Mtmda bolalarni ma’naviy estetik tarbiyalashda musiqaning o’rni

Qo‘shiq ijro etishda ovoz mashqlarining o‘rni. Musiqa mashg‘ulotlarida bolalarga tizimli ravishda vokal va xor malakalarini sindirib borish o‘qituvchining eng muhim vazifalaridan biridir. Kichik maktab yoshdagi bolalarning ovoz xosila tizilmalari juda nozik, ovoz diapozonlari cheklangan bo‘ladi. Uzoq vaqt surunkasiga qo‘shiq kuylash bolalar ovoz xosila tizilmalarining shikastlanishiga olib kelishi mumkin. Shuning uchun dars stukturasini buzib musiqa savodi va musiqa tinglash faoliyatlari o‘rnida ham qo‘shiq kuylatish xolalariga yo‘l qo‘yish tavsiya etilmaydi.
Bolalar ovoz xosila tizilmalariga patur yetkazmaslik, ovoz saqlashning muhim sharti ovoz diapozonlarini yaxshi aniqlash va ishchi diapozonlaridagi notalardan tashqariga chiqmaslik, shuningdek vokal malakalarini izchilik bilan rivojlantirib borishdir. Odatda har bir mashg‘uloti ovoz sozlash malakalaridan boshlanib, bu mashqlar bolani navbatdagi vokal kuylash ishalri uchun tayyorlaydi. Ovozni sozlash mashqlariga doimiy ravishda u mashg‘ulotdan bu mashg‘ulotga qaytarilib keladigan mashqlar ishlatiladi. Bu mashqlarning vazifasi ovoz va nafas xosila tizilmalarining to‘g‘ri yo‘nalishda shakllanishini ta’minlashdan iboratdir.
Birinchi mashq odatda bitta ovozda masalan, sol oktava notasida ijro qilinadi. Bolalarga bu tovushni unlisida juda ko‘p vaqt davomida chuzib turish taklif qilinib, og‘iz bushlig‘i va hiqildoq keng ochilib, kuylash xuddi “Esnash” holatida amalga oshiriladi.
Xar bir kuylovchi erkin nafas olib ya’ni nafas tamom bo‘g‘ilgandan yana nafas olib usha tovushni kuylashni davom etitridadi. Bu holatda umumiy kuyganlik va tonning aniqligi har bir bolani umumiy jaranglashda moslashga yordam beradi.
Kuylash jarayonida unison paydo bo‘lib, kuylovchilarning diqqat bir joyga tuplangpnligini sezgandan keyin xormeyster o‘qituvchi navbatdagi mashqqa o‘tish mumkin.bu mashqda bolalar shu sol tovushni yana unlisi faol nafas chiqarish orqali to‘rt marta qisqa qilib kuylashlari va beshinchi martasida chuzishlari lozim.
Bu ijro usuli nafas jarayonini faollashtiradi va tovushhosil qilishning erkin, zuriqmasdan bo‘lishini ta’minlaydi. Navabatdagi mashq yuqoridagi mashqni unlisida kuylashdan iboratdir. Bunda tovushni dumaloq holda ya’ni yu yoki i holatda kuylaganda yaqinlashtirish lozim. Bu xolatda yorqin va yaqin jarangdor va tovush tuqmalarning aktiv ishlashiga zamin yaratiladi.
Bu mashqlardan keyin tovushni konsertrik tarbiyalash uslubidan foydalanib kuyning diapozoni kengaytirib va boshqa tovushlarda ham yengil kuylashga o‘tish mumkin.
Ikkinchi guruh mashqlar odatda u yoki bu vokal xor malakalarini rivojlantirish uchun qo‘llaniladi. Bu mashqlar zanjir shaklidagi nafas olishini ko‘p ovozlikni akapella qilib kuylash malakalarini tartiblaydi.
Masalan gammani yuqoriga yoki pastga butun notalarda kuylanadi va har bir tovushning o‘rtasida nafas yanngilanadi.
Bu mashqda har bir ijrochi boshqa ijrochilar bilan bir vaqtga va aniq qilib naqasni tiklaydi, so‘ngra intonatsion aniq shu tovushni qaytaradi.
Uchinchi guruh mashqlar rahbari tomonidan asarni o‘rganish jarayonida ishlab chiqiladi. U mashqlar asarni o‘rganish jarayonida paydo bo‘ladigan intatsion ritmik yoki boshqa muammolardan kelib chiqqan holda rahbar tomonidan tuziladi.