Mühazirələr konspekti Bakı-2021 § Bipolyar və unipolyar tranzistorlarda qurulmuş açar sxemləri

Simmetrik multivibrator

M ultivibrator relaksasion tipli generator olub müəyyən amplitudlu və tezlikli meandr şəkilli impulslar hasil etmək üçün istifadə olunur. Multivibrator sxemi aşağıdakı kimidir:

Sxem aşağıdakı kimi işləyir:

Qida gərginliyi verilərkən sxemin çıxış gərginliyi olur. Bu halda komparatorun müsbər girişinə

gərginliyi ötürülür. Kondensatordakı gərginlik isə

olacaqdır. Lakin, qida gərginliyi buraxılan andan, yəni anından etibarən C kondensatoru R müqaviməti vasitəsilə dolmağa başlayır. anından etibarən kondensatorun gərginliyi xətti olaraq artmağa başlayır və bu artım

qiymətinə qədər davam edir.

Bu halda komparatorun çıxışı sıçrayışla kimi dəyişir və əməliyyat gücləndiricisinin girişinə

gərginliyi ötürülür. Mənfi girişdə isə

Bundan sonra

halı baş verir. Komparatorun çıxışında dəyişikliyi yaranır. Bu zaman

Aydındır ki, çıxış siqnalının periodu və siqnallarının müqayisə müddətləri ilə formalaşdırılır. Burada alqoritmdən də göründüyü kimi həmin müddət və siqnallarının qiymətindən və kondensatorun dolma müddətinin qiymətindən asılıdır.
Simmetrik multivibratorun çıxış siqnalının periodu və tezliyi aşağıdakı kimi təyin olunur:

B urada . Multivibratorun işinin zaman diaqramı isə aşağıdakı kimidir:

4. 
   Qeyri – simmetrik multivibrator
   

Bəzən sistemlərdə qeyri–simmetrik impulslar hasil etmək lazım gəlir. Yəni, . Bu halda qeyri–simmetrik multivibrator sxemlərindən istifadə olunur. Qeyri – simmetrik multivibrator sxemi aşağıdakı kimidir:

Bu sxemin qeyri – simmetrik impulslar hasil etməsi üçün olmalıdır. Sxem aşağıdakı kimi işləyir:

Fərz edək ki, qida gərginliyi qoşulduqda

Bu halda diodu açıq, diodu isə bağlıdır. C kondensatoru müqaviməti vasitəsilə dolmağa başlayacaqdır. Kondensator

qiymətinə qədər dolduqda olacaqdır. Burada

halında komparatorun çıxışı sıçrayışla qiymətinə dəyişir. Bu zaman diodu bağlanır, diodu isə açılır. Komparatorun müsbət girişinə

gərginliyi ötürülür. C kondensatoru diodu vasitəsilə sıfıra qədər boşalır və daha sonra müqaviməti vasitəsilə qiymətinə qədər dolur. Bu halda komparatorun giriş gərginliyi olur və çıxış siqnalı qiymətinə dəyişir. Beləliklə, bu proses təkrarlanır.
şərtinə görə C kondensatorunun müsbət və mənfi gərginliklərlə dolub – boşalma müddətləri eyni olar. Lakin olduğundan kondensatorun müsbət və mənfi gərginliklərlə dolub – boşalması dövrələrinin zaman parametrləri fərqli olur.
Ümumi halda C kondensatorunun dolub – boşalma müddəti aşağıdakı kimi təyin oluna bilər:


Buradan period və tezlik üçün aşağıdakı ifadələri almaq olar:

Q eyri – simmetrik multivibratorun zaman diaqramı isə aşağıdakı kimidir:

5.