Mulkchilik va uning shakllari Mundarija Kirish I. Bob. Mulk

1.3 Korxonalarning mulkiy maqomi va xo’jalik yuritish uslublari

Xo’jalik huquqi sub`ektlarining turlari to’g’risida so’z ketar ekan, avvalo, shuni aytish joizki, ularni bir necha turlarga ajratish mumkin. Sub`ektlarni turkumlash ularning mulkchilik shakliga, vakolatlariga, faoliyat turiga qarab belgilanadi.

Mulk shakllarining xilma-xilligidan kelib chiqib, xo’jalik huquqining sub`ektlarini quyidagi turlarga bo’­lish mumkin:

1. Fuqarolarning xususiy mulkiga asoslangan xo’jalik yurituvchi sub`ektlar;

2. Jamoa mulki ko’rinishidagi xususiy mulkka asos­langan xo’jalik yurituvchi sub`ektlar (jamoa, oila, mahalla, ishlab chiqarish kooperativlari, aktsiyadorlik jamiyatlari, ma`suliyati cheklangan jamiyatlar, shirkatlar) va boshqalar;

3. Davlat mulkiga asoslangan xo’jalik yurituvchi sub`­ektlar (respublika mulkiga, ma`muriy-territorial tu­zilmalarning mulkiga asoslangan);

4. To’la yoki ulush qo’shib ishtirok etishga asoslangan (qo’shma korxonalar) xo’jalik yurituvchi sub`ektlar;

5. Mulkchilikning aralash shakliga asoslangan xo’jalik yurituvchi sub`ektlar.

Xo’jalik huquqining sub`ektlaridan biri xususiy korxonalardir.

Xususiy korxona qonunda belgilangan tartibda ro’y­xatdan o’tkazilgan kundan boshlab yuridik shaxs huquqini oladi.

Shartnoma deb ikki yoki bir necha (jismoniy yoki yuri­dik) shaxsning huquqlari va burchlarini vujudga keltirish, o’zgartirish yoki bekor qilish haqidagi kelishuvga aytiladi.

Shartnoma taraflarning bitimi (kelishuvi) sifatida quyidagi belgilar bilan xarakterlanadi:

a)taraflarning erkini erkin ifodalanishi;

b) uning mazmunini tashkil etuvchi barcha muhim shartlar bo’yicha taraflarning kelish­ganligi;

v) taraflarning o’z majburiyatlari bo’yicha ha­rakatlarini (qoida tariqasida) haq evaziga bajarishi;

g) shartnoma munosabatlarida taraflarning tengligi;

d) shartnomani ijro qilishning yuridik kafolati;

j) shart­noma majburiyatlarini buzganlik uchun javobgarlik.

Xo’jalik yurituvchi sub`ektlar o’rtasidagi xo’jalik shartnomalarini tuzish, bajarish, o’zgartirish va bekor qilish vaqtida yuzaga keladigan munosabatlar O’zbekiston Respublikasining Fuqarolik kodeksi va “Xo’jalik yurituvchi sub`ektlar faoliyatining shartnomaviy-huquqiy bazasi to’g’risida”gi qonuni va boshqa qonun huj­jatlari bilan tartibga solinadi.