Muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari universiteti r. R. Ibraimov, D. А. Davronbekov, M. O. Sultonova, E. B. Tashmanov, U. T. Aliyev «simsiz aloqa tizimlari va dasturlari»

Simsiz aloqada antennalar

Radioto‘lqinlarni uzatish va qabul qilish uchun mo‘ljallangan qurilma antenna deyiladi. O‘zgaruvchan tokni o‘tkazadigan har qanday jism elektromagnit to‘lqinlarni nurlantira oladi. Bu nurlanish sezilarli bo‘lishi va amaliy maqsadlarga xizmat qila olishi uchun
jismning o‘lchamlari nurlantiriladigan tebranishlarning to‘lqin uzunliklari bilan tenglashtirsa bo‘ladigan bo‘lishi kerak [4].
Kvazistatsionar tizimlarda bunday elementlar, masalan, uzunligi to‘lqin uzunligiga qaraganda kichik bo‘ladigan induktivlik g‘altaklari, kondensatorlar hisoblanadi, ular bo‘ylab tebranishlarning tarqalishini hisobga olmasa ham bo‘ladi (juda qisqa to‘lqinlardan tashqari). Agar bunda energiyaning issiqlik yo‘qotishlari hisobga olinmasa, u holda bunday tizimlarda tok va kuchlanish orasidagi fazalarning surilishi 90°ni tashkil etadi va bu tizimlar aktiv quvvatni yutmaydi, natijada nurlantirmaydi ham. Agar u yoki bu tizim bo‘ylab tebranishlarning tarqalishi qandaydir vaqt oralig‘iga kechiksa, u holda tizimning uchlarida 90⁰ga qo‘shimcha tok va kuchlanish orasidagi fazalarning surilishi (sos j) paydo bo‘ladi. sos j noldan farqli bo‘lib qolishi bilan tizim tok manbaidan energiyani iste’mol qiladi va uni nurlantirishga sarflaydi.
Uzunligini to‘lqin uzunligi bilan tenglashtirsa bo‘ladigan o‘tkazadigan jism nurlantirish tizimi sifatida qo‘llanilishi eng qulay bo‘ladi. Bu holda tok va kuchlanish orasidagi fazalarning surilishi ortadi, bunda o‘tkazgichning nurlantirish qobiliyati ortadi.
Uzatuvchi antenna generator hosil qiladigan yuqori chastotalar toklari energiyasini elektromagnit to‘lqinlar energiyasiga o‘zgartiradi.
Qabul qiluvchi antenna teskari vazifani bajaradi, qabullagichning chiqishida yuqori chastotalar kuchlanishini hosil qiladi.
O‘zarolik tamoyiliga asosan istalgan uzatuvchi antenna u qabul qilish antennasi sifatida ishlatilganida konstruktiv jihatdan farqlanishi mumkin bo‘lsada, o‘z asosiy xarakteristikalarini saqlaydi. O‘zarolik tamoyili qabul qilish va uzatish antennalari qaytar xossasiga egaligidan iborat. Har qanday antenna ham qabul qilish, ham uzatish antennasi bo‘lishi mumkin. Antenna radiochastotalar energiyasini qanchalik yaxshi nurlantirsa, u shunchalik uni yaxshi qabul qiladi. Modomiki, uzatish antennalarining nazariyasi va hisoblash usullari oddiy va yaxshi ishlab chiqilgan ekan, u holda istalgan qabul qilish antennasini uzatish antennasi sifatida hisoblash mumkin va o‘zarolik tamoyiliga asosan olingan natijalarni qabul qilish rejimi uchun qo‘llash mumkin.
Zamonaviy radioelektron apparaturalar millimetrning ulushlarida o‘n minglab metrlardagi to‘lqin uzunliklari diapazonlarida ishlaydi. Antennalarning konstruktiv o‘ziga xos xususiyatlari, shuningdek
ularning xarakteristikalari sezilarli darajada antennalar ishlashi kerak bo‘ladigan to‘lqinlar diapazonlariga bog‘liq bo‘ladi.
Vazifasi bo‘yicha antennalar shartli ravishda quyidagi turlarga bo‘linadi:

• radiouzatish tizimlarining antennalari;

  
  

• radioaloqa stansiyalari (shu jumladan RRL) antennalari;

  
  

• radiolokatsion antennalar;

  
  

• televizion antennalar;

  
  

• radioastronomik antennalar.

  
  

Bu guruhlardan har biri turli konstruktiv yig‘ilgan antennalarga ega bo‘lishi mumkin.

Ishlash tamoyili va konstruktiv bajarilishi bo‘yicha antennalar quiydagilarga bo‘linadi:

• simli (vibrator) antennalar, ular ayrim hollarda diametrlari to‘lqin uzunligi bilan tenglashtirsa bo‘ladigan ingichka simlar yoki yo‘g‘on quvurlardan (to‘lqin uzunligiga taqqoslaganda) tayyorlanadi;

  
  

• optik turdagi antennalar (metall oyna-reflektorlar va linzalar);

  
  

• akustik turdagi antennalar (metall ruporlar);

  
  

• sirt to‘lqinlari antennalari (dielektrik antennalar, dielektrik qoplamali yoki davriy tuzilmali metall sterjen yoki tekis antennalar);

  
  

• tirqishli (difraksion) antennalar;

  
  

• aylanadigan polyarizatsiyali elektromagnit to‘lqinlarni nurlantiradigan antennalar (spiralli, xochsimon va boshqalar).

  
  

Ko‘plab antennalarda asosiy nurlantiruvchi elementlar sifatida simmetrik vibratorlar qo‘llaniladi.