Müəssisənin fəaliyyəti nəticəsində əldə edilən iqtisadi səmərəni xarakterizə edir.
Müəssisənin maliyyə resurslarının əsas elementidir.
Müxtəlif səviyyəli büdcələrin formalaşması mənbəyidir.
Rentabellik – mənfəət əldə etmək məqsədilə fəaliyyət göstərən iqtisadi subyektin müəssisənin, təşkilatın, fiziki şəxs kimi təsərrüfat subyektinin fəaliyyətinin iqtisadi səmərəliliyinin göstəricisidir.
Rentabellik Əmsalı – əmtəə vahidinin satışından əldə olunan ümumi mənfəətin maya dəyərinə (istehsal və tədavül məsrəflərinə) nisbəti ilə ölçülür.
Vergilər və büdcəyə digər ödənişlər keçirildikdən sonra balans mənfəətinin müəssisənin sərəncamında qalan hissəsi xalis mənfəət adlanır.
Balans mənfəəti 3 elementi əhatə edir
işlərin görülməsindən, xidmət göstərilməsindən əldə edilən mənfəət (zərər);
əsas vəsaitlərin satışından, onların sıradan çıxmasından, müəssisənin digər əmlakının satılmasından əldə edilən mənfəət (zərər);
qeyri-satış əməliyyatları hesabına maliyyə nəticələrı.
Satışdan kənar nəticələrdə nəzərə alınan gəlirlər (xərclər)
başqa müəssisələrin fəaliyyətində pay iştirakından gəlir;
əmlakın icrarəyə verilməsindən gəlir;
müəssisəyə məxsus səhm, istiqraz və s. gəlir;
qiymətli kağızların satışından gəlir və s.
Satışdankənar nəticələrə daxil olan xərclər və itkilər:
ötən illərin əməliyyatları üzrə zərərlər;
maddi dəyərlərin inventarlaşdırılması zamanı aşkar edilən çatışmamazlığı;
valyuta hesabları və xarici valyutalarla əməliyyatlar üzrə mənfi məzənnə fərqləri;
təbii fəlakətlər nəticəsində yaranan və əvəzi ödənilməyən itkilər;
təbii fəlakətlərin qarşısının alınması və ləğv edilməsi və s. xərclər.
Müəssisədə mənfəətin artmasına təsir edən ən mühüm amillər:
müqavilə şərtlərinin uyğun olan məhsul istehsalının həcminin artırılması;
maya dəyərinin aşağı salınması;
məhsulun keyfiyyətinin yüksəldilməsi;
çeşidin yaxşılaşdırılması;
istehsal fondlarından istifadənin yaxşılaşdırılması;
əmək məhsuldarlığının artırılması və s.
Ehtiyat fondu Yığım fondu İstehlak fondu Xalis mənfəət Müəssisənin mənfəətinin bölüşdürülməsi:
Yığım fondu
İstehsal və qeyri-istehsal təyinatlı əsas fondların alınması və inşası üçün istifadə olunur.
Bu fond hesabına qaytarılmamaq şərtilə aşağıdakı xərclər maliyyələşdirilir:
elmi-tədqıqat işlərinin apanlması;
təbiəti mühafizə tədbiriəri;
ixtisasın artırılması, ezamiyyət xərcləri, kredit üçün faizlər və s.);
qiymətli kağızların buraxılışı üçün xərclər
başqa müəssisələrin yaradılması üçün xərclər.
İstehlak fondu
İşçilərin sosial ehtiyaclarının ödənilməsinin və maddi həvəsləndirilməsinin maliyyələşdirilməsi üçün sərf olunur.
Buraya mükafatların verilməsi; maddi yardımın göstərilməsi; putyovkaların, müalicənin, və s. ödənilməsi daxildir.
İstehlak fondundan çəkilən xərclər qaytarılmır.
Ehtiyat fondu
Təbii fəlakətlər nəticəsində baş vermiş itkilərin və balans zərərlərinin ödənilməsi üçün istifadə olunur.
Mənfəətin bölüşdürülməsi
Mənfəətin büdcəyə yönəldilməsi və müəssisədə istifadənin maddələr üzrə paylaşılmasıdır.
Rentabelliyin bu göstəricisi qoyulmuş kapitalın bir manatına düşən mənfəətin məbləğini göstərir.
Ümumi rentabellik aşağıdakı düsturla hesablanır:
Rfim=(Mb:A)100
Mb - balans mənfəəti;
A - müəssisənin aktivlərinin (əsas istehsal fondları ilə dövriyyə vəsaitlərinin) dəyəridir.
Məhsulun rentabelliyi göstəricisi aşağıdakı düsturla hesablanır:
Rm=(Mc:Md)100 Mc - məhsulun satışından əldə edilən mənfəət;
Md - satılmış məhsulun tam maya dəyəridir.
Müəssisələrin təsərriifat fəaliyyətində hesabi rentabellik göstəricisi: Rh=(Mh:A)100 Mh - hesabi mənfəətdir. Rentabelliyin bu göstəricisi satışın rentabelliyi adlanır.
Müəssisə kapitalının mülkiyyətçiləri üçün qoyulmuş kapital verimi, yəni, xüsusi kapitalın rentabellık səviyyəsi aşağıdakı kimi hesablanır. Rxk=(Mb:Kx)100
