Muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari universiteti r. R. Ibraimov, D. А. Davronbekov, M. O. Sultonova, E. B. Tashmanov, U. T. Aliyev «simsiz aloqa tizimlari va dasturlari»

Harakatdagi SYA. HSYA tizimlari 30 yil oldin paydo bo‘lgan (birinchi mobil radiotelefon aloqasi global tizimi va Marisat geostatsionar KA 70-nchi yillarning o‘rtalarida Comsat kompaniyasi tomonidan ishlab chiqilgan. Bunga sabab harakatdagi ob’ektlarning past energiya qurollanishi va ularni ishlatilishining qiyinroq sharoitlari (joy relefining ta’siri, antennalarning o‘lchamlari bo‘yicha cheklashlar va h.k.) bo‘ldi.
Oddiy statsionar yer stansiyalari hatto radioko‘rinishning 5^o ishchi burchaklarida barqaror aloqani ta’minlaydi, harakatdagi abonentlar uchun ishonchli aloqani esa faqat sezilarli yuqoriroq qiymatlarda kafolatlash mumkin. KA radioko‘rinishining katta burchaklari murakkab relyefli yaqin zonada radioto‘lqinlarni tarqalishida so‘nishlar bilan asoslanadigan yo‘qotishlarni kompensatsiyalash uchun mo‘ljallangan radioliniyaning energetik zahirasini kamaytirishga imkon beradi.
HSYA nimtizimlari asosan harakatdagi yer usti stansiyalari bilan ishlashni ta’minlaydigan katta markaziy va bazaviy stansiyalarli radial yoki radial-uzelli tuzilmagan ega bo‘lgan tarmoqlar uchun yaratildi. Talab bo‘yicha kanallar taqdim etiladigan tarmoqlardagi oqimlar uncha katta bo‘lmagan, shuning uchun ularda ko‘pincha bir yoki kam kanalli yer usti stansiyalari qo‘llanilgan. Odatda bunday tarmoqlar olisdagi harakatdagi ob’ektlar (kemalar, samoletlar, avtomobillar va h.k.) bilan idoraviy va korporativ tarmoqlarni yaratish uchun, davlat
tuzilmalarida, tabiiy ofatlar hududlarida va favqulodda vaziyatlarda aloqani tashkil etish uchun mo‘ljallangan.
HSYAning rivojlanishidagi sifatli sakrash ma’lumotlarni raqamli uzatish usullarini joriy etilishi bilan va nogeostatsionar orbitalardagi (past aylanishli va o‘rtacha balandlikli) KAlar asosida sun’iy yo‘ldoshli tizimlarning birinchi loyihalarini paydo bo‘lishi tufayli bo‘lib o‘tdi. Bunday sun’iy yo‘ldoshlarning orbitalari Yer sirtiga yaqin, bu an’anaviy yer usti stansiyalarining o‘rniga kichik hajmli terminallar (telefon go‘shagi) va uncha katta bo‘lmagan antennalarni ishlatilishi imkoniyatini beradi.
Hozirgi vaqtda dunyoda past orbitalardagi KAlardan foydalanadigan 30 tadan ortiq milliy va xalqaro (hududiy va global) loyihalar mavjud. Ulardan eng ma’lumi Globalstar, Iridium, Orbcomm (AQSH), shuningdek Rossiyaning "Gonets" va "Signal" loyihalaridir. Radiouzatish sun’iy yo‘ldoshli xizmati televizion va radioeshittirish dasturlarini qabul qilish uchun mo‘ljallangan va televizion uzatish (BTU) sun’iy yo‘ldoshli televizion uzatish va bevosita sun’iy yo‘ldoshli televizion uzatish tizimlarining asosiy
xizmati hisoblandi.
Hozirgi vaqtda butun teleradiouzatish tizimi geostatsionar orbitadagi sun’iy yo‘ldoshlar asosida qurilmoqda. Tizimga asosiy talab xizmat ko‘rsatiladigan hududlarni butunlay qamrab olish bo‘lgan telekommunikatsiyaning bu sohasida SYATning boshqa aloqa vositalariga qargandagi afzalliklari eng katta darajada namoyon bo‘ladi.
Teleradioeshittirishni rivojlantirishning muhim yo‘nalishlaridan biri buyurtma teledasturlarni sun’iy yo‘ldoshli kanallar bo‘yicha translyasiya qilish va teleko‘rsatuvlar jarayonida interaktiv almashinuv imkoniyatlarini taqdim etish yo‘li bilan foydalanuvchilarning individual so‘rovlarini qondirishga imkon beradigan interaktiv televidenie hisoblanadi. Bu holda foydalanuvchi ma’lumotlarni uzatish passiv iste’molchisidan dasturning aktiv qatnashuvchisiga aylanadi.
Yana bir istiqbolli yo‘nalish bu radiokanallar bo‘yicha televizion tasvirlarni 30 Mbit/sgacha va Internet ma’lumotlarni 400 kbit/sgacha tezliklarda uzatishga imkon beradigan kompyuterga bevosita sun’iy yo‘ldoshli uzatish (Direct PC xizmati) hisoblanadi.