Müəllim: Yavər Cəfər qızı Qasımova, Kəmalə Osman qızı İsgəndərova Fakültə: Kimya İxtisas

Fayl 

http://adpu.edu.az

 

portalından götürülüb. Müəlliflik hüquqları qorunur. Təkrar çap zamanı i

stinad vacibdir. 

 

 

1 

Fənn: Yüksək molekullu birləşmələr kimyası

 

Müəllim: Yavər Cəfər qızı Qasımova, Kəmalə Osman qızı İsgəndərova

 

Fakültə:

 Kimya 

İxtisas: Kimya müəllimliyi

 

Kafedra: 

Üzvi kimya və kimya texnologiyası

 

Təhsil pilləsi: 

Bakalavr 

Laboratoriya 9: 

Karbon zəncirli polimerlər və bioloji polimerlər

 

1. 

Karbonun vəsfi təyini

 

2. 

Hidrogenin vəsfi təyini

 

3. 

Halogenlərin vəsfi təyini

 

9.1. K

arbonun vəsfi təyini

 

Polimerlərdə karbonun vəsfi təyini, polimerin üzvi və

 ya qeyri-

üzvi xarakterli olmasını təsdiq 

etmək üçün aparılır. Bu məqsədlə müxtəlif üsullardan istifadə edilə bilər.

 

Daha xarakter və yerinə 

yetirilməsi nisbətən asan olan bu üsullardan bin Lassen reaksiyasıdır.

 

 

NaCN

Na

N

C







)

(

 

4

2

2

4

)

(

2

SO

Na

CN

Fe

FeSO

NaCN







 





6

4

2

)

(

)

(

4

CN

Fe

Na

CN

Fe

NaCN





 









4

2

3

6

3

4

2

6

4

6

)

(

)

(

2

)

(

3

SO

Na

CN

Fe

Fe

SO

Fe

CN

Fe

Na









 

Reaktivlər:

 



 

Polimer nümunəsi

 



 

Natrium metalı

 



  Ammonium 

–

sulfat (kristal) 



 

Dəmir

-2-sulfat (kristal) 



  D

əmir

-2-sulfat (kristal) 



  10%-

li xlorid turşusu

 

Avadanlıq:

 



 

Sınaq şüşəsi

 



 

Qaz lampası

 

İşin gedişi:

 

Sınaq şüşəsində 

0,05-

0,1q polimer nümunəsi eyni miqdarda natrium metalı və 

ammonium-

sulfatla birlikdə ehtiyatla qızdırılaraq əridilir (sorucu şkafda!). Ə

rint

ə 2 ml distillə suyu 

Fayl 

http://adpu.edu.az

 

portalından götürülüb. Müəlliflik hüquqları qorunur. Təkrar çap zamanı i

stinad vacibdir. 

 

 

2 

əlavə edilərək (ehtiyatla, qoruyucu maskada!), 0,05 q dəmir

-2-

sulfat kristalı ilə qaynadılır. Soyumuş 

məhlula 0,025 q dəmir

-3-

sulfat və 1

-2 ml 10%-

li xlorid turşusu məhlulu əlavə edilir.

 

Mavi rəng

in 

alınması polimerdə karbon olduğunu göstərir.

 

Nümunədə olan karbon (NH

4

)

2

SO

2

 

və natriumla əridilmədə sianid turşusu duzuna çevrilir ki, 

sonuncu da dəmir

 

duzları ilə mavi rəngli kompleks əmələ gətirir:

 

9.2. 

Hidrogenin vəsfi təyini

 

Üzvi polimerlərdə hidrogenin vəsfi təyini polimer nümunəsinin kükürdlə birlikdə qızdırılmasında 

ayrılan hidrogen–sulfidin aşgar edilməsinə əsaslanır.

 

Reaktivlər:

 



 

Polimer nümunəsi

 



 

Kükürd

 



 

Qurğuşun

-

asetat məhlulu

 

Avadanlıq:

 



 

Sınaq şüşəsi

 



 

Qaz lampası

 



 

Süzgəc kağızı

 

İşin gedişi:

 Az miqdarda (0,05-

0,1 q) polimer nümunəsi sınaq şüşəsində eyni miqdarda 

kükürdlə qarışdırılaraq qaz lampası üzərində qızdırılır (sorucu şkafda!).

 

Qızdırılmadan əvvəl sınaq 

şüşəsinin ağzı qurğuşun

-

asetat məhlulunda isladılmış süzgəc kağızı ilə örtülür.

 Bir ne

çə dəqiqədən 

sonra kağızın qara–qəhvəyi rəngə boyanması polimerdə hidrogenin varlığını sübut edir.

 

9.3. 

Halogenlərin vəsfi təyini

 

Polimerdə olan halogenlər müxtəlif üsullarla aşgar edilə bilərlər.

 

Mövcud olan kimyəvi üsulların 

böyük əksəriyyəti halogenid turşularının duzu şəkilnə keçirilmiş halogenlərin bu və ya başqa 

xassələrinə əsaslanır. Aşağıda bu məqsədlə istifadə olunan üsullardan bir neçəsi verilir.

 

a) Be

ylşteyn sınağı

 

Reaktivlər:

 



 

Polimer nümunəsi

 

Avadanlıq:

 



 

Mis məftil

 

Fayl 

http://adpu.edu.az

 

portalından götürülüb. Müəlliflik hüquqları qorunur. Təkrar çap zamanı i

stinad vacibdir. 

 

 

3 



 

Qaz lampası

 

İşin gedişi:

 

Ucu düyməcik

 

şəkilində əyilmiş mis məftil közərənədək qaz lampası alovu üzərində 

qızdırılaraq soyudulur. Sonra, əyilmiş uca kiçik bir polimer parçası qoyaraq alov üzərində tutulur. 

Alovun yaşıl rəngə boyanması nümunədə halogen olduğunu göstərir.

 

Fluorlu polimerlər bu sınaqla 

mənfi nəticə göstərirlər.

 

b) Çökdürmə üsulu

 

Reaktivlər:

  



 

Polimer nümunəsi

  



 

Gümüş

-nitrat (kristal) 



 

Qatı

 

nitrat turşusu

 



 

Qatı

 sulfat 

turşusu

 



  Ammonium

–

hidroksid 

Avadanlıq:

 



 

Sınaq şüşələri

 



 

Qaz lampası

 

İşin gedişi:

 

Sınaq şüşəsində az miqdar polimer nümunəsi üzərinə bir neçə gümüş–nitrat kristalı 

1-

2 ml qatı nitrat və 1 damcı qatı sulfat turşusu əlavə edilərək qaynayana qədər qızdırılır

. 

Qarışıq 

soy

uduqdan sonra üzərinə distillə suyu əlavə edilir.

 

Suda həll olmayan duzların çökməsi nümunədə 

halogen olduğunu göstərir. Çökmüş duzdan az miqdar başqa bir sınaq şüşəsinə alaraq üzərinə 

ammonium-

hidroksid əlavə olunur.

 

Duzun həll olması polimerdə xlor olduğunu göstərir.

 

Alınan 

məhlula nitrat turşusu əlavə olunduqda gümüş xlorid yenidən çökür.

 

Gümüş

-

bromid və gümüş

-yodid amm

onyak məhlulunda həll olmurlar.

 

c) Natriumla əritmə

 

Bu üsulla bütün halogenləri aşkar etmək olar.

 

Reaktivlər:

 



 

Polimer nümunəsi

 



  Natrium me

talı

 



 

Şəkər

 



  Etanol 

Fayl 

http://adpu.edu.az

 

portalından götürülüb. Müəlliflik hüquqları qorunur. Təkrar çap zamanı i

stinad vacibdir. 

 

 

4 



 

Nitrat turşusu

 



 

Gümüş

-nitrat 



 

Buzlu sirkə turşusu

 



  Kalsium-xlorid 



 

Qurğuşun

-4-oksid 



  Karbon-disulfid 



 

Flüoressein məhlulu

 



 

Nitroza sulfat turşusu

 

Avadanlıq:

 



 

Sınaq şüşələri

 



 

Qaz lampası

 

İşin gedişi:

 

Sınaq şüşəsində 0,03 q polimer nümunəsi 0,015q şəkər tozu və kiçik bir natrium 

metalı parçası (buğda dənəsi böyüklüyündə)

 

qarışığı əriyənədək qızdırılır. Qarışıq hamogen ərinti 

halına gəldikdən sonra soyudulur, natriumun artığını həll etmək üçün sınaq şüşəsinə 1ml etanol əlavə 

olunur və azacıq qızdırılır.

 

Sonra sınaq şüşəsi içərisində 20 ml distillə suyu olan stəkana salınaraq 

sındırılır və qarışıq süzüldükdən sonra alınan məhlulda halogenlər vəsfi olaraq təyin olunur. 

Nümunənin əridilməsi və məhlulun alınması sorucu şkafda və qoruyucu maska taxmaqla aparılır.

 

Xlor, brom və yodun təyini. Sınaq şüşəsində 1 ml məhlul 1 ml duru nitrat turşusu ilə 

qaynadılı

r

. Əgər nümunədə kükürd varsa ,o, H

2

S şəklində məhluldan kənar olunur. Sonra məhlula 

gümüş

-

nitrat məhlulu əlavə olunur .Ağır gümüş duzlarının çökməsi nümunədə xlor, brom və ya yodun 

olduğunu göstərir.

 

Fl

üorun təyini

. 

Sınaq şüşəsində 4ml məhlula 2

-

3 ml “buzlu” sirkə turşuşu

 

əlavə olunaraq 

qaynayana qədər qızdırılır.

 

Qarışıq soyuduqdan sonra üzərinə 2

-

3 damcı kalsium xloridin doymuş 

məhlulu əlavə olunur.

 Bir 

neçə saatdan sonra gel şəklində çöküntünün əmələ gəlməsi,nümunədə 

fluor olduğunu göstərir.

 

Bromun təyini. Sınaq şüşəsində 1ml məhlul, 1ml “buzlu” sirkə turşusu və 0,03q qurğuşun

-4-

oksid qarışdırılır və sınaq şüşəsinin ağzı flüoresseinin etanoldakı 1%

-

li məhlulu ilə isladılmış reaktiv 

kağızı ilə örtülür.

 

Bir qədər sonra kağızın çəhrayı rəng alması nümunədə brom olduğunu sübut edir.

 

Nümunədə yod olduqda qəhvəyi rəng alınır.

 

Yodun təyini. Sınaq şüşəsində 2ml məhlul və 3ml duru sulfat turşusu ilə əvvəlki həcmin 2/3

-si 

Fayl 

http://adpu.edu.az

 

portalından götürülüb. Müəlliflik hüquqları qorunur. Təkrar çap zamanı i

stinad vacibdir. 

 

 

5 

qalanadək qızdırılır.

 

Qalıq soyuduqdan sonra üzərinə 3 damcı nitrozil sulfat turşusu və 5ml 

karbondisulfid əlavə olunur. Əgər polimerdə yod varsa karbondisulfid təbəqəsi qırmızı

-

bənövşəyi 

rəngə

 

boyanır.

 

Ədəbiyyat

 

1. 

Əkbərov O.H., Əkbərov E.O. Yüksək molekullu birləşmələr kimyasından praktikum. Bakı, 

Universitet nəşr., 2002

 

2. 

Əkbərov O.H., Əzizov A.Ə., Əkbərov E.O. Yüksək molekullu birləşmələr kimyası. Bakı, 

Universitet nəşr., 2004

 

3. 

Əkbərov O.H., Əzizov A.Ə. Yüksək molekullu birləşmələr kimyası, Bakı, Universitet nəşr., 

2007