Ms dos operatsion tizimi Reja
Yüklə 116,76 Kb.
|
|
MS DOS operatsion tizimi Reja: 1. MS DOS operatsion tizmi qisqacha tarixi 2. MS DOS opertasion tizimining yaratilishi 3. MS DOS operatsion tizimi asosiy buyruqlari 4. MS DOS opertasion tizimining ichki buyruqlari 5. MS DOS opertasion tizimining tashqi buyruqlari 6. MS DOS operatsion tizmida ishlash imkoniyatlari 7. Kataloglar bilan ishlash 8. Fayllar ustida amallar 9. Bosmaga chiqarish 10. MS DOS ning tashkil etuvchilari va ularning asosiy vazifalari 11. MS DOS ning asosiy qismlari 12. MS DOS ning yuklash algoritmi Kirish Operatsion tizim - kompyuter yoqilganida yuklanadigan dasturdir. U foydalanuvchi bilan muloqotga kirishadi, kompyuterning resurslari (tezkor xotira, disklardagi joylar va hokazolar)ni boshqarishni amalga oshiradi, boshqa dasturlarni bajarish uchun ishga tushiradi. Operatsion tizimi foydalanuvchiga va amaliy dasturlarga kompyuterning uskunalari bilan aloqa qilishning qulay usuli (interfeys)ni ta’minlaydi. Operatsion tizimining zarurligining asosiy sabablari, kompyuter vositalari bilan ishlash va resurslarini boshqarish uchun eng sodda amallar - bu eng quyi darajadagi amallardir, shuning uchun foydalanuvchiga va amaliy dasturlarga zarur bo‘lgan harakatlar bir necha yuzlab yoki minglab shunday amallardan iborat bo‘ladi. Masalan, magnit disklardagi axborot to‘plovchi diskovodning dvigatelini qanday qilib yoqish, o‘chirishni, ma’lum silindrga o‘quvchi boshchani o‘rnatish, ma’lum o‘quvchi boshchani tanlash, kompyuterdagi diskning yo‘lakchasidagi axborotni o‘qish va hokazo kabi amallarni "tushunadi". Hatto bir disketdan ikkinchisiga faylning nusxasini ko‘chirish, kabi murakkab bo‘lmagan amalni bajarish uchun ham (fayl - bu diskdagi yoki boshqa mashinaviy axborot tashuvchidagi axborotlar to‘plami) diskovodlarga taalluqli buyruqlarni ishga tushirish, ularning ijrosini tekshirish, disklardagi fayllarni joylashtirish, jadvallaridan axborotni izlash hamda ularga ishlov berish va hokazolar bo‘yicha minglab amallarni bajarish lozim bo‘ladi. Vazifalar quyidagilar tufayli murakkablashadi: · disketalarning o‘nga yaqin formatlari mavjud va operatsion tizimi ularning hammasi bilan ishlay olishi kerak. Foydalanuvchi uchun turli formatdagi disketalar bilan ishlash mutlaqo bir xil bo‘lishi kerak; · disketalarda fayl ma’lum bir maydonni egallaydi, foydalanuvchi aynan qaysi uchastkalar ekanligi haqida hech narsani bilmasligi kerak. Fayllarni joylashtirish jadvallarga xizmat ko‘rsatish, ulardan axborot izlash, disklarda fayllar uchun joy ajratish bo‘yicha barcha ishlar operatsion tizimi tomonidan bajariladi va foydalanuvchi bular haqida hech narsa bilmasligi mumkin. Nusxa ko‘chirish dasturi ishlayotgan paytda turli xildagi vaziyatlar, masalan, axborotni o‘qish yoki yozish vaqtida uzulishlar, buzilishlar, nusxa ko‘chirilayotgan fayl uchun disketada joy bo‘lmay qolishi va hokazolar kabi holatlar ro‘y berishi mumkin. Mana shunday barcha vaziyatlar uchun tegishli xabarlar va to‘g‘rilovchi harakatlarni hisobga olib qo‘yish kerak. Operatsion tizim foydalanuvchidan bu murakkab va unga kerak bo‘lmagan tafsilotlarni yashiradi va unga ishlashi uchun qulay bo‘lgan interfeysni taqdim etadi. Tizim, shuningdek, turli yordamchi harakatlar, masalan, fayllarni ko‘chirish yoki chop etishni ham bajaradi. Operatsion tizim tezkor xotiraga hamma dasturlarni yuklashni amalga oshiradi, ular ishlay boshlashi bilan boshqarishni ularga topshiradi, bajarilayotgan dasturlarning so‘rovi bo‘yicha turli harakatlarni bajaradi va tezkor xotirani yakunlangan dasturdan tozalaydi. Odatda, IBM PC shaxsiy kompyuterni Microsoft firmasining MS DOS operatsion tizimi yoki uning IBM firmasi tarqatadigan PC DOS varianti rahbarligida yo bo‘lmasa, Digital Research firmasi (hozirgi Novel firmasining bo‘linmasi)ning MS DOS operatsion tizimi bilan qo‘shilib, o‘rin almashib ishlay oladigan DR DOS tizimi yoki IBM firmasining PC DOS operatsion tizimi boshqaruvida ishlaydilar. Bundan buyon bu uchta operatsion tizimi ta'riflanadi va bunda ularning hammasi bitta umumiy DOS so‘zi bilan ataladi. Operatsion sistema kompyuter ishga tushirilishi bilan yuklanuvchi shunday bir dasturki, bu dastur foydalanuvchiga EHM bilan muloqot qilish vositasi bo‘lib xizmat qiladi, uning barcha qurilmalari ishini boshqarish imkonini beradi. Operatsion sistema yordamida tezkor xotiradan foydalanish, diskdagi axborotlarni o‘qish yoki axborotlarni disklarga yig‘ish, amaliy dasturlarni ishga tushirish va shu kabi turli ishlarni amalga oshirish mumkin. Operatsion sistemaga ehtiyoj borligining asosiy sababi undagi dasturlarsiz bu kabi ishlarni bajarish uchun quyi bosqichdagi yuzlab yoki minglab elementar amallarni bajarishga to‘g‘ri keladi. Operatsion sistemaning asosiy vazifasi foydalanuvchini uning bajarishi va umuman bilishi ham kerak bo‘lmagan zerikarli va juda murakkab ishlardan xolis etish, kompyuter bilan muloqot qilishda qulayliklar yaratishdir. Bundan tashqari, operatsion sistema fayllarni ko‘chirish yoki bosmaga chiqarish, kerakli dasturlarni tezkor xotiraga yuklab ishga tushirish va boshqaruvni ularga uzatish, operativ xotirani dastur ishi so‘ngida bo‘shatib boshqaruvni yana o‘ziga olish kabi ishlarni ham bajaradi. Foydalanuvchi va EHMning muloqoti foydalanuvchining MS DOS operatsion sistemasiga ketma-ket beriladigan buyruqlari asosida tashkil etiladi. Buning uchun ichki va tashqi buyruqlar berilgan bo‘lib, ichki buyruqlar COMMAND.COM buyruq faylida, tashqi buyruqlar esa alohida fayl ko‘rinishida bo‘ladi. 1. Microsoft korporatsiyasi tomonidan taklif qilingan operatsion tizim. MS-DOS ning birinchi rusumi 1981 yilda paydo bo‘lgan. Avvalambor, Microsoft kompaniyasi tomonidan IBM uchun ishlab chiqilgan MS-DOS, IBM - uyg‘un kompyuterlar uchun standart operatsion tizimdir. MS-DOS 16-xonali operatsion tizimi bo‘lib, u ko‘pfoydalanuvchili va ko‘pmasalali maromlarni qo‘llab-quvvatlay olmaydi. Operatsion tizimning muhim xususiyatlaridan biri mutaxassis bo‘lmagan foydalanuvchilarga amaliy jarayonlarni bajarishning qulay shakllarini taqdim qilsa, mutaxassislarga dasturiy ta’minotni ishlash uchun yaxshi asos taqdim qiladi. MS- DOS kataloglar shajarasini tashkil qiladi, taraqqiy etgan buyruqlar tiliga ega. MS- DOS amaliy jarayonlar, fayllar va tashqi qurilmalar bilan samarali ishlay oladi. 2. MS-DOS buyruqlari ichki va tashqi buyruqlarga bo‘linadi. Command.com faylida mujassamlashgan ichki buyruqlar quyidagilardan iborat: BREAK [ON|OFF] Foydalanishi: ijro etilayotgan dasturni uzish uchun OFF - BREAK = OFF ni o‘rnatish uchun (oldindan boshqa parametrlar o‘rnatilmagan bo‘lsa) (Ctrl-BREAK bosish) operator orqali uzilishni tekshirish standart kirtish/chiqarish va standart bosma qurilmasiga chiqarish vaqtida tekshiriladi. BUFFERS Yozilishi: BUFFERS=n Foydalanishi: ishchi xotiradan buferni diskga kiritish/chiqarish amallarini bajarish uchun zaxiraga olish uchun n -zaxiraga olinadigan buferlar soni. CHDIR Yozilishi: CHDIR| cd[d:] [path] Foydalanishi: joriy direktoriyani belgilangan yoki joriy qurilmada almashtiradi yoki joriy qurilma va joriy direktoriya xaqida ma'lumotni monitor ekraniga chiqaradi CLS Yozilishi: CLS Foydalanishi: displey ekranini tozalash COPY Yozilishi: COPY [/A] [/B] [D:][path] [filename[.ext]] [/A] [/B] [D:][path] [filename[.ext]] [/A] [/B] [/V] bu variant nusxa olinayotgan faylning nomi aslidan boshqa nomga ega bo‘lsa ishlatiladi. COPY [/A] [/B] [D:][path] [filename[.ext]] [/A] [/B][+[D:][path] [filename[.ext]] [/A] [/B] ...] [D:][path] [filename[.ext]] [/A] [/B] [/V] COPY [/A] [/B] [D:][path] [filename[.ext]] [/A] [/B][+[[,,]D:][path] [filename[.ext]] [/A] [/B] ...] [D:][path] [filename[.ext]] [/A] [/B] [/V] 2 va 3 variantlarda ikki yoki undan ko‘p fayllarni birinchi fayl bilan birlashtirish uchun ishlatiladi Foydalanishi: fayllar yoki direktoriyalarning nusxasini olish Kiruvchi fayl uchun: /A - kiruvchi fayl ASCII kodi ya'ni matn shaklida qayta ishlanadi. Ushbu fayl qiymatlari birinchi uchragan Ctrl-Z belgisigacha nusxa oladi. /B - fayldan to‘la nusxa oladi (fayl oxiri mundarijada ko‘rsatilgan xajm orqali aniqlanadi) Chiquvchi fayl uchun: /A - faylning oxirgi belgisi sifatida Ctrl-Z belgisini qo‘shib qo‘yish. /V - Ctrl-Z belgisini fayl oxiriga qo‘shmasdan /V - nusxa olinadigan disketga Yozilishini tekshirib olish + - fayllarni birlashtiradi CTTY Yozilishi: CTTY Foydalanishi: birlamchi konsuldan yordamchi konsulga standart kiritish va chiqarishni uzgartiradi AUX, COM1, COM2 larni ishlatish mumkin CON yordami bilan birinchi konsulga qaytish mumkin DATE Yozilishi: DATE [mm-dd-yy] Foydalanishi: tizim sanasini o‘zgartirish uchun. Bu sana xar bir yaratilgan fayl uchun mundarijada yoziladi DEL (ERASE) Yozilishi: DEL [D:] [path] filename [.EXT] Foydalanishi: buyruqda nomi ko‘rsatilgan faylni ko‘rsatilgan qurilmadan uchiradi Agarda qurilma va direktoriya ko‘rsatilmagan bo‘lsa fayl joriy qurilma va direktoriyadan uchiriladi. · DEL buyrug‘i yordamida poddirektoriyani o‘chirib bo‘lmaydi DEVICE Yozilishi: DEVICE=[D:] [path] filename .EXT Foydalanishi: yangi drayverlar o‘rnatish uchun Drayverlar yordamida MS-DOS disk yurituvchi, klaviatura, ekran, printer, aloqa adapteri va boshqa qurilmalar bilan aloqa o‘rnatadi DIR Yozilishi: DIR [D:][path] [filename[.ext]] [/P] [/W] Foydalanishi: disk yoki joriy direktoriyaning mundarijasini chiqarish uchun Mundarijada xar bir faylning xajmi, diskga yozilgan vaqti xaqida axborot mavjud bo‘ladi /P - ekranga mundarijani betma-bet chiqarish uchun /W - ekranga mundarijani keng shaklda chiqarish uchun, bu xolatda faylning faqat nomigina ko‘rsatilgan bo‘ladi FILES Yozilishi: FILES = n Foydalanishi: bir vaqt ichida ochish mumkin bo‘lgan fayllar sonini belgilash MS- DOS bir vakt ichida 20 gacha fayl (optimal son - 8) ochish uchun imkon yaratadi MKDIR Yozilishi: MKDIR [D:] [path] yoki MD [D:] [path] Foydalanishi: belgilangan qurilmada direktoriya yaratish PATH Yozilishi: PATH [[D:] [path [[; [d:] [path]...]] Foydalanishi: buyruqlarni topish uchun alternativ marshrutlar belgilaydi Parametrsiz berilgan PATH buyrug‘i monitor ekranida joriy direktoriyaga kirish marshrutini ko‘rsatadi. PATH; qidirish buyrug‘ini bekor qiladi PATH buyrugi faqat .EXE, .COM, .BAT kengaytmali faylarni qidirish uchun ishlatiladi PROMPT Yozilishi: PROMPT [so‘rov matni] Foydalanishi: yangi tizimli so‘rovni o‘rnatadi. Matn maxsus buyruq satrlaridan iborat bo‘lishi mumkin. Quyidagi buyruq satrlaridan foydalanish mumkin $ - belgi $ t - vaqt d - sana p - aktiv qurilmadagi joriy direktoriya v - versiya rakami n - aktiv qurilma g - ">" belgisi l - "<" belgisi b - "|" belgisi Q - "=" belgisi H - oxirgi belgini o‘chirish belgisi E - ESC belgisi · - CR va LF ketmaketlik (karetkani qaytarish va yangi satrga o‘tish) Parametrlarsiz berilgan PROMPT buyrug‘i oldin berilgan parametrlarni bekor qiladi RENAME (REN) Yozilishi: RENAME | REN [d:] [path] filename [.ext] filename [.ext] Foydalanishi: birinchi parametrda berilgan fayl nomini ikkinchi parametrda ko‘rsatilgan nomga o‘zgartirish RMDIR Yozilishi: RMDIR [D:] path yoki RD [D:] path Foydalanishi: direktoriyani uchirish, uchiriladigan direktoriya bo‘sh bo‘lishi kerak Ildiz va joriy direktoriyani o‘chirib bo‘lmaydi SET Yozilishi: SET [name= [parametr]] Foydalanishi: belgilangan buyruq satrini protsessor buyruqlar ichiga quyish SHARE Yozilishi: [D:] [path] SHARE [/F:filespace] [/L:locks] Foydalanishi: fayllarni tashkil qilishni qo‘llash va ochiq fayllar bilan foydalanishni tashkil qilish X'30' (faylni ochish) tizimli chaqiruvi bilan fayllar bilan foydalaniladi. /F:filespace - fayllarni tashkil qilishini qo‘llashda baytlarda oraliqni belgilash (ko‘rsatilmasa =2048 bayt)
SHELL Yozilishi: SHELL=[d:] [path] filename.ext Foydalanishi: qo‘shimcha buyruqlar protsessorini qo‘llash TIME Yozilishi: TIME [hh:mm[:ss[.xx]]] Foydalanishi: vaqtni kirtish hh - soat
mm -
ss
sekunda xx - sekundaning yuzdan bir qismi TYPE Yozilishi: TYPE [D:] [path] filename [.EXT] Foydalanishi: fayl matnini monitorga chiqarish Ctrl-PrtSc bosilganda ekrandagi fayl matni chop etish qurilmasiga chiqadi VERSION (VER) Yozilishi: VER Foydalanishi: joriy operatsion tizimining versiyasi xaqidagi axborotni monitor ekranida chiqarish VERIFY Yozilishi: VERIFY [ON | OFF] Foydalanishi: barcha disk bilan bo‘ladigan yozish opertsiyalarini tekshiruv rejimida bajarishni tashkil qilish (qayta o‘qish va solishtirish) VOLUME (VOL) Yozilishi: VOL [D:] Foydalanishi: belgilangan qurilmada disk nomini chiqarish CD - joriy katalogni o‘zgartirish; CLS - ekranni tozalash; COPY - fayl yoki kataloglardan nusxa olish; DATE - joriy sanani kiritish; DELETE - faylni o‘chirish; DIR - joriy katalogdagi fayllar ro‘yxatini ekranga chiqarish; COMMAND.COM - buyruq protsessori; FOR - takrorlash buyrug‘i; GOTO - buyruq faylidagi metkaga o‘tish; IF - buyruq faylidagi shartni tekshirish; MD - yangi katalog tuzish; PATH - Zaruriy qullaniladigan fayllar yolini o‘rnatish; PAUSE - buyruq faylini ishini to‘xtatish; PROMPT - DOS taklifi belgisini o‘zgartirish REM - buyruq faylidagi izox; REN - fayl nomini o‘zgartirish; RD - katalogni o‘chirish; SET - o‘zgaruvchini belgilash; SHIFT - buyruq fayli parametrlari nomerlarini surish; TIME - vaqtni kiritish; TYPE - fayl tarkibini ekranda ko‘rish; VER - DOS versiyasini aniqlash; VOL - formatlash jarayonida diskka quyilgan belgini ko‘rsatish MS-DOS tashqi buyruqlari operatsion sistema bilan birgalikda tavsiya etiladigan, aloxida-aloxida fayl ko‘rinishidagi dasturlar bo‘lib, bu buyruqlar quyidagilardir: APPEND - berilganlarni izlash uchun qushimcha kataloglarni belgilash; ASSIGN - disk yurituvchi mantiqiy nomini (harfni) o‘zgartirish; ATTRIB - fayl atributini ko‘rsatish yoki o‘zgartirish; BACKUP - fayllarning arxiv nusxalarini yaratish; CHKDSK - diskni tekshirish va ma’lumot olish; COMMAND - MS DOS buyruq protsessorini ishga tushirish; DEBUG - Yuklovchi fayllarni islash jarayonini dizassemblerlanishini ko‘rib chiqish; DISKCOMP - Yumshoq disklarni solishtirish; DISKCOPY - Yumshoq diskdan nusxa olish; EDLIN - sodda matn muharriri; EXE2BIN - ЕХЕ faylini ikkilik kodga o‘tkazish; FASTOPEN - fayllarni ochish tezligini oshirish; FC - fayllarni solishtirish; FDISK - qattiq diskni konfigurasiyasini o‘rnatish; FIND - fayldagi biror jumlani izlash; FORMAT - diskni formatlash; GRAPHICS - ekrandagi tasvir nusxasini bosmaga tayyorlash; HELP - DOS buyruqlari haqida ma'lumotlar beruvchi yordamchi fayl; JOIN - disk yurituvchini berilgan katalogga mantiqan bog‘lash; LABEL - disk belgisini ko‘rish yoki belgi qo‘yish; MIRROR - fayllarni o‘chirishni nazorat qilib borish buyrug‘i; MODE - qurilmalar ishi holatlarini o‘rnatish; MORE - monitor ekraniga sahifalarga bo‘lib chiqarish; PRINT - matn faylini fon bilan bosmaga chiqarish; ECOVER - qismlari buzilgan faylni tiklash; REPLASE - fayllarni yangi versiyalari bilan almashtirish; SORT - berilganlarni saralash; SUBST - katalog nomini disk yurituvchi belgisiga almashtirish; SYS - sistema fayllarini diskka ko‘chirish; TREE - diskdan kataloglar shaxobchasini chiqarish; UNDELETE - o‘chirilgan fayllarni tiklash buyrug‘i; UNFORMAT - formatlangan diskni qayta tiklash buyrug‘i; XCOPY - fayldan nusxa olish (COPY ga nisbatan imkoniyati ko‘proq). 3. MS-DOS operatsion sistemasi muxitida ishlashda quyidagi ishlarni bajarish mumkin: 1
2 MS-DOS OSni yuklash 3
4 Kirilcha shriftdan lotincha shriftga o‘tish va aksincha, lotincha shriftdan kirilcha shriftga o‘tish 5 Fayl yaratish 6
7 Faylni qayta nomlash 8
9 Diskdan faylni qidirish 10
11 Katalog yaratish 12
13 Katalog mundarijasini ko‘rish 14
15 Katalogdan chiqish 16
17 Fayl mazmunini ekranga chiqarish 18
19 Faylni chop qilish Komputer joriy sanasini o‘zgartirish Kompyuterdan joriy yilning kun, oyi xaqida ma’lumot olish uchun buyruq qatorida date "Enter" buyrug‘i beriladi, natijada kompyuter ekranida joriy yil, kun, oy xaqida ma’lumot paydo bo‘ladi va so‘ngra kompyuter yangi ma’lumotni kiritish xaqida so‘raydi. Agar uni o‘zgartirish kerak bo‘lmasa "Enter" bosiladi, aks xolda yangi ma’lumot (mm-oy, dd-kun, uu-yil) kiritiladi, ular "—" simvol bilan ajratilgan bo‘lishi kerak. Komputer joriy vaqtini o‘zgartirish Kompyuterdan joriy kunning vaqti xaqida ma’lumot olish uchun buyruq qatorida time "Enter" buyrug‘i beriladi. YAngi vaqt o‘rnatilishi yuqoridagicha bo‘ladi, lekin joriy kunning "soat", "minut", "daqiqa" lari " : " simvoli bilan ajratilishi lozim. Yüklə 116,76 Kb. Dostları ilə paylaş:
|