Muloqot shakllari

SCIENTIFIC PROGRESS
 
VOLUME 2 ǀ ISSUE 3 ǀ 2021 
ISSN: 2181-1601
Uzbekistan
 
www.scientificprogress.uz
  
Page 625
mumkin boʻladi. Oʻyin orqali bolalarda sezgi, idrok, xotira, fikrlash, fantaziya kabi 
ruhiy jarayonlar, shuningdek, harakter hislatlari, qobiliyat turlari, temperament (mijoz) 
tiplari rivojlanadi. Bolalarning nutqini, muloqotini rivojlantirishda kattalar muhim ro’l 
oʻynaydilar. Bu davrdagi bolalar oʻyini ham oʻziga xos boʻladi. Bolalar oʻyinda turli 
rollarni oʻynaydilar. Oʻyin qoidalariga rioya qila boshlaydilar [19]. Muloqot shakllari 
bola hali guruh boʻlib oʻynamasidan avval, ya’ni oʻz- oʻzi bilan oʻynaganidayoq 
shakllanadi. Bu davrda bola oʻyin oʻynaganida koʻproq oʻzining hatti-harakatlariga
ehtibor beradi. Oʻzaro munosabatlar orqali bola boshqa bola bilan muloqotga kirisha 
boshlaydi. 4 yoshli bolalar esa koʻproq boshqa bolalar bilan muloqotda boʻlishga 
harakat qiladilar. Bu bosqichda bolalar bir-birlari bilan oʻyinchoqlarini almashtiradilar, 
bir-birlariga yordam bera boshlaydilar. Hamkorlikda oʻynaladigan oʻyinda bolalar bir-
birlarini tushunishga, bir-birlariga yordam berishga oʻrganadilar. Endi bola oʻzi 
oʻynamasdan boshqa bolalar bilan oʻynashga harakat qiladi. Oʻyin oʻynaganda bolalar 
koʻpincha boshliq boʻlishga harakat qiladilar. Kim oʻyinni tashkil qilsa u doimo boshliq 
boʻlgisi keladi. Shunda konflikt (nizolar) kelib chiqadi [20]. Oʻyindan qoniqmagan bola 
“men oʻynamayman, sen bilan,”- deb noroziligini bildiradi. Kichik va oʻrta 
maktabgacha yoshdagi bolalarda soʻz boyliklari oʻyin faoliyati orqali ortib boradi. 
Mashgʻulotlar orqali bolalarda nutq rivojlanib boradi. Chunki mashgʻulotlarda bolalar 
she’r yodlaydilar, ertaklar eshitadilar. Oʻyin vaziyati bolalarda nutq munosabatlarini 
rivojlantiradi.
Kichik maktab yoshidagi bolalar muloqoti
: 
Bola endi maktab yoshiga yetganda 
ularning bir-birlariga nisbatan munosabatlari yangicha mazmun kasb etadi. Bola ilgari 
ota-onasi, guruhdagi tengdoshlari, tarbiyachi bilan muloqotda boʻlgan boʻlsa, endi 
maktab oʻqituvchisi, sinf rahbari bilan ham muloqotda boʻladi.
Bolalarda bu davrda mashuliyat hissi shakllanadi. Shu oʻrinda, bolalarning maktabga 
tayyorgarligi masalasiga alohida toʻxtalib oʻtish joiz deb hisoblaymiz. Psixologiyada «7 
yosh inqirozi» - deb yuritiladigan inqiroz davri mavjuddir. Bu davr bolaning oʻz 
«men»ligini tengdoshlari orasida tasdiqlashi bilan bogʻliq. Bundan tashqari, 7 yoshda 
bolaning bilish jarayonlarida (sezgi, idrok, xotira, xayol, diqqat) sifat oʻzgarishlari sodir 
boʻladi. Boladagi boʻlinuvchan beqaror diqqat oʻrniga barqaror diqqat shakllana 
boshlaydi, xotirasi mustahkamlanadi, tafakkur jarayonlari rivojlanadi. Gohida 6 yoshli 
bolada mana shu sifat oʻzgarishlari yuz bermaganligi tufayli ularni maktabga qabul 
qilish jarayonida « maktabga tayyor emas», degan xulosa chiqarish mumkin boʻladi 
[21-24]. Shu tufayli ota-onalar bolani maktabga berish chogʻida albatta, mutaxassis 
maslahatini olishlari maqsadga muvofiqdir. Maktabgacha yoshning yettinchi yilida 
bilan muomala uslubini pedagog bolalar xulq atvoridagi oʻziga xos jihatlar, uning oʻz 
tengdoshlari va kattalar bilan oʻzaro muloqotga kirisha olish malakalariga qarab 
tanlaydi ,tengdoshlari orasida jamoa bilan muloqot qilish jarayonida turli darajadagi 
qiyinchiliklarni his qiladigan oʻquvchilar bor: gipermuloqotchan (sergap) bolalar; sinf-

---