi, qoyulmuş şərtlər yerinə yetirildikdən sonra tanına bilər.

• 
  Dövlət subsidiyalarının daxil olmuş məbləğinə:
  

Debet 223,

Kredit 444, 544;

• 
  Dövlət subsidiyaları üzrə qoyulmuş şərtlər yerinə yetirildikdən sonra dövlət subsidiyalarının gəlirin tərkibində tanınması məbləğinə:
  

Debet 444, 544,

Kredit 611-10.

• 
  Əgər təşkilat dövlət subsidiyalarının şərtlərinə əməl etməmişsə, onda həmin subsidiyalar tam həcmdə geri qaytarılır:
  

Debet 444,544,

Kredit 521; daha sonra

Debet 521, Kredit 223.

Əgər dövlət subsidiyasının verilməsi zamanı belə bir şərtl olmuşsa ki, həmin dövlət subsidiyasının bir hissəsi müəyyən vaxt keçdikdən sonra təşkilatın mülkiyyətinə keçəcək, onda dövlət subsidiyasının gəlirlərə keçən məbləği keçmiş olan vaxt müddətinə proporsional qaydada aid ediləcəkdir:

Faydalı qazıntıların kəşfiyyatı və qiymətləndirilməsi üzrə aktivlərin mübadilə yolu ilə əldə olunması

• 
  Faydalı qazıntıların kəşfiyyatı və qiymətləndirilməsi üzrə aktivlərin mübadilə yolu ilə əldə olunması zamanı yaranmış kreditor borcları məbləğinə:
  

Debet 141,

Kredit 431, 432, 435, 531, 532, 535, 538;

• 
  Faydalı qazıntıların kəşfiyyatı və qiymətləndirilməsi üzrə aktivlərin mübadilə yolu ilə əldə olunması zamanı hesablanmış ƏDV məbləğinə:
  

Debet 241-1,

Kredit 431, 432, 435, 531, 532, 535, 538;

• 
  Hesablanmış ƏDV-nin əvəzləşdirilən məbləğinə:
  

• 
  Debet 521,
  

Kredit 241-1;

• 
  Hesablanmış ƏDV-nin əvəzləşdirilməyən məbləğinə:
  

Debet 141,

Kredit 241-1;

• 
  Faydalı qazıntıların kəşfiyyatı və qiymətləndirilməsi üzrə aktivlərin mübadilə yolu ilə əldə edilməsi üçün qarşı tərəfə təqdim olunmuş aktivlərin satış dəyərinə:
  

Debet 171,172,174, 177, 211, 212, 214, 217,

Kredit 601,611;

• 
  Qarşı tərəfə təqdim olunmuş aktivlərə görə hesablanmış ƏDVməbləğinə:
  

Debet 171,172,174, 177, 211, 212, 214, 217,

Kredit 545;

• 
  Hesablanmış ƏDV-nin büdcə qarşısında öhdəlik kimi əks etdirilən məbləğinə:
  

Debet 545,

Kredit 521;

• 
  Mübadilə yolu ilə yaranmıştəbii sərvətlərə görə kreditor borclarının qarşı tərəfə təqdim olunmuş aktivlərə görə yaranmış debitor borcları ilə əvəzləşdirilməsi məbləğinə:
  

Debet431, 432, 435, 531, 532, 535, 538,

Kredit - 171,172,174, 177, 211, 212, 214, 217.

Faydalı qazıntıların kəşfiyyatı və qiymətləndirilməsi üzrə aktivlərin mübadilə yolu ilə əldə olunması zamanı qarşı tərəfə təqdim olunan aktivlər üzrə yığılmış amortizasiya və qiymətdəndüşmədən olan zərərlər qarşı tərəfə təqdim olunan aktivlərin ilkin dəyərindən çıxıldıqda:

Debet 102, 112, 122, 132,

Kredit 101,111, 121, 131 yazələşları tərtib edilir.

MHBS (İAS) 16, MHBS (İAS) 40 müvafiq obyektlərin təmiri yaxud onlara xidmət göstərilməsi ilə əlaqədar olan xərcləri həmin obyektlərin balans dəyərində tanımağa icazə vermir. Bu cür xərclər baş verdikcə mənfəət yaxud zərərlərdə əks etdirilir.

Uzunmüddətli maddi aktivlərə gündəlik xidmətlər göstərilməsi üzrə xərclərə işçilərə sərf olunan materiallara, həmçinin də komplektləşdirilən hissələrin əldə olunmasına çəkilən xərclər aid edilə bilər. Bu cür xərclərin təyinatı bir çox hallarda tikili və avadanlıəqların təmiri və onlara xidmət xərcləri kimi müəyyən olunur.

Əgər sonrakı məsrəflər uzunmüddətli maddi aktivlərin müəyyən hissələörinin artırılması, əvəzlənməsi ilə əlaqədardırsə, onda həmin məsrəflər baş verdikdə aktivlərin tanınma kriteriyalarına uyğun olaraq onların balans dəyərinə daxil edilə bilər.