Mühazirə MÖvzu 1 Epidemiologiya fənni, üsulları və inkişaf tarixi MÖvzu 2

Dərsin qısa məzmunu - 
Epidemioloji müayinǝ zamanı nǝzǝrǝ almaq  lazımdır ki, göyöskürǝkdǝ 
infeksiya  mǝnbǝyi  dövründǝn  başlayaraq  xəstə  şǝxslərdir.  Öskürǝk  kataral  tutmaları  dövründǝ 
törǝdicilǝrin ifrazı azalır vǝ belǝliklǝ, xǝstǝnin infeksiya mǝnbǝyi kimi  tǝhlükǝli  olması aradan qalxır. 
Bǝzi xǝstǝlǝrdǝ tipik spazmatik öskürǝk nǝzǝrǝ çarpmır vǝ xǝstǝliyin kliniki ǝlamǝtlǝri bronxiti xatırladır. 
Peyvǝnd olunanlar arasında belǝ xǝstǝlǝr çoxdur. Bǝzi  xǝstǝlǝrdǝ  öskürǝk olmaya da bilǝr. Bundan irǝli 
gǝlǝrǝk tipik göy öskürǝk ǝlamǝtlǝri olan xǝstǝlǝrlǝ yanaşı  xǝstǝnin ǝtrafında olan bronxiti, traxeya vǝ 
digǝr  yuxarı  tǝnǝffüs  yolları  xǝstǝliklǝri  olan  şǝxslǝri  aşkar  etmǝk  lazımdır.  Belǝ  hallarda  diaqnozu 
dǝqiqlǝşdirmǝk üçün bakterioloji müayinǝnin böyük ǝhǝmiyyǝti var. Uşaq müǝssisǝlǝrindǝ göyöskürǝk 
alovlanmaları  zamanı seroloji müayinǝdǝn dǝ  istifadǝ etmǝk olar (aqlütinasiya reaksiyası, KBR). 
Göyöskurəyin yüngül formaları evdə təcrid edilir. Ağır xəstələr, internatda, körpələr evində tərbiyə 
alan uşaqlar və mənzil məişət şəraiti sanitar-gigiyenik baxımdan qeyri-kafi olan ailələrdə yaşayan uşaqlar 
hospitalizasiya edilir. Xəstələr bakterioloji müayinə edilmədən xəstəliyin 31 -ci günündən və bakerioloji 
müayinənən nəticəsi 2 dəfəf mənfi olduqda 25-26 gün sonra xəstəxanadan evə yazılır, ancaq tibbi nəzarət 
altına alınırlar. 
Hal-hazırda göyöskürǝyin profilaktikasında ǝsas tǝdbir AGDT vaksini ilǝ  aktiv immunizasiyasıdır. 
Ocağın  müayinǝsi  zamanı  mütlǝq  xǝstǝnin  vǝ onun  ǝtrafında  olan  6  yaşına  qǝdǝr  uşaqların  peyvǝnd 
aldıqlarını sǝnǝdlǝr üzrǝ yoxlamaq lazımdır. Bu mǝlumatlar ǝsasında göy öskürǝyǝ qarşı monovaksindǝn 
vǝ ya qammaqlobulindǝn istifadǝ  etmǝk  mǝsǝlǝsi  hǝll olunur (vaksin almayan 1 yaşa qǝdǝr vǝ 1 yaşdan 
yuxarı olan uşaqlara ya da peyvǝndi qurtarmamış uşaqlara vururlar). 
Xǝstǝlǝrin  təcridi  yoxlanılır.  Bu  zaman  aşağıdakı  hallar  nǝzǝrǝ  alınır.  Ailǝdǝ  vǝ  evdǝ  yeni 
döğulmuş, bir yaşa qǝdǝr olan uşaqlar vǝ göy öskürǝyǝ qarşı peyvǝnd almayan uşaqlar olanda xǝstǝlǝr 
hospitalizasiya olunur. Kliniki göstǝrişi olan xǝstǝlǝr dǝ hospitalizasiya olunurlar. 
Xǝstǝ  ilǝ  tǝmasda  olan,  xǝstǝliyi  keçirmǝyǝn  7  yaşına  qǝdǝr  uşaqlara  xǝstǝ  ilǝ  axırıncı  tǝmas 
vaxtından 14  gün müddǝtinǝ tibbi  nǝzarǝt qoyulur. Əgǝr xǝstǝ  evdǝ qalıbsa, onda tibbi  nǝzarǝt 25  günǝ 
qǝdǝr  uzadılır.  Mǝktǝbǝqǝdǝr  uşaq  müǝssisǝlǝrinǝ  gedǝn  uşaqların  öskürdüyünü  valideyinlǝrdǝn 
soruşmaq  lazımdır  (infeksiyanın  hǝmin  müǝssisǝlǝrǝ  gǝtirǝlmǝmǝsi  üçün).  Öskürǝn  uşaqları  hǝkim 
nǝzarǝti  altında  evǝ  göndǝrirlǝr.  Tǝrbiyǝçilǝr  mütlǝq  tibb  işçilǝrinǝ  qrupda  öskürǝn  uşaqlar  haqqında 
mǝlumat  vermǝlidirlər.  Xǝstǝlǝri  uşaq  müǝssisǝlǝrindǝ  təcrid  edirlǝr.  Axırıncı  xǝstǝnin  vǝ  ya 
basilgǝzdirǝnin  immunizasıyasından sonra  qrupa 14  gün müddǝtinǝ karantin tǝyin  edilir.  Xǝstǝlǝr  olan 
qrupda bütün uşaqları vǝ personalı basilgǝzdiriciliyǝ görǝ laborator  müayinǝsini aparırlar.  Müayinǝni 2 
dǝfǝ aparırlar. Müsbǝt cavab aldıqda müayinǝ tǝkrar edilir. Göyöskürǝyǝ görǝ karantin olan qruplara ancaq 
valideynlǝrin  razılığı  ilǝ  peyvǝnd  alan  uşaqlar  qǝbul  oluna  bilǝrlǝr.  Qruplar  arası  izolyasiyanı 
güclǝndirmǝk, otağın havasının vaxtaşırı  dǝyişmǝk, uşaqların havada olma  müddǝtini  uzatmaq lazımdır. 
Sǝhiyyǝ  Nazirliyinin 2013.10.30, 121№ -li ǝmrinǝ ǝsasǝn AGDT-dǝn istifadǝ edilir (Adsorbsiya edilmiş 
göyöskürǝk,  difteriya,  tetanus).  Vaksin  2-3-4  aylığında  AGDT  0,5  ml  doza  ǝzǝlǝ  daxilinǝ  vurulur, 
revaksinasiya 18 aylığında aparılır. 
Qamma-qlobulinlə passiv  profilaktika  xəstəlik  başlanmazdan əvvəl 3  ml  dozda 1 gün intervalla 2 
dəfə vurulduqda yaxşı nəticə verir. İlk növbədə qamma-qlobulin xəstə ilə təmasda olumuş, həyatın 1-ci 
aylarında olan və zəifləmiş böyük uşaaqlara vurulur. 

1 nömrəli Bakı  Tibb Kolleci 
182 
Fənn: Epidemiologiya 
Şöbə: “Tibb bacısı işi” 
 
 
 
Epidemioloji   mǝsǝlǝ 
 
Bağçaya getmǝyǝn 2 yaşlı uşaqda göyöskürǝyin orta ağırlıqlı forması aşkar edildi. Uşaq tǝlimata 
görǝ öz yaşına uyğun AGDT vaksini ilǝ peyvǝnd edilmişdir. Xǝstǝnin atası zavodda nǝzarǝtçi işlǝyir. Anası 
ibtidai  sinif  müǝllimǝsidir.  Bacısının  5  yaşı  var, uşaq  baxçasına  gedir.  AGDT ilǝ  peyvǝnd  edilmişdir. 
Xǝstǝnin ailǝsi yeni evlǝrdǝ, fərdi mǝnzildǝ yaşayır. 
Ocağı lǝğv etmǝk üçün tǝdbirlǝr hazırlayın. 

1 nömrəli Bakı  Tibb Kolleci 
183 
Fənn: Epidemiologiya 
Şöbə: “Tibb bacısı işi” 
 
 
 
MÖVZU  23 
Qızılca xəstəliyinin profilaktikası 
 
Dǝrsin mǝqsǝdi: 
Qızılca ocağının epidemioloji müayinǝ metodunun öyrǝnilmǝsi  vǝ  ocağın lǝğv 
edilmǝsi üçün aparılan tǝdbirlǝr planının tǝşkili. Qızılca ǝleyhinǝ aktiv immunizasiyanın öyrǝnilmǝsi. 
Dǝrsin planı: 
1. Qızılca ocağında epidemioloji müayinǝnin aparılması vǝ müayinǝnin nǝticǝlǝrinin müzakirǝsi 
2. Qızılca ǝleyhinǝ aktiv immunizasiyanın öyrǝnilmǝsi. 
3. Epidemioloji mǝsǝlǝnin hǝlli 
Dərsin  qısa  məzmunu - 
İnfeksiya  mǝnbǝyini  aşkar  etmǝk  üçün  rayon  GEM-dǝ  qeyd  olunan 
hadisǝnin yaşayış yerindǝn vǝ ya uşaq müǝssisǝlǝrindǝn alınan mǝlumatlarından başlamaq  lazımdır. Əgǝr 
xǝstǝliyin  ǝvvǝllǝr  qeyd  olunan  xǝstǝliklǝrlǝ  ǝlaqǝsini  tǝyin  etmǝk  mümkün  olmazsa,  onda  infeksiya 
mǝnbǝyini sorğu vǝ xǝstǝ ilǝ tǝmasda olanların müayinǝsi zamanı tapmaq lazımdır. 
Qızılca zamanı infeksiya mǝnbǝyinin aşkar edilmǝsi bir tǝrǝfdǝn bu infeksiyada virusgǝzdiricilǝrin 
olmaması vǝ virus ifraz olma dövrünün qısalması ilǝ yüngüllǝşir (inkubasiyanın axırıncı günü, prodromal 
dövr, sǝpki  ǝmǝlǝ  gǝldikdǝn  sonra  birinci 4  gün (qızılcanın ağırlaşmaları  olmadıqda 9-10  gün). Digǝr 
tǝrǝfdǝn infeksiya mǝnbǝyi ilǝ qısa müddǝt ǝrzindǝ 1 otagda qaldıqda xǝstǝliyǝ tutulma imkanıni nǝzǝrǝ 
almaq lazımdır. Mǝsǝlǝn: poliklinikanın gözlǝmǝ  otağında, yolka şǝnliklǝrindǝ  vǝ s. Xǝstǝnin ǝtrafında 
infeksiya  mǝnbǝyini  aşkar  etmǝk  mümkün  olmadıqda,  belǝ  qısa  müddǝtli  tǝmasın  aydınlaşdırılmasına 
fikir  vermǝk  lazımdır.  Uşaq  müǝssisǝlǝrindǝ  qruplar  arası  izolyasiyaya  fikir  vermǝk  lazımdır.  Nadir 
hallarda  infeksiyanın  hava  ilǝ  infeksiya  mǝnbǝyi  olan  otaqdan  ventilyasiya  sistemi  ilǝ  digǝr  otağa 
keçmǝsi  mümkündür.  Onların  qızılca  keçirdiyini,  ona  qarşı  aktiv  immunizasiya  olunduğunu  vǝ  onun 
aparılma vaxtını (peyvǝnd anamnezi mütlǝq sǝnǝdlǝr üzrǝ yoxlanılır) aydınlaşdırmaq lazımdır. 
Ocaqda aparılan ǝksepidemik tǝdbirlǝrin  dolğun yerinǝ  yetirilmǝsinǝ  qiymǝt verdikdǝ aşağıdakı 
hallar nǝzǝrǝ alınır. Sǝpki ǝmǝlǝ gǝlǝn gündǝn xǝstǝni 4 gün sonra təcrid edirlǝr (ağırlaşmalar olduqda 
isǝ 10 gün). Təcrid ev şǝraitindǝ aparılır. Kliniki göstǝriş olduqda, ailǝdǝ 2 yaşına qǝdǝr uşaq olduqda, 
sanitar-mǝişǝt şǝraiti ǝlverişsiz olduqda xǝstǝlǝri hospitalizasiya edirlǝr. 
Ocagda  dezinfeksiya  aparılmır.  Qızılca  xǝstǝliyini  keçirǝn,  elǝcǝdǝ  peyvǝnd  alanlar  xǝstǝ  ilǝ 
tǝmasda olduqda onlara qarşı heç bir tǝdbir aparılmır. Xǝstǝliyi keçirmǝyǝn vǝ  peyvǝnd almayanlar xǝstǝ 
ilǝ tǝmasda  olduqda 8  gündǝn 17  günǝ qǝdǝr (tǝmasda olan  gündǝn) uşaq müǝssisǝlǝrinǝ  buraxılmırlar 
(qamma–qlobulin alan uşaqları 21 gün). Tǝmasda olan qrup üzǝrindǝ tibbi nǝzarǝt tǝyin edilir. Nǝzarǝt 
zamanı termometriya, dǝri vǝ selikli qişanın müayinǝsinǝ (Filatov-Koplik- Belski lǝkǝlǝri, konyuktivit) 
fikir  vermǝk  lazımdır.  Xǝstǝ  ilǝ  tǝmasda  olan  qrupun uşaqlarına  qızılca  ǝleyhinǝ  aktiv  immunizasiya 
aparırlar (yǝni, xǝstǝliyi keçirmǝyən, nǝ dǝ peyvǝnd almayan 10 aydan yuxarı uşaqlara). 3 aydan 10 aya 
qǝdǝr,  elǝcǝ  dǝ  aktiv  immunizasiyaya  ǝks  göstǝrişi  olan  10  aydan  yuxarı  uşaqlara  1,5  -  3  ml  dozada 
qamma-qlobulin vurulur. 
Karantin qrupundan uşaqları digǝr qruplara keçirmǝk olmaz. Onlar  üzǝrindǝ  tibbi  nǝzarǝt qoymaq 
lazımdır. Xǝstǝliyi keçirmǝyǝnlǝrǝ vǝ peyvǝnd olmayanlara qızılca ǝleyhinǝ peyvǝnd vurulur. 
Qızılca əleyhinə aktiv immunizasiya 
Hal-hazırda  qızılca  ǝleyhinǝ  ǝsas  profilaktiki  tǝdbir  diri  vaksinlǝ  aktiv  immunizasiyadır.  Bu 
məqsədlə Səhiyyə nazirliyinin 2013.10.30. 121№-li əmrinə əsasən QPM-qızılca, parotit və məxmərəyə 
qarşı peyvənd istifadə edilir. 
Peyvǝndlǝri ǝks göstǝrişi olmayan 12 aylıq uşaqlara, revaksinasiya isə 6 yaşında alırlar. Xǝstǝliyi 
keçirǝn uşaqlara peyvǝnd vurulmur (sǝnǝdlǝr bunu tǝsdiq edirsǝ). 
İmmunizasiyada  diri  quru  vaksindǝn  istifadǝ  edirlǝr.  İstifadǝ  etmǝzdǝn  ǝvvǝl  onu  gutuda  olan 
hǝlledici ilǝ qarışdırırlar. 

1 nömrəli Bakı  Tibb Kolleci 
184 
Fənn: Epidemiologiya 
Şöbə: “Tibb bacısı işi” 
 
 
 
Peyvǝndlǝr 2 üsulla  aparılır: 
1. 0,5 ml. dozada dǝrialtına xüsusi hǝlledici ilǝ qarışdırılmış halda. 
2.  0,1 ml. dozada dǝriiçǝrisinǝ (iynǝsiz inyektor vasitǝsilǝ). Hǝlledicinin miqdarını 5 dǝfǝ azaldıb 
vaksinlǝ qarışdırırlar 
Vaksinanı qaranlıq,  temperatur-4ºC-də vǝ ya  aşağı  temperaturda saxlayırlar. Hǝll edilmiş 
vaksinanı otaq temperaturunda 2 saat saxlamaq olar. Onu işıqdan qorumaq lazımdır. 
Bǝzi uşaqlarda vaksinadan sonra qızdırma vǝ qızılcayabǝnzǝr ǝlamǝtlǝr baş verir. Bu zaman 
peyvǝnd alan şǝxslǝr yataqda uzanmalı vǝ simptomatik müalicǝ almalıdırlar. 
 
Epidemioloji  mǝsǝlǝ 
Uşaq  poliklinikasının  ümumi qǝbul otağında  qızılca  ilǝ  xǝstǝ  uşaq  aşkar edilib.  Burada xǝstǝdǝn 
başqa daha 20 uşaq var idi. Onların 5-i qızılca keçirmişdir. 11 uşağ 3 il 2 ay bundan ǝvvǝl qızılcaya  qarşı 
peyvǝnd edilmişdir. Peyvǝnd almayan 4 uşağın ikisi 1 il 8 aylıq, ikisi 3 -4  yaşındadırlar. 
Poliklinikanın işindǝ çatmamazlığı aşkar edin. Ocaqda tǝdbir aparın. 

1 nömrəli Bakı  Tibb Kolleci 
185 
Fənn: Epidemiologiya 
Şöbə: “Tibb bacısı işi” 
MÖVZU 24 
 
 
Məxmərək xəstəliyinin profilaktikası 
Dǝrsin  mǝqsǝdi: 
Mǝxmǝrǝk  ocağının  epidemioloji  müayinǝ  üsulunun  öyrǝnilmǝsi  vǝ  ocağın 
lǝğv  edilmǝsi  üçün  aparılan  tǝdbirlǝr  planının  tǝşkili.  Mǝxmǝrǝk  ǝleyhinǝ  aktiv  immunizasiyanın 
öyrǝnilmǝsi. 
Dǝrsin planı: 
1. Mǝxmǝrǝk ocağında epidemioloji müayinǝnin aparılması vǝ müayinǝnin nǝticǝlirinin müzakirǝsi. 
2. Mǝxmǝrǝk ǝleyhinǝ aktiv immunizasiyanın öyrǝnilmǝsi. 
3. Epidemioloji mǝsǝlǝnin hǝlli. 
Dərsin  qısa  məzmunu  - 
Qızılcavari  mǝxmǝrǝk.  Bu  xǝstǝlik  ǝvvǝllǝr  yüngül  formada 
keçdiyindǝn onun epidemioloqiya vǝ profilaktikasına az fikir verilirdi. Lakin son zamanlar müǝyyǝn edilib 
ki,  3  aylıq  hamilǝlik  dövründǝ  qadın  bu xǝstǝliyǝ  yoluxsa  ya döl  mǝhv  olur  ya  da   uşaq    doğulduqda 
potologiya müşahidǝ  edilir. Anadan yoluxmuş  uşaq uzun müddǝt  virus ifraz edir vǝ infeksiya mǝnbǝyinǝ 
çevrilir. 
Bu xǝstǝliyǝ görǝ epidemioloji muayinǝ apardıqda onun  epidemioloji  qanuna  uyğunluğunu bilmǝk 
lazımdır. 
İnfeksiya mǝnbǝyi ola bilǝr: 
1. Anadangǝlmǝ qızılcavari mǝxmǝrǝklǝ xǝstǝlǝnmiş uşaqlar: 
2. Hamilǝlik dövründǝ qızılcavari mǝxmǝrǝklə xǝstǝlǝnmiş analardan doğulan kliniki sağlam  uşaqlar: 
3. Sǝpkinin ǝmǝlǝ gǝldiyi vaxdan 21 gün müddǝtindǝ mǝxmǝrǝkli xǝstǝ 7 – 13 gün: 
4. Sǝpkinin ǝmǝlǝ gǝlmǝsinǝ qǝdǝr inkubasion dövrdǝ olan xǝstǝ: 
5. Atipik formalı mǝxmǝrǝkli xǝstǝ: 
6. Sağlam virus gǝzdiricilǝr. 
İnkubasiya dövrü ǝsasǝn 15-20 gündür. Virus yalnız otaq daxilindǝ hava damci yolu ilǝ yayılır. 
Özündǝn sonra möhkǝm immunitet yaradır. 
Ocaqlara gedǝrǝk təmasda olanları müayinǝ edǝrkǝn dǝri örtüyünǝ vǝ limfa vǝzilǝrinə  fikir verilir. 
Boyun arxası vǝzilǝrin böyümǝsi daha çox olur. Sǝpki  olmadıqda,  yalnız limfa vǝzilǝri böyüdükdǝ vǝ qısa 
müddǝtli qızdırma olduqda diaqnoz qanın analizi ilǝ tǝsdiq edilir. 
Mǝxmǝrǝkdǝ neitropeniya, limfopeniya olur vǝ plazmatik hüceyrǝlǝr vǝ Tyurka hüceyrǝsi ǝmǝlǝ 
qǝlir.  Təmasda  olanlardan  ǝn  ǝsas  hamilǝ  qadınlara  fikir  verilir,  onlara  20  ml  qǝdǝr  qamma-qlobulin 
vurulur. 
Hal-hazırda  MDB  ölkələrində  QPM  (öldürülmüş  epidemik  parotit,  diri  qızılca  vı  məxmərək 
ştampları) istifadə edilir. İlk vaksin 12 aylığında aparılır, revaksinasiya isə 6 yaşında parılır. 
Xəstəliyin qarşısını almaq üçün udlağın burun nahiyyyəsindən ifraz olunan möhtəviyyat 3 -5%-li 
fenolvə  ya  xloramin  məhhlulu  ilə  dezinfeksiya  edilir.  Qab-qacaq,  alt  paltar,  burun  dəsmalı  və  tənzif 
maska qaynadılır. Xəstə və ona qulluq edənlər şəxsi gigiyenaya əməl etməlidirlər. 
Mǝxmǝrǝk  keçirǝn  hamilǝ  qadında  hamilǝliyin  pozulması  kimi  mǝsǝlǝ  qoyulur.  Hal  hazırda 
məxmərəyin profilaktikasında (RUVAX) parotid-məxmərəy vaksini,(RUDİVAX) məxmərəy vaksinindən 
istifadə edilir.Vaksin qizlara 11-13 yaşlarinda, hamilə qadinlara isə  hamiləlikdən 3  ay əvvəl vurulmalıdir. 

1 nömrəli Bakı  Tibb Kolleci 
186 
Fənn: Epidemiologiya 
Şöbə: “Tibb bacısı işi” 
 
 
 
MÖVZU  25 
Vərəm xəstəliyinin profilaktikası 
 
Dǝrsin mǝqsǝdi: 
Vǝrǝm dispanserlǝrinin vǝ GEM-in vǝrǝmǝ qarşı  apardığı  profilaktik işlər  
ilə tanış olmaq. Vǝrǝm ocağının müayinǝsi. 
Dǝrsin planı: 
1.  Vǝrǝmǝ qarşı profilaktik işin ǝsas istiqamǝtlǝrinin öyrǝnilmǝsi (xǝstlǝrin üzǝ çıxarılması üsulu, 
onların qeydiyyatı, təcridi vǝ dispanserizasiyası, oçaqlarda aparılan tǝdbirlǝr). 
2. Vǝrǝmǝleyhinǝ dispanserlǝ tanışlıq (qurluşu, rejimi, profilaktik işin tǝşkili). 
3. Rentgen – flyoroqrafik qurğuya baxış vǝ tǝlǝblǝrin flyuroqrafiyası. 
4.  Basilyar vǝrǝm oçağına getmǝk vǝ ''vǝrǝm ǝleyhinǝ dispanserin sahǝ tibb bacısının kartasının'' 
doldurulması. 
Dərsin qısa məzmunu - 
Vǝrǝm infeksiyası nǝticǝsindǝ ǝhalinin ǝlilliyinə  vǝ ölümünə  sǝbǝb 
olduğu üçün xǝstǝliyin profilaktikası vǝ müalicǝsi ilǝ mǝşğül olan tibbi müǝssisǝlǝri yaradıldı (vilayət, 
şǝhǝr, rayon vǝrǝm dispanserlǝiri). 
Vǝrǝmǝ qarşı mübarizǝdǝ GEM–lǝr dǝ  mǝşğul olurlar. Onlar  vǝrǝmǝ qarşı müǝssisǝlǝrin rejiminin 
sistematik  kontrolunu  hǝyata  keçirirlǝr,  “tǝcili  bildiriş”  vǝrǝqǝsini  (forma  №58)  almaqla  basilyar 
xǝstǝlǝri  nǝzǝrǝ  alırlar.  Oçaqların  epidimioloji  müayinǝsini  aparırlar,  bu    oçaqların  kartotekasını 
düzǝldirlǝr  vǝ  vǝrǝmǝ  qarşı  aparılan  immunoprofilaktik  işlǝrǝ  rəhbǝrlik  edirlǝr.  Vǝrǝmin 
profilaktikasında müalicǝ–profilaktik müǝssisǝlǝr dǝ rol oynayır (poliklinika). Bu müǝssisǝlǝr xǝstǝlǝri 
aşkar edir vǝ vǝrǝmǝ qarşı immunizasiya aparırlar. Vǝrǝm xǝstǝliyindǝ infeksiya  mǝnbǝyi heyvanlar da 
olduğu  üçün  bǝzi  tǝdbirlǝr  baytar  hǝkimlǝri  tǝrǝfindǝn  aparılır.  Vǝrǝm  xǝstǝliyinin  profilaktikasında 
ümumi  gigiyenik  tǝdbirlǝr  müəyyǝn  rol  oyayır:  ǝhalinin  normal  yaşayışla  tǝmin  edilmǝsi,  yaşayış 
mǝntǝqǝlǝrinin yaşıllaşdırılması, idman, havanın tǝmizliyini tǝmin edǝn tǝdbirlǝr. 
I. Vǝrǝm xǝstǝsinin aşkar edilmǝsi vǝ onların dispanserizasiyası. 
1.  Xǝstǝlǝr  sahǝ  hǝkimi  vǝ  feldşlǝri,  sǝhiyyǝ  mǝntǝqǝlǝrinin  vǝ  uşaq  müǝssisǝlǝrinin  tibb  işçilǝri 
tǝrǝfindǝn aşkar edilir. Əsasǝn qrip, bronxit, pnevmaniya xǝstǝliyini tez-tez keçirǝn şǝxslǝrǝ fikir vermǝk 
lazımdır. 
2. 12  yaşına  qǝdǝr  olan  uşaqlar arasında  vərǝm  xǝstǝlǝrinin  aşkar  edilmǝsi,  Mantu  sınağının  cavabına 
ǝsasǝn olur. 
3.  Vǝrǝm dispanserlǝri tǝrǝfindǝn tǝşkil edilǝn kütlǝvi flyuroqrafik müayinǝlǝr vasitǝsilǝ xǝstǝlǝrin 
aşkar  edilmǝsi.  Uşaq  mǝktǝbǝqǝdǝr  müǝssisǝlǝrin  vǝ  mǝkǝtǝb  işçilǝrin,  elǝcǝ  dǝ  heyvandarlıq 
fermalarının işçilǝri ildǝ 2 dǝfǝ, qida müǝssisǝlǝrinin işçilǝri vǝ 12 yaşdan yuxarı olan mǝktǝblilǝr  ildǝ 1 
dǝfǝ, digǝr ǝhali qrupları 2 ildǝ bir müayinǝ  edilirlǝr. 
Aşkar  edilǝn  xǝstǝ  ftiziator  tǝrǝfindǝn  hǝr  tǝrǝfli  müayinǝ  seliyin  tǝkrari  müayinǝsi  ilǝ  aparılır 
(traxeya,  bronxun  vǝ  mǝdǝnin  yuyuntu  suları).  Əsasǝn  material  flotasiya  üsulu  ilǝ  müayinǝ  edilir. 
Yaxmaları lyuminisent üsulu ilǝ müayinǝ edirlǝr. 
Vǝrǝmǝ qarşı dispanserlǝr xǝstǝlǝri vǝ basilyar xǝstǝlǝrlǝ tǝmasda olanları dispanserizasiya edirlǝr. 
Müayinǝnin periodikliyi xǝstǝnin hansı qrupaya aid edildiyi ilǝ tǝyin edilir. 
I qrupa – aktiv formalı (basilyar) vǝrǝm xǝstǝlǝri. 
A qruppası – uzun müddǝtli kompleks müalicǝ olunanlar. Bu xǝstǝlǝr ayda bir dǝfǝ dispanserǝ 
gǝlirlǝr. 
B qruppası – ağciyərindǝ fǝaliyyǝtdǝ olan xroniki prosesli xǝstǝlǝr. Bunlar dispenserǝ iki ayda 
bir dǝfǝ, kimya terapiya dövründǝ isǝ hǝr ay gǝlirlǝr 
II qrupa – törǝdicisi müşahidǝ edilmǝyǝn sönmüş aktiv formalı xǝstǝlǝr. 3 ayda bir dǝfǝ, kimya 
terapiya dövründǝ isǝ hǝr ay nǝzarǝt edilirlǝr. 
III  qrupa – müvǝffǝqiyyǝtli müalicǝdǝn sonra aktiv olmayan formalı vǝrǝm xǝstǝlǝri. Bu 
qrupaya şübhǝli olan 3 yaşına qǝdǝr uşaqlar da aid edilirlǝr. 6 ayda bir dǝfǝ nǝzarǝt aparılır. 
IV qrupa – bura basilyar xǝstǝ ilǝ ailǝ daxili təmasda olanlar aiddir (uşaq vǝ yeniyetmǝlǝr  ilǝ 

1 nömrəli Bakı  Tibb Kolleci 
187 
Fənn: Epidemiologiya 
Şöbə: “Tibb bacısı işi” 
 
 
 
mǝnzil  daxili).  Ailədaxili  təmasda  olan  uşaq  vǝ  yeniyetmǝlǝr  ildǝ  4  dǝfǝ,  mǝnzildaxili  təmasda  olan 
böyüklǝr, elǝcǝ dǝ uşaq vǝ yeniyetmǝlǝr ildǝ iki dǝfǝ dispanserǝ gǝlirlǝr. Təmasda olanlar tǝmas müddǝti 
qurtardıqdan iki il sonra nǝzarǝt altında olurlar. 
II.  Ocağın epidemioloji müayinǝsi  vǝ  ocaqlar üzǝrindǝ nǝzarǝt
. Epidemioloji müayinǝ 
zamanı xǝstǝ haqqında olan  anket   mǝlumatlardan  ǝlavǝ  aşağıdakıları  aydınlaşdırmaq lazımdır. Xǝstǝnin 
digǝr  ailǝ  üzvülǝrindǝn  təcrid  olunması,  otağın  vǝziyyǝti;  ailǝ  üzvülǝrinin  sayını,  yaşını  vǝ  sǝnǝtini 
göstǝrmǝk, elǝcǝ dǝ bu evdǝ yaşayan digǝr ailǝlǝr haqqında; xǝstǝdǝ ayrıca yataq paltarlarının, dǝsmalın, 
qabın olması vǝ onların cari dezinfeksiya olunduğunu; xǝstǝnin seliyinin zǝrǝrsizlǝşdirilmǝsini, xǝstǝnin 
sanitar biliyinin sǝviyyǝsi vǝ onda zǝrǝrli adǝtlǝrin (papiros çǝkmǝ vǝ spirtli içkilǝrdǝn istifadǝ etmǝk) 
olub–olmadığını aydınlaşdırmaq. 
Müayinǝ zamanı sağlamlaşdırıcı tǝdbirlǝrin hǝcmi vǝ ardıcıllığı tǝyin edilir. Mǝsǝlǝn: xǝstǝ ilǝ 
tǝmasda olanların müayinǝsi vǝ kimyaprofilaktikası, cari dezinfeksiya üsulları haqqında instruktaj vǝ s. 
Vǝrǝm  ocaqları  GEM  işçilǝri  tǝrǝfindǝn  sistematik  yoxlanır.  Yoxlamanın  periodikliyi  ocağın 
kateqoriyası ilǝ tǝyin edilir. 
I kateqoriya  – burda uşaqlar, hamilǝ qadınlar var vǝ xǝstǝlǝr  rejimi  gözlǝmirlǝr. Belǝ  ocaqlar  üç 
ayda bir dǝfǝ yoxlanılır. 
II kateqoriya  –  xǝstǝ  ilǝ  təmasda  olanlar  arasında  uşaqlar  yoxdur,  mǝnzil  şǝraiti  kafidir,  lakin 
xǝstǝlǝr rejimi gözlǝmirlǝr. Belǝ ocaqlar 6 ayda bir dǝfǝ yoxlanılır. 
III kateqoriya  –  bu ocaqlarda  mǝnzil  şǝraiti  yaxşıdır,  xǝstǝlǝr  rejimǝ  ciddi  ǝmǝl  edirlǝr.  Belǝ 
ocaqlar ildǝ 1 dǝfǝ yoxlanılır. Yǝni anadanolmuş uşaqları vaksinasiya prosesi qurtardıqdan sonra (6 aydan) 
buraxılır. 
Vǝrǝmǝ qarşı peyvǝnd 
- Vǝrǝmǝ qarşı immunizasiya diri vǝrǝm vaksini (BSJ) ilǝ aparılır. 
Vaksinasiya doğum evlǝrindǝ uşağın 4-7-ci günü aparılır 
Vaksinasiya  və  revaksinasiya  təlimata  əsasən  müxtəlif  ay  və  yaşlarda  aparılır.  Vaksin  bazunun 
yuxarı üçdə bir hissəsinə dəriiçi üsul ilə vurulur. 

1 nömrəli Bakı  Tibb Kolleci 
188 
Fənn: Epidemiologiya 
Şöbə: “Tibb bacısı işi” 
 
 
 
MÖVZU  26 
Su çiçəyi və təbii çiçək xəstəliklərinin profilaktikası 
Dərsin məqsədi: 
Uşaq kollektivlərində su çiçəyi ocağının epidemioloji müayinə üsullarının 
öyrənilməsi, təbii çiçəyə qarşı profilaktika tədbirləri ilə tanışlıq. 
Dərsin planı: 
1. Uşaq kollektivində su çiçəyi ocağının epidemioloji müayinəsi. 
2. Aktın tərtibi və ocağın müayinə nəticələrinin müzakirəsi. 
3. Təbii çiçək peyvəndinin vurulma texnikası ilə tanışlıq. 
Dərsin qısa məzmunu - 
Su çiçəyi geniş yayılmış uşaq infeksiyalarındandır.  Xəstəliyin  geniş 
yayılması və ona qarşı yüksək həssaslığın olması xəstəliyin hava-damcı yolla yayılması ilə izah olunur. Su 
çiçəyi alovlanmaları məktəbəqədər uşaq müəssisələrində, həm də xəstəxanadaxilində  müşahidə edilir. 
Uşaq  müəssisələrində  su  çiçəyi  alovlanmalarının  epidemioloji  müayinəsinə 
aşağıdakı məsələlər aiddir: 
1. İnfeksiyanın uşaq müəssisələrində keçmə mexanizmini aydınlaşdırmaq, bu infeksiyanın gətirilməsi 
üçün imkan yaradan profilaktiki işlərdə olan səhflərin aşkar edilməsi; 
2.  Uşaq kollektivində infeksiyanın yayılma dinamikasını izləmək və sonrakı yoluxma zəncirini təyin 
etmək; 
3. İnfeksiyanın bir qrupdan digər qrupa yayılma səbəblərini aydınlaşdırmaq; 
4. Gələcəkdə belə alovlanmaların qarşısını almaq üçün tədbirlər təşkil  etmək. 
Epidemioloji müayinə zamanı bu  infeksiyanın epidemioloji xüsusiyyətlərini nəzərə almaq lazımdır. 
İnfeksiya  mənbəyi ancaq xəstə  insandır.  Xəstəlik  başlanmazdan 6-7  saat əvvəl  xəstə    virus ifraz  edir. 
Xəstəliyin  5-ci  günü,  axırıncı  təzə  əmələ  gələn  səpkidən  xəstə  infeksiya  mənbəyi  sayılmır, 
virusgəzdirənlik olmur.  Su çiçəyi  hava-damcı yolla  yayılır.  Otaqlar yaxşı izolyasiya olmadıqda viruslar 
bir  otaqdan  digərinə  yayıla  bilər.  Xəstəlikdən  sonra  davamlı  immunitet  əmələ  gəlir.  Məişət 
immunizasiyası  müşahidə  edilmir.  Epidemioloji  müayinəni infeksion  xəstəliklər  jurnalında  olan  bütün 
xəstəliyə tutulanların, xəstəlik başlanan tarixdən və uşağın getdiyi qrupdan başlamaq  lazımdır.  Bu zaman 
infeksiyanın bir qrupu və ya bir neçə qrupu əhatə etdiyi aydınlaşır. Axırıncı halda ayrı-ayrı qruplarda su 
çiçəyinin  baş  vermə  ardıcıllığı  aydınlaşır.  Yoluxma  dövrünü  və    inkubasıya    müddətini  nəzərə  almaq, 
infeksiyanın yayılma ardıcıllığını təyin etmək lazımdır. 
Xəstəliyin belə analizi zamanı bir neçə xəstəlik dalğaları (əsasən 2 -3) aşkar edilir: əvvəlcə birinci 
xəstələnmə, sonra inkubasiya  müddətinə uyğun olan interval (inkubasiya dövrü  11-23  gün,  orta hesabla 
14-17 gün) bir neçə təzə xəstələnmə sonra yeni interval və yeni xəstələnmə  dalğası. 
İnfeksiyanın iki əsas yayılma imkanını nəzərə almaq lazımdır: 
1.  Qruplararası izolyasiyanın lazımi qaydada olmaması nəticəsində infeksiyanın bir qrupdan  digər qrupa 
keçməsi, bu  imkanı aydınlaşdırdıqda uşaq müəssisələrinin planını  təşkil etmək, qrupların yerləşməsini 
göstərmək, qəbul etdikdə, gəzməyə apardıqda, musiqi dərslərində və s. müxtəlif qruplu insanların görüşmə 
imkanını yoxlamaq lazımdır. 
2.  Müxtəlif  yeni  qruplaşmalarda,  uşaqları  köçürdükdə,  infeksiyanın  bir  qrupdan  digərinə  keçməsi. 
Alovlanmalar zamanı belə dəyişmələrin olub-olmadığını aydınlaşdırmaq lazımdır. 
Müayinənin nəticələri akt formasında sənədləşdirilir və bunun üzərinə qrafiki məlumatların əlavə 
edilməsi məsləhətdir (müəssisənin planlaşdırma sxemi, gün və qruplar üzrə xəstəliyin qrafiki). 
Ağır  kliniki  gedişinə  və  həm  də  tez  yayılmasına  görə  təbii  çiçək  xüsusi  təhlükəli  infeksiyalara 
aiddır.  Hal-hazırda  xəstəlik  qeyd  olunmur.  Lakin  bakterioloji  silah  kimi  təhlükəli  olduğuna  görə,  bu 
məqsədlə aşağıdakı tədbirlər aparılır: 
Tibb  işçisi  təbii  çiçək  və  ya  şübhəli  xəstə  müəyyən  edərsə  bu  haqda  öz  rəhbərliyinə  məlumat 
verməlidir. Təcili olaraq epidemiyaya qarşı tədbir hazırlanmalıdır. Tibb müəssisəsinin rəhbəri hadisə