Mühazirə № Kimyəvi və bioliji təhlükəsizlik haqqında ümumi məlumat. Mühazirənin planı Təhlükəsizlik mühiti

TƏHLÜKƏSİZLİK MÜHİTİ

Azərbaycan Respublikasının təhlükəsizlik mühiti onun suverenliyi, ərazi bütövlüyü, sərhədlərinin toxunulmazlığı, milli maraqları, davamlı inkişafı, əhalisinin rifah və dəyərlərinin qorunmasına təsir edən amillərin məcmusudur.

Qərb və Şərq dünyalarının qovuşduğu coğrafi məkanda yerləşən Azərbaycan Respublikası bir çox sivilizasiyaların müsbət məqamlarını özündə cəmləşdirmişdir. Avropanın mütərəqqi dəyərlərini paylaşan və Avro-Atlantik təhlükəsizlik arxitekturasının ayrılmaz bir halqası olan Azərbaycan Respublikası bu məkanın təhlükəsizliyinə öz töhfəsini verməkdədir. Eyni zamanda, Azərbaycan Respublikası islam dünyasının bir Hissəsi kimi bu mədəniyyətin irs və təfəkkürünü bölüşür.

Azərbaycan Respublikasının yerləşdiyi və hazırda qeyri-sabit olan region dostluq və əməkdaşlıq ruhlu regional və beynəlxalq tərəfdaşlarla birlikdə inkişaf üçün səmərəli istifadə oluna biləcək geniş potensiala və imkanlara malikdir. Azərbaycan Respublikasının zəngin təbii ehtiyatları ölkənin çiçəklənməsi və milli rifahın təmin olunması üçün perspektivlər açır, onu beynəlxalq əhəmiyyətli enerji mənbəyi və beynəlxalq enerji təchizatı şəbəkəsinin mühüm tərkib hissəsinə çevirir. Azərbaycan Respublikasının və tərəfdaş ölkələrin iqtisadiyyatlarının inkişafına artıq töhfə verən beynəlxalq əhəmiyyətli nəqliyyat və kommunikasiya dəhlizlərinin inkişaf etdirilməsi, neft və qaz boru kəmərlərinin inşası region ölkələrinin əməkdaşlığının bariz nümunəsidir.

Ölkənin yerləşdiyi coğrafi şərait ona vacib üstünlüklər verməklə yanaşı, eyni zamanda onu bir sıra təhlükəsizlik problemləri ilə də üzləşdirir. Bu problemlərin ən vacib və bariz nümunəsi Azərbaycan Respublikasının qonşu Ermənistan tərəfindən hərbi təcavüzə məruz qalması və bunun nəticəsində ölkə ərazisinin bir hissəsinin işğal olunması və təxminən bir milyon azərbaycanlının məcburi köçkün və qaçqına çevrilməsidir. Təcavüz zamanı Azərbaycan Respublikasının vətəndaşlarına qarşı soyqırım və terror aktları daxil olmaqla, sülhə və insanlığa qarşı ən ağır cinayətlər törədilmişdir və zəbt olunmuş ərazilərdə transsərhəd mütəşəkkil cinayətkar, o cümlədən beynəlxalq terrorçu qruplar tərəfindən qeyri-qanuni fəaliyyət həyata keçirilməkdədir. İndiki Ermənistan və işğal olunmuş Azərbaycan Respublikası ərazilərində azərbaycanlılara məxsus tarixi, mədəni və arxeoloji abidələr kütləvi şəkildə dağıdılmış, təbii sərvətlər talan edilmiş, ətraf mühitə ciddi ziyan vurulmuşdur. Azərbaycan Respublikasının məruz qaldığı bu təcavüz onun hazırkı təhlükəsizlik mühitində və milli təhlükəsizlik siyasətinin müəyyən edilməsində əsas amildir.

Eyni zamanda, Azərbaycan Respublikasının təhlükəsizlik mühiti üçün beynəlxalq terrorçuluq, qeyri-qanuni miqrasiya, transmilli mütəşəkkil cinayətkarlıq, insan alveri, narkotik vasitələrin qaçaqmalçılığı və kütləvi qırğın silahlarının yayılması kimi təhdidlərin mövcudluğu dövlət qarşısında müəyyən vəzifələr qoyur.

Müasir dövrdə bütün inkişaf etmiş ölkələr öz hərbi potensialını saxlamaq və inkişaf etdirmək üçün ordusunu kütləvi qırğın silahları ilə təchiz etməkdədirlər. Son dövrlərdə baş vermiş lokal müharibələrdə kimyəvi və bioloji silahlardan istifadə faktlarının olması insanlar üçün böyük təhlükə törədən kütləvi qırğın silahlarından qorunma ilə bağlı məsələlərin aktuallığını daha da artırır.
Birləşmiş Millətlər Təşkilatının (BMT) Təhlükəsizlik Şurasının müvafiq qətnaməsinə əsasən dünya dövlətləri nüvə, kimyəvi, bioloji silahların və onların daşınma vasitələrinin yayılmasının qarşısını almaq üçün hər cür tədbirlər görməyi, o cümlədən bu silahlara aid materiallara lazımi nəzarət etməyi öhdəlik götürüblər. Buna baxmayaraq kimyəvi və bioloji silah istehsal edən ölkələrin sayı bu gün də artmaqdadır. Döyüşlərdə kütləvi qırğın silahlarının tətbiq edilməsi şəxsi heyətin və texnikanın itkilərinə, böyük çirklənmə və dağılma zonalarının yaranmasına, radioaktiv və kimyəvi şəraitin kəskin dəyişməsinə gətirib çıxarır.
Qoşunların döyüş təminatının bir növü də kimya təminatı və kütləvi qırğın silahlarından qorunmaqdır. Böyük dağıdıcı gücə malik kütləvi qırğın silahları kütləvi itki və dağıntıların törədilməsi üçün təyin olunub. Kütləvi qırğın silahlarından qorunma bölmələrin döyüş qabiliyyətinin saxlanılmasının əsas şərtidir. Qarşıya qoyulmuş tapşırıqların icrasına itkisiz nail olmaq üçün komandirlərin vəzifəsidir ki, şəxsi heyətin kütləvi qırğın silahlarından qorunması qaydalarını öyrənsin və tabeçiliyində olan hərbi qulluqçulara öyrətsin. Kütləvi qırğın vasitələrindən danışarkən, məlumat olaraq bildirmək istəyirəm ki, nüvə, kimyəvi və bioloji silahlar kütləvi qırğın silahlarına aiddir.
Təhlükəsizlik qaydalarına əsasən əməliyyatlar zamanı hər hansı kimyəvi silah təhlükəsi olarsa, şəxsi heyətin təhlükəsizliyi, fərdi kimyəvi mühafizəsi xüsusi materiallardan hazırlanan xarici qoruyucu geyimlər, əleyhqaz və s. təmin edilir. Əleyhqazda kimyəvi maddələri udmaq üçün xüsusi filtrlər mövcuddur. Üst qoruyucu geyim isə dərini zəhərləyici maddələr ilə təmasdan qoruyur. Bu geyim növü, hazırda Qərb də daxil olmaqla, çox ölkədə yayılıb və yüksək səviyyəli qoruyucu dəstlərə aiddir. Yüngül keçilməz gödəkçələr, şalvar, çəkmə örtükləri (çəkməüstü corab) və ya kapişonlu plaşlar qısa müddətə qorunmaq üçün, məsələn, zəhərləyici maddələrlə yoluxan ərazidən keçərkən istifadə olunur. Zəhərləyici maddələr fərqli xüsusiyyətlərə malik olduğundan qorunmaq üçün hər birinə özünəməxsus kompleks tədbirlərin yerinə yetirilməsi tələb olunur. Əsəb-iflicedici təsirli zəhərləyici maddələr sinir sisteminə sürətlə təsir edir, eyni zamanda, sürətlə də parçalanır. Dəriyə təsir edən zəhərləyici maddələr dəri örtüyü ilə təmasda olduqda hüceyrə toxumasını məhv edir və uzun müddət öz xüsusiyyətlərini saxlaya bilirlər. Boğucu zəhərləyici maddələr isə nəfəs aldıqda bronxları və ağciyərləri yandırır. Ümumi zəhərləyici maddələr isə qanın oksigen daşıma qabiliyyətinə mane olur. Onlar tez təsir edir, eyni zamanda, tez də dağılır. Zəhərləyici maddələr qaz, maye, aerozol və ya toz halında ola bilər. Təhlükəsizlik qaydalarına əsasən zəhərlənmiş zonadan çıxarkən özündə və cihazda radioaktiv çirklənmənin olub-olmamasını yoxlamaq, mühafizə geyimini üzü külək istiqamətində çıxarmaq, fərdi mühafizə vasitələrini dezaktivasiya məhlulları ilə təmizləmək və dozimetrik nəzarət aparmaq lazımdır.
Bundan başqa, radioaktiv tullantıların aşkarlandığı zaman onların izotopların parçalanma dövrləri, fiziki və kimyəvi xüsusiyyətləri nəzərə alınmaqla, yerin müxtəlif dərinliklərində xüsusi metallardan inşa edilmiş beton bokslarda saxlanılmalı (basdırılmalı) . Bəzi hallarda radioaktiv tullantılar (geyim formaları və digər vasitələr) yandırılaraq məhv edilir. Radioaktiv tullantıların basdırılması zamanı torpağın struktur quruluşu, qrunt sularının miqdarı, fiziki və kimyəvi xüsusiyyətləri nəzərə alınmalıdır. Radioaktiv tullantılar basdırılan sahələr və yaxud stansiyalar yaşayış məntəqələrindən ən azı 20 km aralı olmalı və həmin ərazilərdə sanitar-ekoloji mühafizə zonalarının yaradılması vacibdir. Aparılan tədqiqatlara əsasən radioaktiv tullantıların basdırılması üçün ən yaxşı yer gilli, daşlı və qumlu süxurlar hesab olunur. Onu da bilməliyik ki, ekologiyanın zərər görməməsi, radioaktiv çirklənmənin qarşısını almaq və tullantıların təsirini azaltmaq məqsədi ilə enliyarpaqlı və iynəyarpaqlı meşə sahələrinin salınması vacibdir.
- Vətən müharibəsi zamanı da Ermənistan silahlı qüvvələrinin qadağan olunmuş kimyəvi silahlardan istifadə etdiyinin şahidi olduq. Rəşadətli ordumuzun gücü və qüdrəti qarşısında aciz qalan düşmən mülki əhalinin olduğu ərazilərə qadağan olunmuş kasetli və fosforlu bombalardan atəşlər açmaqdan çəkinmədi. Halbuki bu tip silahların istifadə edilməsinin qadağası ilə bağlı Sankt-Peterburq deklarasiyası qəbul edilib. Bundan başqa, fosforlu bombalardan istifadəni qadağan edən Cenevrə konvensiyasının üçüncü protokolu mövcuddur. Qadağan olunmuş bu kimyəvi silah insan orqanizminə daxil olan kimi tez həll olur. Mədə-bağırsaq sisteminin fəaliyyətini dərhal sıradan çıxarır, ürək sisteminin fəaliyyətinə güclü təsir edir və insanda halsızlıq, təngnəfəslik yaradır. Bu, təkcə fosfor məzmunlu bombaların tüstüsünün insanlara etdiyi təsirdir. Bundan başqa, bu cür mərmilərin qəlpələri insanların bədənində dəhşətli yanıqlar əmələ gətirir. Mərminin qəlpələri, hətta suda belə sönmür. Belə mərmilərin partlayışı nəticəsində insan bədəninin dərisi öz-özünə soyulur, yaralıları müalicə etmək isə çətin olur. Bioloji təhlükəsizlik geniş miqyaslı itkinin qarşısının alınmasıdır bioloji bütövlük, hər ikisini də diqqət mərkəzində saxlayır ekologiya və insan sağlamlığı.Bu profilaktika mexanizmlərinə laboratoriya şəraitində biosəhlükəsizliyin müntəzəm təhlilinin aparılması və ciddi qaydalara riayət edilməsi daxildir. Biyogüvenlik zərərli hadisələrdən qorunmaq üçün istifadə olunur. Biyolojik təhlükələri idarə edən bir çox laboratoriya, biyogüvenlik üçün davamlı bir risk idarəetmə qiymətləndirməsi və tətbiqetmə prosesi tətbiq edir. Bu protokollara əməl edilməməsi biohazards və ya patogenlərə məruz qalma riskinin artmasına səbəb ola bilər. İnsan xətası və zəif texnika lazımsız maruz qalmağa kömək edir və qoruma üçün qurulmuş ən yaxşı təhlükəsizlik tədbirlərindən imtina edir.

Kənd təsərrüfatı, kimya, tibb, ekzobiologiya və digər sahələrdə bioloji təhlükəsizlik, çox güman ki, tətbiq olunmasını tələb edəcəkdir ehtiyat prinsipivə təhdidin təbiətindən çox, təhdid olunan orqanizmin bioloji təbiətinə yönəlmiş yeni bir tərif.

Nə vaxt bioloji müharibə və ya yeni, hazırda hipotetik olan təhdidlər (yəni robotlar, yeni süni bakteriyalar) nəzərə alınarsa, biyogüvenlik tədbirləri ümumiyyətlə kifayət deyil. (hadisə hesabatına keçid, yəni 2014-cü ildəki CDC tədqiqat laboratoriyalarındakı problemlər kimi) bioloji təhlükəsizlik bu kompleks təhdidləri həll edir.Bioloji təhlükəsizlik səviyyəsinın möhkəmliyinə istinad edir biokontainment tərəfindən zəruri hesab edilən tədbirlər Xəstəliklərə Nəzarət və Tipik olaraq, potensial zərərli bioloji materialla təcrübə aparan və ya yaradan qurumların, qurumun biyogüvenliğinden məsul olan bir komitə və ya nəzarət heyəti olacaqdır. Potensial dağıdıcı bioloji materialın təsadüfən sərbəst buraxılmasının qarşısını almaq üçün laboratoriyalar tərəfindən qarşılanmalı olan biyogüvenlik standartlarını yaradır və izləyirlər. (ABŞ-da bir neçə qrupun iştirak etdiyini və hökumət tərəfindən idarə olunan laboratoriyalar üçün proseslərin yaxşılaşdırılması üçün səylərin göstərildiyini unutmayın, lakin bütün laboratoriyalar üçün birləşdirici tənzimləyici orqan yoxdur.

Bioloji təhlükəsizlik bir neçə sahəyə aiddir:

İldə ekologiya (xaricdən gətirilən həyat formalarına toxunaraq ekoloji bölgə sərhədlər),

ekzobiologiya (yəni NASA-nın kosmik nümunələrdə mövcud ola biləcək yad mikrobları ehtiva edən siyasəti. Kimyəvi təhlükəsizlik-hüquqi normalara və sanitariya-gigiyena qaydalarına riayət etməklə, texnoloji və mühəndis-texniki tələblərə əməl etməklə, habelə müvafiq təşkilati və xüsusi tədbirlərin həyata keçirilməsi yolu ilə kimyəvi çirklənmə və ya insanların, kənd təsərrüfatı heyvanlarının və bitkilərin zədələnməsi, təbii mühitin kimyəvi qəzanın baş verdiyi təqdirdə təhlükəli kimyəvi maddələrlə çirklənməsi üçün şərait istisna olunan vəziyyətdir. Kimyəvi təhlükəsizlik (KT) — personalın, əhalinin, İqtisadiyyat və infrastruktur obyektlərinin, habelə ətraf mühitin kimyəvi təhlükədən qorunmasının vəziyyəti onun istənilən təzahüründə belə təhlükənin potensial yaranmasının mənfi nəticələri aradan qaldırılır və ya son dərəcə azalır. İstehsal obyektlərinin, əhalinin və ətraf mühitin heyətinin kimyəvi zədələnməsi riskinin real azaldılması yolu ilə ən rasional (yeganə mümkün deyilsə) yeni kimyəvi təhlükəli məhsulların və texnologiyaların dövriyyəyə buraxılması, müvafiq istehsalatların layihələndirilməsi və yaradılması qaydalarına ciddi riayət etməkdir, təhlükəsizlik tələbləri də daxil olmaqla texnoloji reqlamentlərə ciddi riayət olunmasıdır., müəyyən edilmiş qaydada qəbul edilmiş normativ hüquqi aktlara (standartlara, normalara, normativlərə, qaydalara və s.) uyğun olaraq texnoloji və iqtisadi imkanlar, habelə təhlükəsizlik meyarları. Kimyəvi və bioloji amillərin əhali, istehsal və sosial infrastruktur və ekoloji sistemə, potensial təhlükəli kimyəvi və bioloji obyektlərdə, müxtəlif təşkilati-hüquqi forma və mülkiyyət formalarında fövqəladə halların baş verməsi riskinin (o cümlədən terror təsirlərinin nəzərə alınması) artması ölkənin həyat fəaliyyəti, milli təhlükəsizliyi, sosial-iqtisadi inkişafı üçün böyük təhlükə yaradır. Kimyəvi və bioloji təhlükəsizliyin səviyyəsinin artırılması zərurəti aşağıdakı amillərlə şərtlənir:

məhdud və ya tamamilə tükənmiş texniki və texnoloji resurslara yaxın təhlükəli obyektlərin sayının artması;

sənaye müəssisələrinin və təşkilatlarının təsərrüfat fəaliyyəti prosesində texnogen çirklənməyə məruz qalmış zəhərli istehsal tullantılarının, ərazilərin (akvatoriyaların), habelə patogen mikroorqanizmlərin təbii rezervuarlarının olması təhlükəli kimyəvi və bioloji materialların emalı (utilizasiyası) üzrə müəssisələrin əksər regionlarda olmaması ilə yanaşı;

texniki və xidmət personalının peşə hazırlığının ümumi səviyyəsinin azaldılması, təhlükəli obyektlərin və materialların fiziki müdafiəsinin, saxlanmasının, tədavülünün və utilizasiyasının təmin edilməsi qaydalarının və qaydalarının pozulması;

xüsusi avadanlıq, texniki sistemlər (vasitələr) istehsalında texniki və texnoloji normalardan, habelə təhlükəli obyektlərin tikintisində (modernləşdirilməsində) layihə-quraşdırma sənədləşməsində nəzərdə tutulmuş tələb və şərtlərdən geri çəkilmək;

təhlükəli obyektlərə qarşı terror hadisələrinin fəallaşması;

sənayedə, kənd təsərrüfatında, energetikada, nəqliyyatda və Mənzil-kommunal kompleksində kimyəvi və bioloji təhlükəsizliyin təmin edilməsi baxımından ekoloji cəhətdən qüsurlu ekoloji fəlakətlərin geniş miqyasda istifadə edilməsi ehtimalının artması;

texnogen, təbii və terror xarakterli təhlükələrin artması şəraitində əhalinin təhlükəsizliyinin, istehsal və sosial infrastrukturun və ekoloji sistemin tənzimlənməsi sahəsində kifayət qədər səmərəli dövlət idarəçiliyi və nizamlanması;

kimyəvi və bioloji təhlükəsizliyin təmin edilməsi sahəsində, o cümlədən təhlükəli obyektlərin özəlləşdirilməsi (mülkiyyətçinin dəyişdirilməsi) prosesində nəzarət və texniki tənzimlənmənin dövlət funksiyalarının zəifləməsi;

Respublikanın kimya və bioloji təhlükəsizliyin təmin edilməsi sahəsində iştirak etdiyi beynəlxalq müqavilə və sazişlərin müddəaları.

Kimyəvi və bioloji təhlükəsizliyin təmin edilməsi sahəsində dövlət siyasətinin əsas prinsipləri aşağıdakılardır: Ölkəmizin ərazisində insanların həyat və sağlamlığının qorunmasının prioritet təmin edilməsi;

Ölkəmizdə qanunvericiliyinə, həmçinin kimyəvi və bioloji təhlükəsizliyin təmin edilməsi sahəsində beynəlxalq müqavilələr və razılaşmalar üzrə qəbul edilmiş öhdəliklərə riayət olunması, sanitariya-gigiyena və sanitariya-epidemioloji norma və qaydalarına, təhlükəsizlik standartlarına riayət olunması;

istehsalat və sosial infrastrukturun mühüm kimyəvi və bioloji obyektlərinin təhlükəsizliyinin prioritet təmin edilməsi;

şəxsiyyətin, cəmiyyətin və dövlətin maraqlarının və qarşılıqlı məsuliyyətinin rasional birləşməsi;

kimyəvi və bioloji təhlükəsizliyin təmin edilməsi üzrə dövlət sisteminin vəzifələrinin ölkənin tələbatına və iqtisadi imkanlarına uyğunluğu;

kimyəvi və bioloji təhlükəsizliyin təmin edilməsi sahəsində ölkənin əhalisi üçün məlumatların mövcudluğu.