Mövzu Regional sosial-iqtisadi inkişafın nəzəri metodoloji əsasları
Regionda ekoloji problemlərin tənzimlənməsi xüsusiyyətləri
Yüklə 1,72 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
8.3. Regionda ekoloji problemlərin tənzimlənməsi xüsusiyyətləri
Ekoloji məsəbbr qlobal xarakter daşısa da regional səviyyədə daha aktualdır. Belə ki, ekoloji məsələləri müəyyən edən bir çox praktiki tədbirlər tamamilə lokal xarakter daşıyır. Respublikamızda təbiəti mühafizə tədbirləri üçün çəkilən xərclərin göstəricisi keçmiş İttifaq səviyyəsindən 2 dəfə geri qalırdı. Bunun əsas səbəbi Azərbaycan xalq təsərrüfatı kompleksinin 90-95%-ni təşkil edən keçmiş İttifaq tabeliyində olan müəssisə rəhbərlərinin ərazinin ekoloji tənzimliyinə olan biganəliyi idi. Təbiətin mühafizəsi üçün nəzərdə tutulan vəsaitin milli gəlirin həcminə nisbəti vacib iqtisadi göstəricilərdən biridir. Respublikamızda bu göstərici cəmi 0,45% təşkil edir (müqayisə üçün qeyd edək ki, ABŞ-da bu göstərici 4,5%, Yaponiyada daha çox təşkil edir). Azərbaycanda ekoloji şəraitin olduqca acınacaqlı olması təbiətin qorunması üçün daha çox vəsait tələb edir. Bunu Azərbaycanda ətraf mühiti çirkbndirən və ekoloji cəhətdən təhlükəli olan sənaye obyektlərinin (neftçıxarma, neft-kimya, kimya-energetika) olması və həmin obyektlərin bir neçə zonada (Bakı, Sumqayıt, Gəncə, Şirvan) cəmlənməsi ilə izah etmək olar. Şəhər əhalisi nin hər bir nəfərinə düşən zərərli maddələrin miqdarına görə yuxarıda adları çəkilən şəhərlər ən çirkli yaşayış məntəqələri sırasındadır. Vacib məsələlərdən biri də Azərbaycan ərazisinin qonşu respubhkalarm ekoloji təsiri altında olmasıdır. Birbaşa Kürə və Araza və ya onların qollarına axıdılan çirkab və müxtəlif zəhərli maddələr Azərbaycanın ərazisinə, onun torpağına, suyuna, bitki aləminə, insan orqanizminə daxil olur. Bu isə ekoloji tədbirlərin planlaşdırılmasmm ərazi əlaqələri əsasında aparılmasım tələb edir. Təəssüf ki, bu barədə hələ indiyə kimi heç bir konkret tədbir görülməmişdir. Neft, neft-kimya, neft-maşınqayırma, kimya və s. kimi mürəkkəb sənaye sahələri üstünlük təşkil edən respublikanın ən çox çirklənməyə məruz qahmş Abşeron iqtisadi rayonudur. Abşeron iqtisadi rayonunda ətraf mühitin mühafizəsi problemi Bakı və Sumqayıt şəhərləri ilə bağlı olduğundan onun sanitar vəziyyətini bu şəhərlər müəyyən edir. Məsələn, Bakı Neftayırma zavodunda 62 çirkləndirici mənbədən təkcə 4-də təmizləyici qurğu tikilmişdir. Bu istehsalın səmərəliliyinin aşağı olması ilə əlaqədardır və nəzarətedici orqanlar tərəfindən tutulan cərimələrlə kifayətlənirlər. Tutulan məbləğlərin miq darı həmin müəssisənin ətraf mühiti çirkləndirmə dərəcəsindən ciddi şəkildə asılı olmalıdır. Təbiəti mühafizə fonduna verilən məbləğləri təkcə müəssisənin gəhrindən deyil, onun nazirliyə keçirdiyi məbləğdən də çıxmaq lazımdır, çünki bu zaman nazir li k özü müəssisələrin tullantılarının azalmasında maraqlı olacaqdır. Ətraf mühitin çirklənməsi və müəssisələrdə əməyin sanitariya- gigiyena şəraitinin pislənməsi, xəstəhklərin və kadr axıcıhğımn artmasına gətirib çıxarır ki, bu da iş vaxtı itkisinə səbəb olur və istehsa lın səmərəliliyinə mənfi təsir göstərir. Son illər çirkab suların ümumi həcminin artması ilə əlaqədar Abşeronun ekoloji gərginliyi daha da artmışdır. Çünki respubhkada ən çox su işlədən sənaye rayonu Bakı şəhəridir. 1998-ci ildə şəhər üzrə 1074 mln m^ su işlədilmişdir. Qeyd etmək lazımdır ki, Bakı şəraitində mexaniki təmizləmə sənaye və şəhər təsərrüfatı tullantılarında olan qarışıqların neytrallaşdırıhnası və tam tə mi zlənməsi üçün heç də səmərəh üsul deyildir. Çünki laboratoriya tədqiqatları göstərir ki, belə tə miz ləmədən sonra çirkab suların tərkibində çoxlu miqdarda neft və neft məhsulları, üzvi maddələr, fenollar, mineral turşular, mis, sink olur. Xəzər dənizinə axıdılan çirkab sularını tam tə mi zləmək üçün sənaye müəssisələrində lokal təmizləyici qurğuların işinin səmərəhhyi- nin artırılması, ohnayan yerlərdə isə onların təcili tikintisi və təc hizi vacibdir. Çünki ümumşəhər təmizləyici stansiyalarının normal və səmərəli istismar olunması və çirkab sularımn Xəzər hövzəsinə axıdıl- masmm qarşısının alınması sənaye müəssisələrindəki lokal təmizləyici stansiyalarında çirkabların tə mi zlənməsi keyfiyyətindən asılıdır. Təəssüflər olsun ki, kimya, neft-kimya, qaz sənayesi nazirlikləri nin müəssisələrində çirkablı sular az təmizlənərək və bəzən heç təmizlənmədən Xəzərə axıdılır. Yaşayış məntəqələri və sənaye müəssisələri üçün kanalizasiya və təmizləyici qurğuların tikilməsi, sanitariya, gigiyena və təbiətin mühafizə tədbirləri, təmizlənmiş suyun suvarmada istifadəsinə, Bakı və Abşeronun susuzluq şəraitində əlavə su ehtiyatının suvarma işlərinə yönəldilməsinə və bununla da şəhərin sanitar vəziyyətini yaxşılaşdırmağa və Xəzərin təmizliyinin qorunmasına imkan verər. Uzun illər neftçıxarma sənayesinin təsirindən Abşeron yarımadasının torpaqları çirklənmiş, yararsız hala düşmüşdür. Bakıda 2 sutkada bir zibil daşınması rejimi vardır. Bakı şəhər sanitar- epidemioloji stansiyasının hesablamaları göstərir ki, 2 gün ərzində 13 min m^ zibil toplanır. Bu qədər zibilin emalı üçün ill i k gücü 400 min m^ olan bir zavod vardır. Bu isə demək olar ki, tələbatın ancaq 35-40% ödəyir və ona görə də şəhərdə mi n imum 2 belə za vod tikilmişdir. İqtisadi və gigiyena nöqteyi-nəzərdən sənaye tullantılarından maksimum istifadə və emal etmək məqsədəuyğundur. 1999-cu ildə respublika üzrə tullantıların həcmi 30 mln tona çatmış və bunun 9 mln tonundan istifadə olunmuşdur. Sənaye tullantıları, lazımsız tikinti materialları və milyon hektarlarla yararlı torpaqları zəbt etmişdir. İri yaşayış məntəqələrinin heç birində zibilxanalar üçün nəzərdə tutulan sahələrlə kifayətlənmirlər. Çox yerlərdə münbit torpağa gərəksiz yanaşıhr, onu əkin dövriyyəsindən çıxarmağa cəhd göstərirlər. Respublikamızın rəhbərliyi ətraf mühitin problemlərinə diqqətlə və xüsusi qayğı ilə yanaşdığına görə əvvəlki illərdə təbiəti mühafizə və təbii ehtiyatlardan səmərəli istifadə sahəsində qəbul olunmuş qanun və qərarlara Azərbaycan Respublikası müstəqilliyini bərpa etdikdən sonra yenidən baxılmış və bir sıra qanunlar qəbul edilmişdir. Yüklə 1,72 Mb. Dostları ilə paylaş:
|