Mühazirə № Kimyəvi və bioliji təhlükəsizlik haqqında ümumi məlumat. Mühazirənin planı Təhlükəsizlik mühiti

Kimyəvi döyüş sursatlarının xarakterik cəhətləri:
• tətbiq olunan ZM davamlılığı;
• ZM insan ornaqizminə fizioloji təsirinin xarakteri;
• tətbiqi vasitələri və üsulları;
• taktiki məqsədinə görə;
• təsir müddətinin tezliyi.
ZM təyinatına, təsirinin xarakterinə, tezliyinə və insan orqanizminə zədələyici təsirinə görə təsnif olunur.
Təsir tezliyinə görə ZM zədələyici təsiri ölümcül, müvəqqəti olaraq sıradan çıxaran və qısa müddətli olaraq sıradan çıxaran (qıcıqlandırıcı) növləri ayırd olunur. Ölümcül təsirli ZM tətbiq olunan zaman canlı qüvvənin ağır itkisinə səbəb olur. Bu qrupa sinir-iflicedici, dəri-zədələyici, ümumi zəhərləyici və boğucu təsirli və botulizm toksini aiddir. Müvəqqəti olaraq sıradan çıxaran ZM qrupuna psixokimyəvi təsirli maddələr və stafilokokk toksini aiddir. Bu qrup şəxsi heyətin döyüş qabiliyyətininbir neçə saatdan bir neçə günə qədər itirilməsinə səbəb olur.
Qısa müddətə sıradan çıxaran ZM (qıcıqlandırıcı təsirli) təsiri onunla təmasda olan zaman başlayır və zəhərli atmosferadan çıxdıqdan sonra bir neçə saat davam edir. Döyüş məqsədilə tətbiq edilən an ZM buxar, aerozol və hava-damcı halında olur. Buxar və kiçik dispers aerozol (toz, duman) formasında olan ZM havanın yerə yaxın qatının zədələnməsi üçün istifadə edilir. Kimyəvi döyüş sursatının tətbiqi zamanı əmələ gələn buxar və aerozol buludu birincili zəhərli hava buludu adlanır. Torpağa düşən ZM buxarlanması nəticəsində əmələ gələn buxar buludu ikincili bulud adlanıır. Buxar və kiçik dispers aerozrol halında olan və küləklə müəyyən məsafəyə qədər aparılan ZM nəinki tətbiqi sahədəki canlıları, hətta uzaq məsafədəkiləri belə zədələyir. ZM yayılma dərinliyi açıq ərazilərə nisbətən meşəlik ərazidə 1,5-3 azdır. Vadilərdə, dərələrdə, meşə və kolluq ərazilərdə ZM çöküb uzun müddətə qala bilər, və ya yayılma istiqamətini dəyişə bilər. Ərazinin, silahlı qüvvələrin, hərbi texnikanın, hərbi geyimin, avadanlığın və dəri örtüynün zədələnməsi üçün istifadə edilən ZM kobud dispers aerozol və damcı halında tətbiq edilir.
Zədələnmiş ərazi, silahılı qüvvələr və hərbi texnika və digər obyektlər insanların zəhərlənməsi mənbəyi olur. Belə şəraitdə şəxsi heyət ZM davamlılığından asılı olaraq uzun müddət fərdi mühafilə vasitələrində qalmağa məcbul olurlar, bu da ordunun döyüş qabiliyyətini aşağı salır.
Kimyəvi silah binalara, tikililərə və sənaye müəssisələrinin avadanlıqlarına bilavasitə təsir etmir, lakin ondan istifadə müəssisələrin istehsal fəaliyyətində özünü biruzə verir.
ZM və zəhərli ximikatlar, insanları və heyvanları zədələyir, ərazini, su mənbələrini, ərzağı və yemi zəhərləyir, bitki örtüynün, kənd təsərrüfatı bitkilərinin məhvinə səbəb olur.

ZM təsnifatı müxtəlif əlamətlərə görə aparılır. Hal-hazırda ZM aşağıdakı təsnifatı qəbul edilmişdir.
1. Zədələnmənin əsas kliniki simptomuna görə (ZM kliniki, toksikoloji təsnifatı) ZM 6 qrununu pyırd edirlər: sinir-iflic edici (zarin, zoman), dəri-zədələyici (iprit, lyuzit), ümumi təsirli (sinil turşusu, xlorsian), boğucu təsirli (fosgen, difosgen), psixogen təsirli (Vi-qazlar), qıcıqlandırıcı təsirli (adamsit, xlorpikrin, xlorasetofon).
2. Ərazidə toksiki təsirini saxlamaq qabiliyyətinə və hidrolizə meylliliyinə görə (taktiki klasstfikasiya) ZM 2 qrupu ayırd edilir: davamsız (sipnid turşusu, xlorsian, fosgen, difosgen), yüksək uçuculuq və ətraf ərazini qısa müddətə zədələyən və davamlı (iprit, zoman), ləng buxarlanan və uzun müddətə ərazini zədələyən (saatlar, günlər, həftələr və hətta aylar).
3. Zədələnmənin nəticələrinə görə: öldürücü təsirli ZM (xarin, xoman, sianid turşusu, iprit və s.); insanları normal vəziyyətdən qısa mıddətə çıxaran (psixogen təsirli ZM).
4. Təsir müddətinə görə: tez təsir edən-təsiri qısa müddətdən sonra özünü büruzə verir (Vi-qazlar); ləng təsirli (saatlar və ya daha sonra). Belə ZM tipik nümayəndələri azotlu və kükürdlü ipritlər, fosgen, difosgen.
5. Tətbiq edilməsi ehtimalına görə 2 qrupa bölünür. Birinci qrupa fosforlu üzvü birləşmələr, iprit aiddir. Onları «tabel vasitələri» adlandırırlar və tətbiq edilmə ehtimallə ZM-dir. Bütün digər ZM «məhdud ehtimallı və ehtiyatda olan ZM» adlanır.
ZM ərazidə davamlılığı—bu onun tətbiq edildiyi andan, şəxsi heyətin zədələnmiş sahəni tərk etməsinə qədər və ya orada mühafizə vasitələrsiz qala biləcəyi müddətdir. ZM orqanizmə tənəffüs üvləri (inhalyasion), yara səthi, selikli qişalar və dəri örtükləri (dəri-rezorbtiv) vasitəsilə daxil olur. Zəhərlənmiş qida və sudan istifadə etdikdə zədələnmə mədə-bağırsaq yolu vasitəsilə baş verir. ZM çoxu kumulyativ xüsusiyyətə, yəni toksiki effektin toplanması xüsusiyyətinə malikdir Ölümcül təsirli ZM canlı qüvvəni uzun müddətə sıradan çıxarır. Müvəqqəti olaraq sıradan çıxaran ZM insanlarda psixi pozğunluq əmələ gətirir. Qıcıqlandırıcı təsirli ZM canlı qüvvənin əzab çəkməsi üçün nəzərdə tutuliuşdur.
Zədələyici təsirin tezliyinə görə ZM dərhal təsir göstərən, ləng təsir göstərən növlərə ayrılır. İkincilərin zədələyici təsiri bir neçə müddətdən sonra (gizli dövr) özünü göstərir.
Tətbiqindən sonra zəhərli təsirnin nə qədər müddətə davam etməsinə görə ZM davamlı və davamsız növlərə bölünür.
ZM davamlılığı onların fiziki və kimyəvi xüsusiyyətlərindən, tətbiqi üsulundan, meteroloji şəraitdən, tətbiq edildiyi ərazinin xarakterindən asılıdır. Davamlı ZM öz zədələyici təsirini bir neçə saatdan bir neçə həftəyə qədər saxlayır. Onlar ləng buxarlanır, havanın və ya nəmişliyin təsirindən az dəyişikliyə uğrayır.
Davamsız ZM öz zədələyici təsirni açıq yerlərdə bir neçə dəqiqəyə, durğun yerlərdə (meşələrdə, vadilərdə, tikililərdə) –on dəqiqə və ya daha artıq saxlayır.
İnsan orqanizminə təsir xarakterinə görə ZM aşağıdakı qruplara ayrılır:
• sinir-iflic edici təsirli
• dəri-zədələyici təsirli
• boğucu təsirli
• ümumi zəhərləyici təsirli
• psixokimyəvi təsirli
• qıcıqlandırıcı təsirli
• toksinlər .

– dəridə yara əmələ gətirən ZM (İprit, Lyuizit);

– boğucu ZM (Fosgen, Difosgen);

– qıcıqlandırıcı ZM (Adamsit, Sİ-EC);

– psixokimyəvi ZM (Bi-zet, DLT (dietilamid lizergin turşusu));

– göz yaşardıcı ZM (Xlorasetafenon, Xlorpikrin).

Suallar:

1. Kimyəvi zədələnmə ocağı nəyə deyilir?

2. Kimyəvi silah nəyə deyilir ?

3. Kimyəvi silahların əsas xüsusiyyətləri hansılardır?

4. Kimyəvi zədələnmə ocağı nəyə deyilir?

5. Kimyəvi silahlar toksikoloji təsnifata görə neçə qrupa bölünür?

6. Sinir iflicedici zəhərli maddələr hansılardır?

7. Ümumzəhərləyici maddələr hansılardır?

8. Kimyəvi döyüş sursatlarının xarakterik cəhətləri hansılardır?
9. Kimyəvi döyüş sursatlarının xarakterik cəhətləri hansılardır?

10. İnsan orqanizminə təsir xarakterinə görə ZM hansı qruplara ayrılır ?