Mühazirə 4 BÖLMƏ III səs-küYÜN, TİTRƏMƏNİN, ultra və İnfra səSİn normallaşdirilmasi

Cədvəl 3.2.
İş yerlərində səs küyün normaları

Əmək fəaliyyətinin növü iş yeri	Səs təzyiqinin səviyyəsi дБ oktava orta həndəsi tezliklərdə, Hs									SS və yaxud ekvivzalent SS, дБA
	31,5	63	125	250	500	1000	2000	4000	8000
1.Yaradıcılıq fəaliyyəti, rəhbərlik edən iş	86	71	61	54	49	45	42	40	38	50
2.Yüksək kvalifikasiyalı iş adminstrativ idarəetmə fəaliyyəti laboratoriyada ölçücü və analitik işlər	93	79	70	68	58	55	52	50	49	60
3.Tez-tez verilən göstəricilər və akustik siqnallar əsasında yerinə yetirilən işlər	96	83	74	68	63	60	57	55	54	65
4.Diqqət tələb edən, nəzarət proseslərinə yüksək tələblər qoyulan və istehsalat tsikllərini məsafədən idarə edən işlər	103	91	83	77	73	70	68	66	64	75
5.Bütün növ fəaliyyətləri yerinə yetirən (1-4 bəndlərdə nəzərdə tutulan işlərdən başqa), daimi iş yerlərində, istehsalat binalarında və teritoriyalarda	107	95	87	82	78	75	73	71	69	80
Hərəkət edən dəmiryol nəqliyyatında
6.Teplovozların, elektrovozların, metropoliten qatarlarının və avtonəqliyyat sürücülərinin kabinələrində işçi yerlədə	107	95	87	82	78	75	73	71	69	80
7.Sürətli və şəhər ətrafında elektrik qatarlarının sürücülərinin kabinetlərindəki işçi qızlar	103	91	83	77	73	70	68	66	64	75
Dəniz, çay balıq tutan və digər gəmilər
8.Dəniz gəmilərində idarəetmənin mərkəzi idarəetmə məntəqələri	96	83	74	68	63	60	57	55	54	65
Kənd təsərrüfatı maşınları, tikinti-yol maşınları yer qazan-nəqletdiricilər, melerasiya və digər anoloji maşınlar
9.Traktorlar, özüyeriyən şassilərə qoşulu və asqılı kənd təsərrüfatı maşınları, tikinti-yol və digər anoloji maşınlara xidmət edən personal və sürücülərin iş yerinə	107	95	87	82	78	75	73	71	69	80
Avtobuslar, yük, minik və xüsusi avtomobillər
10.Yük avtomobillərinə xidmət edən personalın və sürücülərin iş yeri	100	87	79	72	68	65	63	61	59	70
11.Minik avtomobillərinə və avtobuslara xidmət edən personalın və sürücülərin iş yerləri	93	79	70	63	58	55	52	50	49	60
Sərnişin və nəqliyyat təyyarələri və vertalyotları
12.Təyyarələrin və vertalyotların kabinlərində və salonda iş yerləri	107	95	87	82	78	75	73	71	69	80

Xarici normaların müqayisəsi anoloji göstərir ki, səs-küy üçün ən sərt norma Rusiyada qəbul edilmişdir və ancaq Niderlandda istehsalat binalarında işçi yerləri üçün anoloji normativ (80 дБА) hesab edilmişdir. Ən aşağı sərt normalar ABŞ-da qəbul edilmişdir (90 дБА). Xaricdə işçi yerləri üçün ən geniş yayılmış norma 85 дБА-dır.

3.4.Binalarda və yaşayış tikililərin sahəsində səs-küy normaları
Yaşayış tikililərin sahəsində səs-küy normaları səs-küyün narahat edən işlənmiş meyarlar əsasında qəbul edilmişdir ki, gündüz vaxtlarında bunu 55-60 дБА bərabər qəbul etmək təklif edilmişdir (müqayisə üçün göstərilir ki, səsin səviyyəsi 80 дБА olduqda eşitmənin zədələnməsi riski sıfıra bərabərdir). Binalar üçün daha sərt meyarlar qəbul edilmişdir ki, bu onlarda istirahətin təmin edilməsi ilə əlaqədardır.
Binalarda və əhatə edən selitel sahələrdə səs-küyün normallaşdırılan parametrləri sanitar normalarda göstərilənləri uyğun olaraq STS, SS və ekvivalent SS və həmçinin maksimal SS-dir. Bu verilənlər cədvəl 3.4-də göstərilmişdir.


Cədvəl 3.4.
Yaşayış və ictimai binaların otaqlarında və tikilən yaşayış sahələrində səs-küyün normaları

Səs küyün ölçmə yeri və sutkanın vaxtı, S	Orta həndəsi tezliklərdə Hs, oktava zolaqlarında səs təzyiqinin səviyyəsi, дБ									SS və yaxud ekvivalent SS, дБА		Maksimum SS, дБА
	31,5	63	125	250	500	1000	2000	4000	8000
1.Xəstəxanaların və sanitoriyaların otaqları, 7,00-23,00	76	59	48	40	34	30	27	25	23		35		50
2.Sinif otaqları və auditoriyalar	79	69	52	45	39	35	32	30	28		40		55
3.Mənzillərin yaşayış otaqları 7,00-23,00	79	69	52	45	39	35	32	30	28		40		55
4.Mehmanxanaların nömrələri və yataqxanaların yaşayış otaqları 7,00-23,00	83	67	57	49	44	40	37	35	33		45		60
5.Bilavasitə yaşayış binalarını və təhsil müəssisələrinin sahələri 7,00-23,00	90	75	66	59	54	50	47	45	47		55		70

Gecə vaxtları üçün 23:00-7:00-dək tədris binaları üçün normalar müstəsna olmaqla bütün normalara STS, SS və üçün 10-дБА bərabər düzəliş daxil edilir. Binalarda səs küyün buraxılabilən səviyyəsi xarici mənbəylərdən açıq pəncərələrdə və _______ müəyyən edilir. Yaşayış evlərinin səs küydən mühafizə toplarının birinci eşalonu üçün +10 дБА bərabər düzəlişlərin detal edilməsinə icazə verilir. Tonal və impuls səs küy hallarında düzəliş – 5 дБA bərabərdir.

Ölkəmizdə aerovaqzallarda uçan və eniş edən təyyarələr üçün səs küyü məhdudlaşdıran normalar mövcuddur ki, onlar gündüz vaxtı 65 дБА və gecə vaxtı 55 дБА çox olmamalıdır.
Xarici ölkələrdə binalarda və yaşayış tikintilərinin sahəsində səs küyün normativ parametrləri kimi ekvivalent SS qəbul edilmişdir. Beynəlxalq səhiyyə təşkilatlarının (BO3) tövsiyələrinə görə belə normalar cədvəl 3.5-də göstərilmişdir.


Cədvəl 3.5.
Avropa şurasında (EC) qəbul edilən səs küy normaları

Yerləşmə yeri	Səs küy normaları, дБА
	Gündüz		Gecə
	Daxildə	Xaricdə	Daxildə	Xaricdə
Yaşayış tikinti sahəsi	-	55	-	45
Yataq otağı	-	-	30	45
Məktəblər	35	55	-	-
Xəstəxanalar	35	-	30	40

Xaricdə qəbul edilmiş normalar əsasən BST-nin tövsiyyələrinə uyğun qəbul edilmişdir və ötürücü spesifikası vardır: ölkəmizdəkindən fərqli olaraq binalar və yaşayış tikililəri üçün səs küy normaları səs küy mənbəyini nəzərə alırlar (sənaye səs küyü, avtonəqliyyat, aviasiya, dəmiryol nəqliyyatının hərəkət edən tərkibinin səs küyü). Məsələn, Almaniyada qəbul edilmiş normalara əsasən yaşayış tikintilərində ekvivalent SS aşağıdakılardan çox olmamalıdır:

• 
  daxil olan sənaye səs küyü üçün gündüz 50-55 дБА və gecə vaxtları üçün 35-40 дБА.
  
• 
  Avtonəqliyyat və dəmiryol nəqliyyatında səs küy üçün uyğun olaraq 50- 55 дБА və 40 -45 дБА.
  
• 
  Aviasiya səs küyü üçün 24 saat ərzində 62 дБА.
  

Qeyd etmək lazımdır ki, səs küyün çoxsaylı normalarının olmasına baxmayaraq yaşayış tikililəri üçün normalar BST-nin tpvsiyələrinə yaxındır.
3.5.Maşınların səs küyünün texniki normaları
Texniki normalar əsasən xarici səs küyün xarakteristikaslna qoyulan normalan normallaşdırılan parametr xüsusi işlənmiş tələblərə uyğun ölçülən – səs səviyyəsidir (SS).
ABŞ ölkələrində avtomobillərin xarici səs küyünün normaları cədvəl 3.6-da göstərilmişdir.
Cədvəl 3.6.
Avtomobillərin xarici səs küyünün normaları (Direktive EC 92/97)

Avtomobilin kateqoriyası	Buraxılabilən SS, дБА
Minik avtomobilləri	74
Yük avtomobilləri kütləsi 3500 kq çox, mühərrikin gücü 150 kVt-dən az	78
150 Kv T-dən çox	80
Kütləsi 2000 kq-dan çox olmaqla avtomobillər	76

Avtomobillərdə səs küy onların təyinatından, kütləsindən, mühərrikin gücündən asılı olaraq normalaşdırılır. Xaricdə avadanlıqlar, kompressorlar, generatorlar, kranlar, zəncirli maşınlar, ekskolatorlar, ot biçənlər, qaynaq qurğuları, beton qarışdırıcılar, yükləyicilər və s. üçün səs küyün texniki normaları işlənmiş və tətbiq edilmişdir.

Bəzi tip maşınlar üçün normalaşdırma xarakteristikası qismində səs gücünün təshislənmiş səviyyəsi ( ) qəbul edilmişdir ki, bu aşağıdakı ifadədən tapılır:


(3.2)

Burada səsin səviyyəsi; maşının mərkəzindən hesabi nöqtəyə qədər olan məsafədə olan ölçülən səthin sahəsidir (xüsusi halda ); . Ölçülən səth yarımsferadan ibarətdir. Yarımsferanın radiusu maşının baza uzunluğundan asılıdır (cədvəl 3.7).

Baza uzunluğu – maşında köməkçi mexanizmlər olmadığı haldakı uzunluqdur (şəkil 3.3).