Mühazirə MÖvzu 1 Epidemiologiya fənni, üsulları və inkişaf tarixi MÖvzu 2

İnkubasion dövr: 
1-5 gündür. İnfeksiya mənbəyi kənd təsəsrrüfatı heyvanları, quşlar bə basil 
gəzdirənlərdir.  Ən  çox  quşlar  (göyərmin,  qarğa)  yoluxurlar.  Heyvanlardan  isə  donuz,  iri  buynuzlu 
heyvanlar yoluxurlar. 
Yoluxma mexanizmi tetal, oraldır
. Yoluxma yolu qida (ət və süd məhsulları, meyvə- tərəvəz) 
su yolu ilə yayılırlar. Bəzən təmas yolu ilə də yoluxmaq mümkündür. 
Epidemioloji qanunauyğunluq
. Əsas etibarı toyuq əti istifadəsində çox təsadüf edilir. 
Xəstəlik yay, payız aylarında olur. 
Profilaktika mübarizə tədbirləri
. Bunun üçün baytar-sanitar tədbirləri gücləndirmək lazımdır. 
Bu məqsədlə xəstə  və heyvan və quşları müalicə  edirlər, ya da məhv edirlər. Bundan əlavə, heyvanların 
qidasına  xüsusi  fikir  verməlidirlər.  Heyvan  və  quş  kəsilən  müəssisələrdə  sanitar-gigiyenik  qaydaların 
yerinə  yetirilməsinə  diqqət  ayırmaq  lazımdır.  Qida  müəssisələrində  işləyənlər  kampilobakterioza 
yoluxubsa, sağaldıqda 1 ay  dispanser  müşahidəsində  olmalıdırlar.  Xəstəxanadan evə yazılmazdan əvvəl 
2 dəfə bakteroloji müayinənin cavabı mənfi olmalıdır. 

1 nömrəli Bakı  Tibb Kolleci 
79 
Fənn: Epidemiologiya 
Şöbə: “Tibb bacısı işi” 
 
 
 
MÖVZU  37 
Tibbi parazitologiya. Helmintologiya haqqında  anlayış 
Parazitlərin bioloji xüsusiyyətlərindən və onların yoluxma yollarından asılı olaraq 3 əsas qrupa aid 
edilir. 
Geohelmintozlar, təmas (kontagioz) və biohelmintozlar 
Təbii  iqlim  amillərinin  və  sosial  iqtisadi  şərtlərin  məcmuyu  helmintozların  tropik  və  subtropik 
iqlim  qurşaqlarında  daha  çox  yayılmasını  aid  edir.  Lakin,  bununla  yanaşı  inkişaf  etmiş  ölkələrdə 
xəstələnmə  faizi  daha  çox  aşağıdır.  Helmintozlar  üçün  xəstəliyin  yavaş  inkişaf  etməsi  bəzən 
uzunmüddətli kompensasiyası ilə müşayət olunan xronik xəstəlikdir. 
ÜST ekspertlərinin fikrincə insan orqanizmində helmintozlarının fərdlərinin sayı adətən  artmır. 
Bu isə, helmintozları virus, bakterial xəstəliklərdən və mikozlardan xeyli fərqləndirir. 
Patoloji prosesin  inkişafına törədicinin orqanizmə daxil olma yolu  və dəridən  insan orqanizminə 
helmintin adaptasiya dərəcəsi parazit  populyasiyasının sıxlığı yanaşı gedən  “sahibin”  vəziyyəti  ilə bağlı 
olan digər amillər təsir göstərir. 
Helmintlərin bir çox növlərində parazitlik etmək üçün ən xoşa gələn yol həzm yollarıdır. Bu zaman 
hər  bir  növ  onun  müəyyən  şöbələrində  lakolizasiya  edir.  Askaridlər,  ankilotuzlar,  enli  lentcə,  nazik 
bağırsağın proksomal şöbələrində onun aşağı 1/3 hissəsində. 
Tükbaşqurd 
– yoğun bağırsaqda yerləşir. Törədicinin boşluq və toxuma helmintozlara aid edilir. 
Kəskin  mərhələdə  miqrasiya  edən  sürfənin  antigenlərinə  qarşı  ümumi allergik  reaksiya  ilə  şərtlənən 
patoloji  dəyişiklər  üstünlük  təşkil  edir.  Xronik  mərhələdə  inkişaf  edən  pozğunluqların  və onunla  bağlı 
yaranan  klinik  təzahürlərin  xarakteri  müəyyən  dərəcədə  qidalanmanın  sayı  ilə  təzahür  olunur.  Bu 
mərhələdə  metobolik  cəhətdən  dəyərli  maddələrin,  zülalların,  yağların,  karohidratların,  vitaminlərin, 
mineral maddələrin parazitlər tərəfindən udulma şərtlərin normal tənzimlənməsinin və bağırsaqda qidanın 
pozulma nəticəsində sahib orqanizmdə mübadilə  proseslərinin  dəyişilməsi  baş verir. 
Orqan  və  sistem  zədələnmələrinin  xüsusən  də  helmintozlar  zamanı  ən  vacib  səbəblərdən  biri 
immun zədələnmə sayılır. İmmun cavabın stimulizasiyası ilə yanaşı helmintlər immun – supressiv təsir 
göstərir. Bağırsağa  sestozlar  bir  çox hallarda  simptomsuz keçir. Yalnız  yetkin buğumların  defakasiya 
zamanı və özbaşına xaric edilməsi şəklində təzahür edir. 
Helmintozların təsnifatı. 
Helmintozları törədən qurdların çoxluğu bu xəstəlikləri təsnif etmək 
zərurətini  doğurur.  Helmintozların  təsnifatı  törədicilərin  marfologiyasına  və  epidemioloji 
xüsusiyyətlərinə əsasən tərtib edilmişdir. İnsanda helmintlərin əsasən 2 tipi parazitlik edir. Yastı qurdlar 
və girdə qurdlar (dairəvi və ya yumru) qurdlar. İnsanda daha tez-tez rast gələn helmint növləri aşağıdakı 
siniflərə aid edilir. Termatodlar və ya  sorucular. Sestodlar və ya  letşəkilli qurdlar. Nematodlar və ya girdə 
qurdlar. 
Beləliklə, bütün helmintlər 3 sinfə bölünür: 
1. Trematodozları törədən sorucu qurdlar 
2. Sestadozları törədən lentvari  qurdlar 
3. Nematodozları törədən qurdlar 
Geohelmintozların 
törədiciləri  düz  yolla  aralıq  sahibsiz  inkişaf  edir.  Onların  yumurtaları 
əsasən  torpaqda  yetişir  və insanın  yoluxması  invazion  yumurtaları  və ya  sürfələri  udmaqla  ya  da  fəal 
sürətdə  onların dərisini deşib keçməsi  baş verir. Geohelmintlərə askarida, tükbaş, bizquyruq aiddir. Bu 
helmintlər  yoluxmuş  insan  başqaları  üçün  bilavasitə  təmas  yolu  ilə  yoluxma  mənbəyi  deyildir 
(bizquyruqdan başqa). 
Biohelmintozların 
törədiciləri bir və ya bir neçə  ara sahibin iştirakı ilə  inkişaf edir. İnsanın  bu 
helmintlərə yoluxması orqanizmdə sürfə olan ara sahibdən qida kimi istifadə etdikdə  və  digər yollarla 
baş verir. Yoluxma xəstə heyvanlarla təmas zamanı yumurtaları udmaqla baş  verir. 

1 nömrəli Bakı  Tibb Kolleci 
80 
Fənn: Epidemiologiya 
Şöbə: “Tibb bacısı işi” 
 
 
 
Biohelmintozlara bütün sorucular, lentşəkilli qurdlar  və bəzi girdə qurdlar  aiddir. Biohelmintlər arasında 
cirtdan zəncir qurdu xüsusi yer tutur ki, onun inkişafı həm ara sahiblə, həm də  onsuz gedir. Ona görə də 
himenolipedoz təmas yolu ilə də xəstədən sağlama yoluxur. Beləliklə təmas yolu ilə keçən helmintozları 
ayrıca bir qrup halında ayırmaq olar. Onlara enterebioz, himenolipedoz və sisti – serkoz aiddir.Helmintlər 
insan  orqanizminin  demək  olar  ki,  bütün  üzv  və toxumalarında  parazit  həyat  keçirir.  Prinsipcə  bütün 
helmintlərin  inkişaf  dövrü  yumurta,  sürfə  -  imoqo  sxemi  üzrə  gedir.  Parazitin  imoqo-  forması-son 
definitiv sahibin bədənində qalır. Propaqotiv formaları, yumurta və sürfələri və ya xarici mühitdə, ya da 
aralıq əlavə sahibin orqanizmində invaziv formaya qədər inkişaf edir. 
Nemotodozlar 
iki  cinslidir:  erkək  və  dişi.  Sestodozlar  və  trematodozlar  və  hermofroditdir. 
Nematodozlarda xüsusi əzələ, həzm, sinir, ifrazat və cinsi orqanlar sistemi inkişaf etmişdir. Onlar əsasən 
həzm sisteminin xəstəliklərini törədirlər. Sestodozlar baş və bədən hissələrindən ibarətdir. Başdan uzaq 
olan buğumlar helmint yumurtası ilə dolu olur. Parazit baş tərəfi ilə burada olan yarıqlar, qarmaqlar və ya 
sormaclar vasitəsi ilə bağırsağın divarına rəbt olur. 
Sestodozlar 
qan-damar  və  tənəffüs  sistemlərindən  məhrumdur.  Trematodozların  morfoloji 
cəhətdən  quruluşu  digər  qrup  helmintlərə  nisbətən  sadədir.  Onların  həzm  sistemi  primetiv  olub 
bədənlərinin ön  hissəsində 2 sormac vardır. biri ağız dəliyini əhatə edir, o biri isə  qarın hissəsindədir. 
Sorucu parazitin sahibindən yapışması üçündür. 
Helmintlər  bir  sıra  ardıcıl  inkişaf  tsikli  keçirir.  Bu  zaman  cinsi  yetkin  formalar  əsas  sahibin 
orqanizmində parazitlik edir. Qeyri-yetkin formaları isə ətraf mühitdə inkişaf edir.  İnsan  həm əsas, həm 
də aralıq sahib ola bilər İnkişaf tsikli insanın iştirakı olmadan başa çatması mümkün olmayan helmintlər 
helmintoantroponozların  törədicilərinə  aiddir.  İnsandan  asılı  olmadan  mövcud    olan  helmintlər 
helmintozların törədicilərinə aiddir. 

1 nömrəli Bakı  Tibb Kolleci 
81 
Fənn: Epidemiologiya 
Şöbə: “Tibb bacısı işi” 
 
 
 
MÖVZU  38 
Trematodlar sinfi: Opistorxoz, Fassiolyoz 
 
Helmintlər çoxhüceyrəli parazit  orqanizmlər olub, Scolecidlərə aiddir. Skolesidlər 2 tipə bölünür: 
¾ Yastı  -Plathelminthes ¾ Girdə  -Nemathelminthes  Yastı  qurdlar  tipinə aiddir: ¾ Trematodlar və ya 
sorucular  sinfi ¾ Sestodlar  və ya lentvari qurdlar sinfi Girdə  qurdlar tipinə  Nematodlar  (girdə  qurdlar) 
sinfi aiddir. Sestodlar sinfi lent qurd və teniyalara bölünür. Sxematik olaraq insan orqanizmində tez-tez 
rast gələn helmintləri belə təsvir etmək olar: Trematodlar (sorucular) sinfinin nümayəndələri kiçik ölçülü, 
yastı lanset və ya yarpaqşəkilli bədən quruluşuna malikdirlər və buğumları yoxdur.  Bütün nümayəndələri 
biohelmintdir. Trematodların çox hissəsi hermafroditdir. Parazitlərin 2 sormacı var. Onlardan biri ağız 
boşluğunu, ikincisi isə qarın boşluğunu əhatə edir. Qarın sormacı tutma orqanı olub, qidalanmaya aidiyyəti 
yoxdur  (buna  görə  də  termatodları  ikiağızlılar  adlandırmaq  düz  deyildir).  Trematodların  törətdikləri 
xəstəliklərə trematodozlar deyilir. İndi isə trematodların nümayəndəsi olan opistorx barədə qeyd edək. 
Opistorx  (Opisthorchis  felineus) 
1884-cü ildə  ilk dəfə  Sibirdə  pişikdə  tapılıb. Buna görə 
də pişik və ya Sibir sorucusu adlandırılıb.1891-ci ildə isə  Vinoqradov insanda aşkar edib. Opistorxun 
bədəni lansetşəkilli olub, 1 sm-ə qədər uzunluqdadır. Bədənin ön hissəsində 2 sormacı, arxa hissəsində 
2 iri 4 və ya 5- qanadlı toxum kisəsi vardır. Orta hissəni tünd rəngli uşaqlıq tutub və içərisi yumurta ilə 
doludur. Yumurta solğun-sarı və ya bozumtul rəngli olub, uzunluğu 26-30  mkm-dir. Yaxşı  görünən 
nazik qişası var. Bir qütbündə qapaqcıq görünür. Həyat dövrəsi Opistorx (yunanca  opisthen-arxada, 
orchis- toxumluq deməkdir) insanın, itin, pişiyin, donuzun və vəhşi heyvanların  qaraciyərində,  öd 
kisəsində və mədəaltı vəzdə  parazitlik  edir. Bu helmintin yumurtası  bağırsağa ifraz olunur  və  oradan 
da  nəcislə ətraf mühitə düşür. Onların növbəti  inkişafı ancaq su hövzələrində mümkündür.  Su 
ilbizlərinin (Bithyna) bədəninə düşən (yumurtanı udduqda) yumurtadan sürfələr  –  serkarilər  inkişaf 
edir. Bu inkişaf 2 aya qədər çəkir. Sonra serkarilər  ilbizi tərk edərək suya düşürlər və aktiv surətdə karp 
balıqlarının bədəninə daxil olurlar. Burada onların əzələsində invazion sürfəyə -  metaserkariyə 
çevrilirlər. Metaserkarilər qişa ilə örtülü olur. Sürfənin ölçüsü 0,23-0,37 mm olur. Metaserkarilər  insan 
üçün 6 gündən sonra yoluxucu olur. İnsan çiy, kifayət qədər termiki emal olunmamış, az duzlanmış 
balıqdan qəbulu yoluxur. İnsan bağırsağında sürfə  qişadan  azad  olur, ümumi  öd və  pankreas  axacağı 
ilə qaraciyərə, öd kisəsinə, mədəaltı vəzə daxil olur. Bir aydan sonra parazit cinsi yetkinliyə çatır  və 
yumurta ifraz etməyə başlayır. Opistorx insan orqanizmində bir neçə il parazitlik edə  bilər.  Klinik 
şəkli. Opistorx insanda  opistorxoz xəstəliyi əmələ gətirir. Patogenezin əsasını  allergiya yaradan 
sensibilizasiya, xüsusən xəstəliyin erkən dövründə mədə-bağırsaq sisteminə  reflektor təsir,  öd 
yollarının mexaniki zədələnməsi, axacaqların parazitlə tutulması nəticəsində öd durğunluğu təşkil  edir. 
Opistorxozun erkən mərhələsi yoluxmuş balıq qəbulundan 2-4 həftə sonra başlayır.  Bu zamaz ümumi 
allergik reaksiya, temperaturun qalxması, baş, əzələ, oynaq ağrıları, qaşınan dəri səpkiləri, 
astmatik bronxit, limfa düyünlərinin böyüməsi müşahidə edilir. 
Növbəti  (xroniki)  mərhələdə  sağ  qabırğaaltı  və  epiqastral  nahiyyələrdə  müxtəlif  irradiasiyalı 
ağrılar,  qaraciyər  və  öd  kisəsinin  böyüməsi,  qaraciyər,  öd  yolları,  mədəaltı  vəzi,  mədə  zədələnməsi 
simptomları, sinir sisteminin funksional pozğunluğu müşahidə edilir. 
Diaqnoz. 
Öddə, duodenal  mayedə, nəcisdə  opistorx  yumurtasının  tapılmasına  əsaslanır. Nəcis 
müayinəsində Qoryaçev, Kato üsullarından istifadə edilir. Nəzərə almaq lazımdır ki, müalicədən sonra 
uzun  müddət  opistorx  yumurtası  ifraz  olunur.  Buna  görə  də  müalicənin  səmərəliliyini  bilmək  üçün 
kontrol  analizlər  3-4  aydan  sonra  aparılır.  Opistorxozun  erkən  mərhələdə  (hələ  nəcisdə  opistorx 
yumurtası  tapılmayanda)  dolayı  əlaməti  qanın  eozinofiliyasıdır.  Müalicə  Stasionar  şəraitdə  xloksillə 
aparılır. 
Profilaktika  və  mübarizə  tədbirləri
.  Çiy,  yaxşı  bişməmiş  balıq  qəbul  etmək  olmaz.  Əhali 
arasında sanitar-maarifi işitəşkil olunmalıdır. Əhaliyə biməlidir ki, opistorx sürfələri balıq qaynadıldıqda 
və ya  kiçik tikələrlə qızardıldıqda  (ən azı 20 dəqiqə), soyuq hisləmədə ancaq 

1 nömrəli Bakı  Tibb Kolleci 
82 
Fənn: Epidemiologiya 
Şöbə: “Tibb bacısı işi” 
 
 
 
qurudulmuş (qaxac edilmiş) balıqdan istifadə etdikdə məhv olur. Hətta uzun müddət dondurulma sürfələri 
məhv etmir. 
Su  nəqliyyatında  işləyənlər  və  balıqçılar  arasında,  sahilboyu  zonada  yaşayan  əhali  arasında 
opistorxun aşkara çıxarılması və müalicəsi məcburidir. Su hövzələri nəcislə çirklənmədən qorunmalıdır. 
Yadda  saxlamaq  lazımdır  ki,  çay  suyunda  0-5S  temperaturda  opistorx  yumurtaları  bir  neçə  ay 
salamat qalır.Metaserkariləri aşkar etmək üçün skalpellə balığın beli boyu dəri yarılır, nazik əzələ qatı 
kəsilir və mikroskop altında 10-20 dəfə böyüdülməklə baxılır. 
Metaserkarilər  təzə  balıqda  yaxşı  təyin  olunurlar,  çünki  bu  zaman  sürfələr  əsas  fərqləndirici 
əlamətləri olan hərəkətliliklərini saxlayırlar. Yadda saxlamaq lazımdır ki, balıqda insan üçün təhlükəli 
olmayan digər oxşar helmint sürfələri də aşkar edilə bilər. 

1 nömrəli Bakı  Tibb Kolleci 
83 
Fənn: Epidemiologiya 
Şöbə: “Tibb bacısı işi” 
MÖVZU 39 
 
 
Fassiolyoz 
 
İnsanda qaraciyər sorucusunun 2 növü parazitlik edir: 
1. Fassiola hepatika –Adi fassiola 
2. Fassiola qiqantica –Nəhəng fassiola 
Adi fassiola 2-3 sm ölçülü, yarpaqvari formadadır. Nəhəng fassiola 7 sm-ə qədər ölçülü, uzunsov 
formadadır. Hər ikisinin daxili quruluşu oxşardır. Bədənin ön səthində 2 sormacı vardır. Bağırsağın 2 
güclü  şaxə  şəklində  olması  xarakterikdir.  Toxumluqlar  və  yumurtalıqlar  çoxşaxəlidir.  Uşaqlıq  çətir 
şəklində olub, bədənin ön hissəsındə yerləşir. 
Parazitin yumurtası iri, 130-145 mkm ölçülü, oval formadadır, qapaqcığı vardır. Sarı və  ya qəhvəyi 
rənglidir. 
Həyat  dövrəsi
.  Fassiolalar  iri  və  xırdabuynuzlu  malqaranın,    bəzi  hallarda  isə  insanın 
qaraciyərində,  öd yollarında parazitlik  edir. İnsan orqanizmində 3-5  il ömür sürür. İfrazatla xaric olan 
yumurta suya düşdükdə ondan sürfə çıxır və su ilbizinin bədəninə daxil olur və inkişaf edir. Sonra sürfələr 
(serkarilər) ilbizi tərk edərək suya düşür  və qişa ilə örtülərək su bitkilərinə çökür. Bu vəziyyətdə onlar 
2-3  ilə  qədər  qala  bilərlər.  Bu  su  bitkilərini  yedikdə  və ya göldən  və digər  açıq  su  mənbələrindən  su 
içdikdə insan və heyvan yoluxur. Ağızdan bağırsağa düşən sürfə  qarın boşluğuna keçir. Buradan qaraciyərə 
və öd yollarına daxil olur. Sürfənin ikinci keçmə yolu, qapı venası yolu - hematogen yoldur. Parazit 3-4 
aydan sonra cinsi yetkin formaya çatır  və yumurta  ifraz  etməyə başlayır. Göstərilən 2 növ fassiolanın 
törətdiyi xəstəlik fassiolyoz adlanır. İnsan yoluxduqdan sonra xəstəliyin kəskin miqrasion fazası inkişaf 
edir. Bu zaman temperatur  yüksəlir, qarında kəskin ağrılar baş verir. Səpkilər, tənəffüsün çətinləşməsi və 
boğulma  hissi  baş  verir,  qaraciyər  böyüyür.  Xəstəlik  xronik  mərhələyə  keçdikdə,  xəstələri  qaraciyər 
nahiyyəsində  ağrı,  ürəkbulanma  narahat  edir,  qaraciyər  adətən  böyümüş  olur.  Laborator  diaqnostika 
çətindir,  çünki adi zənginləşdirmə üsullarında  fassiola yumurtaları üzə çıxmır. Buna görə  də çökdürmə 
üsulundan istifadə edir və çöküntü nümunəsi müayinə edilir. Fassiola yumurtasının nəcisin və 12 barmaq 
bağırsaq  möhtəviyyatının  mikroskopiyasında  tapılması  insanın  yoluxmasını  hələ  sübut  etmir.  Bu 
yumurtalar heyvan qaraciyəri yedikdə bağırsaqa təsadüfən düşə bilər («tranzit yumurtalar»). Belə hallarda 
heyvan qaraciyəri yeməyi  qadağan etməklə  müayinəni  5-7  gündən sonra təkrar  edirlər.  Fassiolyoz  isti 
iqlim olan yerlərdə, o cümlədən Azərbaycanda yayılmışdır. 
Profilaktika və  mübarizə tədbirləri
: Heyvanlarda fassiolyozun baş verməsinə  qarşı aparılan 
baytartəsərrüfat tədbirləri əsasdır. Yabanı su bitkilərinin çiy şəkildə istifadəsi, xüsusən heyvan suvarılan 
yerdən su içmək qadağandır. 

1 nömrəli Bakı  Tibb Kolleci 
84 
Fənn: Epidemiologiya 
Şöbə: “Tibb bacısı işi” 
 
 
 
MÖVZU  40 
Dikroselioz 
 
Son  illər  bir  sıra  amillərin  təsiri  nəticəsində,  dikroselioz,  fassiolyoz  kimi  az  rast  gəlinən 
helmintozlar daha  çox aşkar edilməyə  başlayıb. Belə ki,  son iki ilə  yaxın  dövr  ərzində  laboratoriyaya 
muraciət  edən  ambulator  xəstələr  arasında  17  nəfərdə  dikroselioz  xəstəliyinin  törədicisi  olan 
lansetəbənzər  dicrosellum  (Dicrocellum  Lanceatum)  helmintinin  yumurtaları  aşkar  edilib.  Halbuki, 
əvvəlki  10  ildə  Respublika  Gigiyena  və  Epidemiologiya  Mərkəzinə  daxil  olan  statistic  məlumatların 
təhlili göstərmişdi ki, ölkəmizin əksər rayonlarında iri və xırda buynuzlu ev heyvanları arasında aşkar 
edilən bu xəstəlik Azərbaycanda insanlar arasında qeydə alınmamışdı. 
Etiologiya. 
Dikroselioz  xəstəliyinin  törədicisi  olan  lansetəbənzər  helminin  (D.Lanceatum) 
bədəninin  uzunluğu  8-10  mm,  eni  1,2-2,5  mm  ölçüdədir.  Yumurtası  asimmetrik  formadadır,  tünd 
qəhvəyi pərdə ilə əhatə olunmuşdur, bir ucunda isə qapaqcıq qeyd edilir. 
Aparılan tədqiqatlar nəticəsində müəyyən edilmişsir ki, D.Lanceatumun  yumurtaları  xaricə mühitə 
nisbətən davamlıdır və -5
0
C temperaturda, buzun daxilində 6,5 ay sağlam qala bilər. -70
0
C-də onlar yalnız 
36 saatdan sonra tələf olur. Təbii  şəraitdə, qış aylarında,  yumurtalar  otaqlarda ümumiyyətlə sağlam qalır. 
Müəyyən  edilmişdir  ki,  helmintin  sürfələri  malyuskaların  daxilində  qış  aylarında  tələf  olmur,  yalnız 
onların inkişafı dayanır və baharda ilbizlər  qış  yuxusundan  ayıldıqdan sonra yumurtalarda yenidən inkişaf 
davam edir. 
Lakin,  yüksək  temperaturda  lansetəbənzər  helmintin  yumurtaları  tez  tələf  olur.  Birləşmiş 
sürfələrdə olan metaserkahilər havanın +22-32
0
C istiliyində 27-38% rütubətlilikdə və 1,5 saatdan sonra 
tələf  olur.  Serkarilərin  maksimal  yaşama  müddəti  havanın  rütubətliliyi  80  -95%  olduqda  12  gündür. 
Ümumiyyətlə,  xarici  iqlim  şəraitindən  asılı  olaraq,  ilbiz  və  qarışqalarda  dikseliumların  inkişafı  və 
yaşama müddəti müxtəlif olur. 
Epidemiologiyası. 
İnsanlar arasında dikroselioz az öyrənilmiş helmintozdur. Bu xəstəlik zamanı 
invaziya mənbəyi əsasən iri və xırda buynuzlu, eləcə  də digər ot yeyən ev heyvanları və çox  ehtimal ki, 
insandır.  Helmintin  əsas  sahibləri  kimi,  həmin  canlıların  nəcisi  ilə  xaricə  ifraz  edilən  dikkrosellum 
yumurtaları  əvvəlcə  aralıq  sahib  olan  yerüstü  molyusklar  (ilbizlər)  tərəfindən  udulur.  İlbizlərin 
qaraciyərində inkişaf edən helmint  yumurtasından sürfələr (serkarilər) yetişir. Xaricə çıxmış serkarilər 
(sistalar) helmintin əlavə sahibi sayılan qarışqalar tərəfindən udulur və burada əmələ gələn metaserkarilər 
1-2 ay inkişaf etdikdən sonra, onlardan yoluxdurma qabiliyyətli cütlüklər yetişir. Belə qarışqalar ot, su və 
s.  ilə  birgə  əsas  sahiblər  (iri  və xırda  buynuzlu  heyvanlar,  eləcə  də  insan)  tərəfindən  qəbul  edildikdə, 
dikroseliozla yoluxma baş verir. 
İnsanın  və  heyvanın  mədəsində  düşmüş  metarserkarilər  5-7  gündən  sonra  portalqan  sisteminə, 
qaraciyərə və oradan öd kisəsinə keçir. Burada 7 gün inkişaf etdikdən sonra cinsi yetişmiş helmintlər 
əmələ gəlir. 
Beləliklə,  D.Lanceatumun  helmintləri  bir  çox  xırda  və  iri  buynuzlu  otyeyən  heyvanların,  o 
cümlədən  həm  vəhşi,  həm  də  ev  heyvanlarının,  eləcə  də  insanın  qaraciyərində  öd  axarında  və  öd 
kisəsində yerləşərək, xəstələnməyə səbəb olur. Son sahibin orqanizmində parazitin yaşama müddəti bir 
neçə (2-5) il davam edir. 
Hazırda  dikroselioz  bir  çox  ölkələrdə  heyvan  və  insanlar  arasında  qeyd  edilir.  Azərbaycanda 
helmintin son sahibini əsasən otyeyən iri və xırda buynuzlu ev  heyvanları,  donuz,  at,  pişik, sünbülqıran, 
ev və çöl dovşanları və başqa canlılar təşkil edir. Helmintin aralıq sahibi çoxsaylı yerüstü ilbizlər, əlavəm 
sahibləri isə qarışqaların müxtəlif növləridir. 
Patogenezi. 
Parazitlərin  qaraciyərdə,  öd  axarlarında,  öd  kisəsində  yerləşməsi  və  onların 
miqrasiyası  və  orqanizmin  toxumalarına  mexaniki  təsir  edir.  Bununla  yanaşı,  onların  metabolit 
məhsullarının  sensebilizə  edici  təsiri  nəticəsində  xəstələrdə  toksiki  və  allergik  əlamətlər  baş  verir. 
İntensiv yoluxma nəticəsində isə orqanizmdə kəskin pozuntular, ağır dəyişiklər, hətta ölüm halları da baş 
verə bilir. 

1 nömrəli Bakı  Tibb Kolleci 
85 
Fənn: Epidemiologiya 
Şöbə: “Tibb bacısı işi” 
 
 
 
Klinikası. 
Müəyyən etdiyimiz 7 dikroseliozlu xəstənin hamısında qaraciyərin böyüməsi  və ağrılı 
olması  3  xəstədə  öd  yollarının  diskineziyası  müşahidə  edilirdi.  Bir  intensiv  yoluxmalı  xəstədə  bədən 
hərarətinin yüksəlməsi(38-39
0
) və qaraciyər nahiyəsində tutma şəkilli kəskin ağrılar qeyd edilirdi. Digər 
xəstələr isə dispeptik əlamətlərdən – iştahanın pozulması, ağzın acı və quru olması, öyümə, bəzən qusma, 
eləcə də baş ağrısı və baş gicəllənməsindən şikayət edirdilər. 
Diaqnostikası. 
Xəstənin  nəcisinin  Fyulleborn  üsulu  ilə  müayinə  edilməsi  nəticəsində 
D.Lanceatum yumurtaları aşkar edildikdə, dikroseliumun tranzit yumurtasını müəyyən etmək məqsədi ilə 
xəstənin  qidalanma rasionundan heyvanların qaraciyəri kənar  edilir  və  bundan  5  gün  sonra aparılmış 
təkrar koproloji müayinə də dikroselium yumurtası göstərdikdə, diaqnoz təsdiq olunur. 
Laboratoriyada  lansetəbənzər  helmintlərin  yumurtaları  aşkar  edilmiş  17  nəfərdən  yalnız  7  -də 
təkrar müayinə zamanı dikroselioz təsdiq edilmişdir. 
Abşeron sakinləri olan bu xəstələrin 1-i çox mərtəbəli evdə 6-sı isə həyət evlərində yaşadıqlarını 
və  yay aylarında  qarışqalarla  daimi  təmasda  olduqlarını  bildirmişlər.  Çox  ehtimal ki,  onlar  helmintin 
sürfələri ilə yoluxmuş qarışqaları təsadüfən (qida, su və s. vasitəsilə) qəbul etmişlər. 
Qalan  10  xəstənin  nəcisində  təkrar  müayinədə  yumurta  aşkar  olunmadığından  onlarda  xəstəlik 
müəyyən edilməmişdir. 
Müalicəsi. 
Dikroseliozun  Xloksil  preparatı  ilə  (Emetin,  Timolsolarsol  ilə  birgə), 
heksoxloretanla,həmçinin Prazikvantel preparatı ilə müalicəsi mümkündür.