Mühazirə №3 Mövzu: İsmin qrammatik kateqoriyaları Plan

3.2.Mənsubiyyət kateqoriyası 
İsimlər mənsubiyyət şəkilçisi qəbul edərək sahib şəxslə mənsub əşya arasındakı 
əlaqəni ,münasibəti bildirir. 
Sahib şəxs
və 
mənsub əşya
şərti qrammatik termin olub,bütün mənsubiyyət 
birləşmələrini əhatə edir.Bu anlayışlar aşağıdakı mənalarda başa düşülür: 
1.II tərəfi bəzi canlı və cansız varlıqların adlarını bildirən isimlərdən ibarət olub,1-ci 
tərəf həqiqi mənada sahib şəxs,2-ci tərəf həqiqi mənada mənsub əşya bildirir;məs.: 
mənim atam,sənin kitabın,onun (Səlimin) maşını ;bizim atamız,sizin kitabınız,onların 
(Səlimgilin) maşını 
2.II tərəf birinci tərəflə əlaqədə müxtəlif insani münasibətləri bildirir;məs.: 
mənim dostum,sənin qardaşın,onun əmisi,bizim müəllimimiz,sizin uşaqlarınız 
və s. 
3.II tərəf məkan mənalı isimlərdən ibarət olub,birləşmə məkan münasibətləri ifadə 
edir;məs.:
mənim vətənim,sənin kəndin,onların şəhəri,bizim ərzilərimiz 
və s. 
4.Tərəflər arasında cüzin küllə,hissənin bütövə münasibəti ifadə olunur:
mənim 
əllərim,onun qaşları,dağın yamacı,evin qapısı 
və s. 
Mənsubiyyət əlaqəsinin yaranması üçün sahib şəxs bildirən sözlər yiyəlik halda 
olur,mənsub əşya bildirən sözlər mənsubiyyət şəkilçisi qəbul edir. 
Mənsubiyyət şəkilçiləri aşağıdakılardır: 
I şəxsin təkində samitlə bitənlərdə 
-ım,-im,-um,-üm;
saitlə bitənlərdə 
-m 
şəkilçisi. 
I şəxsin cəmində samitlə bitənlərdə 
-ımız,-imiz,-umuz,-ümüz;
saitlə bitənlərdə 
-mız,-
miz,-muz,-müz 
şəkilçisi. 
II şəxsin təkində samitlə bitənlərdə 
-ın,-in,-un,-ün;
saitlə bitənlərdə 
-n 
şəkilçisi. 
II şəxsin cəmində samitlə bitənlərdə 
-ınız,-iniz,-unuz,-ünüz;
saitlə bitənlərdə 
-nız,-
niz,-nuz,-nüz 
şəkilçisi. 
III şəxsin təkində və cəmində 
-ı,-i,-u,-ü (-sı,-si,-su,-sü) 
şəkilçisi. 
Mənsubiyyət anlayışı dildə bir neçə üsulla ifadə olunur. 
1.
Analitik-sintetik üsul.
Birinci tərəf yiyəlik hal ( və ya şəkilçisiz) şəkilçili,ikinci tərəf 
mənsubiyyət şəkilçili birləşmələrə 
analitik-sintetik üsullu
birləşmə deyilir:
mənim 
atam,sənin evin,onlar üçü 
və s. 

---

2.
Sintetik üsul.
Mənsub əşya bildirən söz sahib şəxsi də bildirməklə tək işlənir.Sahib 
şəxs bildirən söz məntiqi vurğu qəbul etmədikdə ona etiyac olmur.Mənsub əşya bildirən 
sözdəki mənsubiyyət şəkilçisindən əşyanın qrammatik cəhətdən neçənci şəxsə aid olduğu 
aydın olur.Məs.:
atam,anan,qardaşı 
və s. 
Bəzən də əksinə olur,sahib şəxs 
-kı,-ki,-ku,-kü 
şəkilçisi qəbul edib mənsub əşya 
bildirən sözsüz də işlənir.Şah qədəhini havada tutmuş olduğu halda susurdu.Miko ilə mən 
stəkanlarımızı 
onunkuna
vurub içdik.(İ.Ə) Bu üsul sintetik üsuldur. 
3.
Analitik üsul.
Mənsubiyyət anlayışının ifadəsi üçün bəzən sahib şəxs bildirən söz 
yiyəlik halda işlənir,lakin mənsub əşya bildirən söz mənsubiyyət şəkilçisi qəbul etmir.Bu 
hal yalnız birinci və ikinci şəxsin cəminə aiddir:
bizim atalar,sizin ellər
və s. Bu üsul 
analitik üsuldur. 
Beləliklə,mənsubiyyət anlayışı üç üsulla ̶
analitik-sintetik,sintetik 
və 
analitik üsulla
ifadə olunur.