Mühazirə 6 Sistemli analizdə çoxvariantlı seçim məsələləri

Pareto optimumu o vaxt baş verir ki, hər hansı dəyişikliyin qiymətləndirilməsi ya 
hamının rifah halının yaxşılaşmasını, ya hamının rifah halını pisləndirməməklə heç 
olmasa bir nəfərin rifah halının yaxılaşdırmasını əks etdirir. Pareto ümumi 
müvazinata nail olunmasının optimallığını da məhz tələb və təklif eləcə də istehlak 
və istehsal arasında elə uyğunluqla və ya bərabərliklə görürdü ki, nəticədə burada 
maksimum ictimi fayda əldə olunsun. 
Ümumi müvazinatın optimalığı onda əks olununur ki, belə şəraitdə nə istehsal prosesinə 
əlavə əmtəə və xidmətlər gətirilməsi ilə, nədə hər hansı fərdə ziyan gətirən mübadilənin 
aparılması ilə nail olmaq mümkün deyil. "Pareto optimumunun" həyata keçirilməsi, məhz 
mənfəətin maksimum həddə çatdırılmasında optimal qərarların qəbul olunması ilə 
bağlıdır. Bir cəhəti də qeyd etmək lazımdır ki, V.Paretonun optimal müvazinat 
nəzəriyyəsində əsas yeri həm ayrı-ayrı fərdlərin həm də əhalinin rifah halının 
yaxşılaşdırılması tutur. Rifah halının yaxşılaşdırılması, əgər hər hansı dəyişiklik 
şəraitində baş verirsə və belə halda heç kəsin vəziyyəti pisləşmirsə, bu hal optimal 
müvazinata nail olunmaq kimi götürülür. Əgər iqtisadiyyatda gedən dəyişikliklər birinin 
vəziyyətinin yaxşılaşmasına, digərinin vəziyyətinin pisləşməsinə səbəb olursa, deməli, 
maksimum ictiami fayda əldə olunmur. Bu vəziyyət 
qeyri optimal hesab olunur.
Çünki, 
ictimai rifah halı fərdi rifah halı ilə qiymətləndirilir. 
V.Pareto optimal müvazinat prosesinin təkcə azad rəqabət şəraitində deyil, eyni zamanda 
müxtəlif tipli inhisarlaşdırılmış bazarlar şəratində də öyrənir. Göstərmək lazımdır ki, 
ümumiyyətlə, müvazinatı inhisarçılıq şəraitində öyrənən ilk iqtisadçı kimi V.Paretonu 
hesab etmək olar. İqtisadi asılılıqları əks etdirən ümumi müvazinatın optimal səviyyəsini 
müəyyən etməklə V.Pareto iqtisadi nəzəriyyənin bu sahədəki problemlərinin həlli 
istiqamətini müəyyən etmişdir. Bu da müasir mərhələdə V.Leontyevin qeyd etdiyi kimi 
bazar mexanizmi nəzəriyyəsinin, firma və ev təsərrüfatının davranış qaydalarının təhlil 
olunması istiqamətləri ilə sıx surətdə bağlıdır. 
Pareto optimal həllin tərifini sistemli analiz baxımından iqtisadiyyat sahəsi üçün
yuxarıda verdik. Riyazi baxımdan Pareto optimal həll aşağıdakı kimi təyin edilir.
Səlis həll qeyri-səlis həllin bir nöqtədəki həlli olduğundan tərifi qeyri-səlis çoxluq üzrə 
ifadə edək.

---

Teorem 1. Tutaq ki, qeyri-səlis coxmeyarlı xətti proqramlaşdırma 
məsələsinin(QCXPM-FMOLP) hər bir parametri parçalı-trapesiya şəkilli mənsubiyyət 
funksiyası kimi təsvir olunur və 
X
x
*


nöqtəsi QÇXPM-in mümkün həllidir. Əgər bu 
həll bir neçə 
)
n
(
,...,
,
j
,
j