subartezian suvlari deb
ataladi. Artezian termini Frantsiyadagi Artua viloyatining nomidan kelib chiqib,
134
7.9 -
rasm. Qatlamlarning monoklinal yotishidagi artezian suvi: 1–to’yinish manbai; 2–suv to’sar qatlamlar; 3–suvli qatlam; 4–fontan suvli burg’u quduqlar; 5–bosimning balandligi;6– p’ezometrik yuza. qadimda bu viloyat
Arteziya deb atalar edi. 1126 yilda bu viloyatda kovlangan
quduqdan katta bosimli suv otilib chiqqan edi. Shunday buyon otilib chiquvchi
suv olish uchun kovlanadigan quduqlar
artezian quduqlari deb ataladi.
Artezian suvlari to’yinadigan soha bu yerlardan foydalaniladigan joyga
nisbatan tamomila boshqacha balandlikka bo’lishi mumkin (16.2-rasm) Artezian
havzasining suv bilan to’lib turadigan qismi
manba deb ataladi. Quduq
kovlanganda havza suvining sathi quduq og’zidan ham yuqori ko’tariladigan
qismi bosimli qism deyiladi. Artezian bosimli suv resurslari sarf bo’ladigan qismi
bo’shaluvchi qism deb ataladi. Artezian suvlari to’yinadigan, yig’iladigan,
shuningdek oqib chikadigan joylar artezian suvlari havzasini tashkil qiladi. (16.3-
rasm). Bizning Respublikamizdagi Sirdaryo, Amudaryo va Ustyurt artezian
havzalari va boshqalari bunga misol bo’la oladi. Sirdaryo artezian havzasi
Farg’ona, Toshkent oldi, Chimkent, Qizilqum, Orol yaqini havzalari va
boshqalarga bo’linadi.
Bu artezian havzalari atrofida suvli bir
qancha gorizont bo’lib, ular o’ziga xos
xususiyatlari bilan bir –biri bilan farq qiladi.
Masalan, Farg’ona artezian havzasi atrofida
yigirmaga yaqin suvli gorizont borligi
аниқланган. Shu bilan birga, suvli
gorizontlar
katta
(3500
m
gacha)
chuqurlikda joylashgan bo’lishiga qaramay
bosim kuchi nihoyatda katta bo’lganligidan
murakkab nasos qurilmalar ishlatishni talab
etmaydi, chunki ko’p hollarda suv quduqdan
o’zi otilib chiqib, fontanlar hosil qiladi.
Burg’u quduqlar orqali suvli gorizont
ochilganda
suvning
sathi
ko’tariladi.
Suvning bosimli ekanligini p’ezometrik sath belgilaydi. P’ezometrik sathning
doimiy va nisbiy balandligi bo’ladi.
135
Bir xil absolyut balandlikka ega bo’lgan p’ezometrik sathlarni
birlashtiruvchi chiziq