H - suv bosimining farqi, m; Tenglamani ikki
qismini
F ga taqsim qilib, Q/F ni fil’trlanish tezligi
ν orqali belgilasak,
ν = K f J bo’ladi.
Demak, Darsi qonuniga kura, tog’ jinslaridagi suvning filtrlanishi yoki
harakat tezligi
ν bosim gradienti yoki oqim qiyaligi
J ga to’g’ri proporsional.
Agar
J= l Н
q1 deb qabul qilinsa, unda
ν = K*J tenglama
ν = K f ko’rinishni
oladi, ya’ni bosim gradienti
J= l Н
q1 bo’lganda fil’trlanish koeffitsienti son
jihatidan fil’trlanish tezligiga tenglashadi. Darsi qonuni yer osti suvlari
dinamikasining asosiy qonunidir. Amaliy ishlarda bu qonun g’ovakli suvga
to’yingan jinslar, mayda darzlari bo’lgan darz ketgan jinslar shuningdek, darzlari
mayda parchalangan materiallar bilan to’lgan darzli jinslarda aniq natijalarni
beradi. Fil’trlanishning chiziqli qonuniyati suvning tezligi 0,5 sm/sek (400 m/sut)
dan oshganda chetga og’ishi kuzatiladi. Chunki tezlik bundan oshganda oqimning
turbulent, ya’ni girdobli harakati kuzatiladi. Suv oqimining turbulent harakati yirik
g’ovaklarda, ayniksa karstli bo’shliqlarda uchraydi.
Fil’trlanishning chiziqli qonuniyati suv olinadigan inshootlar oldida, sun’iy
ravishda katta nishoblik va katta tezlik hosil kilinadigan joylardagi oqimlarda
uchraydi.
Turbulent oqimi Shezi - Krasnopol’skiy formulasi buyicha aniqlanadi;
Q=K*F j ν =K (16.3)
Bu yerda;
K - Darsi formulasidagi yuza fil’trlanish koeffitsientiga
o’xshash qiymatdir, formuladagi ko’ndalang kesim yuza
F , fil’trlanib o’tayotgan
138
butun oqimning yuzasidir, shu sababli fil’trlanish tezligi
