Muloqotda noverbal vositalarning orni va ahamiyati

JOURNAL OF NEW CENTURY INNOVATIONS 
http://www.newjournal.org/ 

Volume–27_Issue-6_April_2023 
148 
Pralingvistika fani haqida koplab olimlarlar izlanishlar olib borgan. Quyidagi 
O,Savajo, G.V.Kolshanskiy , Y.A.Zemskaya, N.I. Jinkin, K.Blansh,Benvenist, 
R.Yakobson,R.Bart kabi olimlarning faoliyati noverbal vositalar tadqiqiga qaratilgan 
bolib, ayniqsa, Amerika va nemis tilshunoslarining bu boradagi izlanishlari diqqatga 
molik. Chunonchi, R.L Birdwhistell, D.Efron, P.Ekman, V. Friesen, E.Hall, M.R.Key, 
F.Poyatos,G.L.Tragerlarning ilmiy izlanishlari jamiyatga va insonlar orasidagi 
munosabatga tasiri masalalariga bagishlanadi hamda paralinvistikada muhim bir o’rin 
egallaydi.
2
Ekspertlarning xulosalariga ko’ra, muloqotning juda katta qismini noverbal aloqa 
tashkil etadi. Biz har kuni minglab noverbal belgi va harakatlarga, shu jumladan, gavda 
holati, yuz (mimika) ifodalari, ko’z ifodasi, imo-ishoralar hamda so’zlash ohanggiga 
o’z munosabatimizni bildira
Noverbal muloqot va xulq-atvor to’g’risidagi ilmiy izlanishlar 1872 yilda Charlz 
Darvinning “Insonlar va hayvonlarda emotsiyalar ifodasi” nomli asarining nashriyoti 
bilan boshlandi. O’sha vaqtdan buyon, so’zlarsiz muloqot va xatti-harakatlarning 
turlari, ta’siri va ularning ifoda etilishi bo’yicha ko’plab tadqiqotlar olib borildi.
3
Bugunga kunga kelib noverbal muloqotni ifodalovchi paralingvistik 
vositalarning 18 ta guruhga ajratilishi mumkinligi korsatib berilmoqda.
1.Kinesika(imo-ishora harakatlari)
2.Vokalika(ovozning akustik harakatlari)
3.Tabiiy xususiyat(gavda qismi shakli soch rangi)
4. Gaptika(tana qismiga teginish)
5.Proksemika(joylashuv manzili) 
6.Xronomika(muloqot vaqti) 
7.Okuleksika(koz harakatlari) 
8.Artefakt(kiyininsh bezanish va kosmetika).
9. Estetika(musiqa rang , rasm, va boshqa sanat) 
10. Gastika(tam bilish muloqoti belgilari) 
11.Olfaktika( xid bilish uning muloqoti) 
12.Sistemologiya( insonni orab turgan tevaraak atrof) 
13.Grafika (xarf raqam emblem, shartli belgi va boshqalar) 
2
Mehrabian А. - Silent Messages: Implicit Communication of Emotions and Attitudes. — 2nd. — Belmont, CA: 
Wadsworth, 1981.
3.
 
https://azizapulatova.medium.com/noverbal-muloqotning-toqqiz-turi-8388eaa09df3
 

---